Ózbekstan respublikasi joqari hám orta bilim beriw ministrligi berdaq atindag’i qaraqalpaq mámleketlik universiteti
I.5 KEROSIN FRAKCIYASIN MERKAPTANLARDAN TAZALAW
Download 0.71 Mb.
|
kamshat kursssssss
|
I.5 KEROSIN FRAKCIYASIN MERKAPTANLARDAN TAZALAW
Nefttiń payda bolıw haqqındaǵı dáslepki zamanagóy qaraslardı pánge M. V. Lomonosov alıp kirgen bolıp, onıń gipotezasına kóre jer astı ıssılıǵın toshkómirga tásiri nátiyjesinde asfalt, neft hám tas mayları payda boladı. 1805-jılda bolsa A. Gumbolt tárepinen neftti minerallardan payda bolǵan degen pikir bildirildi. 1866-jılda M. Bertlo, 1871-jılı G. Biasson tárepinen alıp barılǵan uglevodorodlardı organikalıq bolmaǵan sintezi tájiriybeleri neftti minerallardan payda bolǵan gipotezasın alǵa ilgerlewine túrtki bolǵan. D. I. Mendeleev bolsa 1867-jılǵa shekem neftti organikalıq tábiyaattan payda bolǵan degen pikirinde qatań turıp alǵanlıǵına qaramastan 1877-jılǵa kelip jer astında joqarı temperaturada payda bolǵan metall karbidlerin suw menen tásiri nátiyjesinde payda bolǵan degen pikirdi ilgeri súre basladı. Ótken júz jıllar ishinde ximiyalıq, geoximiyalıq hám geologik maǵlıwmatlar ádewir jıynaldı. Búgingi kúnge kelip kópshilik ilimpazlar neftti organikalıq tábiyaattan payda bolǵan dep aytsa da, bıraq elege shekem minerallar gipotezasın qollap quwatlawshı ilimpazlar toparı ushırasıp turadı. Nefttiń minerallardan payda bolıw gipotezası. Neftiń minerallardan payda bolıw gipotezasınıń barlıǵında neftti uglevodorod, kislorod, altınkúkirt hám azot saqlawshı komponentleri uglerod, vodorod, iyis gázı, karbonat angidrid, metan, suw hám radikallardan payda bolǵan degen boljawlardan ibarat. D. I. Mendeleevtiń pikirine kóre uglevodorodlardıń payda bolıw procesi metall karbidlariniń suw menen tásirlesiwi bolǵan. Bunda tómendegi process ámelge asqan ; Mısal ushın temir karbidin suw menen tásirlesiwin kóriwimiz múmkin; Payda bolǵan gáz jaǵdayındaǵı uglevodorodlar jerdiń joqarı suwıq bólegine kóterilip gewek shókpe bóleginde kondensaciyalanǵan. Jerdiń tómen bólimindegi karbidler sol dáwirde ele málim bolmaǵan. Házirgi kúnde D. I. Mendeleev pikiri tastıyıqlanıp jerdiń tómen bóliminde, karbidler anıqlandı. Bıraq sonı atap ótiw kerek bul karbidler júdá az muǵdarda bir qansha halda tarqalǵanlıǵı hám bir orında kóp muǵdarda jaylasqan káni anıqlanbaǵanlıǵı da málim boldı. Sol sebepli kóp muǵdarda payda bolǵan uglevodorodlardıń qanday payda bolıwın bul poziciya menen dálillew júdá qıyın. Bunnan tısqarı suw jer maydanınan bir qansha shuqırlıqqa kirip barıwı múmkin emesligi D. I. Mendeleev pikirine qarama-qarsılıq tuwdıradı. Bıraq bunday bolmawı da múmkin, sebebi tómen qatlam fluid fazası onsha kóp bolmaǵan muǵdarda ózinde ıǵallıqtı saqlaydı. Sol sebepli onı karbidler menen tásirlesiw itimallıǵı da joq emes. Nátiyjede ápiwayı molekulalı ugevodorodlardıń payda bolıw itimallıǵı payda boladı, bıraq onı úlken muǵdarda payda bolıw itimallıǵı júdá kem. XX ásirdiń birinshi yarımına kelip neftti minerallardan payda bolıwı haqqındaǵı gipoteza óz poziciyasın joǵalttı. 1950-jılǵa kelip minerallar gipotezasına bolǵan qızıǵıwshılıq jáne óz ornın iyeledi. Bunıń birden-bir sebebi retinde organikalıq konsepciya tiykarında jatqan unamsız sebepler boldı. Bul teoriyanı ilgeri súrgen ilimpazlar qatarında N. A. Kudryacvanıń pikiri haqıyqatqa jaqın bolǵanlıǵı barlıqtı tereń pikirlewge májbúr etti. Bunnan tısqarı radikallardıń polimerleniwi nátiyjesinde de sintez ámelge asadı. Uglevodorodlardı reakcion qospalardan payda bolıwı litosferanı tómen qatlamlarındaǵı boslıqlarda baradı. Joqarı basım astında turǵan boslıqta neft hám gáz jıynalıwı baqlanadı. Bul sıyaqlı pikirler júdá kóp ilimpazlar v. B. Porfirev, P. N. Kropotkin, E. B. Chekalyur, AQSh ilimpazlarınan T. Goldlar tárepinen de bildirilgen. Ayırım ilimpazlar neftti abiogen sintezine dálil izlew dáwirinde sanaat usılında sintetik janar may alıw usılın, Fisher-Trop sintezin islep shıqtı. Bıraq nefttiń quramın úyreniw arqalı onıń quramında tábiyiy hám sintetik uglevodorodlar bar ekenligi anıqlandı. Bıraq bul da málim boldı, neft quramında may kislotaları, terpenler, sterol hám basqa tiri organizmde ushraytuǵın zatlar joq ekenligi de anıqlandı. Nefttiń quramı haqqındaǵı maǵlıwmat kóbeygen tárepke sintetik hám tábiyiy uglevodorodlı qospalardıń quramındaǵı ayırmashılıqlar anıqlandı. Sintetik uglevodorodlı qospalar óz gezeginde quramalı dúzilgen uglevodorod molekulaları, may kislotaları, terpen, sterollar sıyaqlı toyınbaǵan strukturalardı saqlamaydı. Nefttiń minerallardan payda bolıwın tastıyıqlaytuǵın teoriyalıq dáliller termodinamik esaplawlarǵa tiykarlanadı. E. B. Chekamok birdey izomer uglevodorodlardı payda bolıw temperaturasın úyreniw arqalı nefttiń payda bolıw temperaturasın anıqlawǵa háreket etken. Joqarı temperaturalı sintez nátiyjesinde teń termodinamik qospalar payda bolǵan. Sol jol menen esaplanǵan nefttiń payda bolıw temperaturası shólkemlesken. Bul tempertura jerdiń 100-160 km tereńliginde jaylasqan joqarı mantiya qatlamındaǵı temperaturaǵa tuwrı keledi. Bıraq áyne neftlerdiń payda bolıw temperaturasın basqa izomer juplıqlar boyınsha esaplaw nátiyjesine kóre jer astında ámeldegi bolmaǵan temperatura den ge shekem bolǵan temperatura kerekligi anıqlanǵan. Házirgi kúnde neftlerdiń izomer uglevodorodları teń salmaqlılıqta bolmaǵan sistema ekenligi anıqlandı. Basqa tárepden qaralsa, uglevodorodlardıń qásiyetlerin termodinamik esaplaw nátiyjeleri sonı kórsetedi, olardıń sintezi ushın tábiyatta bar bolmaǵan on mińlaǵan mega paskal basım talap etiledi. Jerdiń tómengi bólimlerinde jáne onıń gomologlari sintezi, birdey joqarı birikpeler sintezi ámelge asıwı múmkin bolıp tabıladı, bıraq házirde quramalı quramlı uglevodorodlardıń minerallar sintezi bar ekenligin tastıyıqlaytuǵın teoriyalıq yamasa eksperimental dáliller joq. Tábiyiy neft joqarı optikalıq aktivlikke iye, molekulyar dúzılıw dárejesinde tiri organizmlerde ushırawshı zatlar hám shókpe taw jınıslarınıń bioorganik elementleri menen kóplegen qásiyetleri hám ózgeshelikleri uqsas. Neft hám gáz kánlerin úyreniw dáwirinde jerdiń mantiya qatlamın shókpe jınısların neftke salıstırǵanda áhmiyetliligin tastıyıqlaytuǵın zárúrli ónimler alınǵan. Bizge belgili neft kánlerinde az muǵdarda geliy ushırasıp turadı jáne onıń mantiyadaǵı izomerlari buyım koefficientte shókpe jınıslarda mol muǵdarda boladı. Mantiyadaǵı metannıń geliyge muǵdarlıq qatnası 10 ǵa teń. Uglevodorodlar rezervinde mantiyadan ótken geliy muǵdarı 1 % ten, metan muǵdarı bolsa 0, 1 % ten aspaydı. Bul maǵlıwmatlardan kórinip turıptı, metan jer astında minerallar gipotezasıga qaray payda boladı, bıraq onıń muǵdarı atap aytqanda joqarı molekulyar uglevodorodlar muǵdarı tárepinen az boladı. Metan hám birdey neft uglevodorodlarınıń kristall jınıslar quramında, vulqanlardan atılıp shıqqan magma quramında dús keliwin minerallar gipotezasın tastıyıqlaytuǵın geologik dáliller qatarına kirgiziwimiz múmkin. Jer astındaǵı magma quramında metan hám basqa uglevodorodlar tekǵana mineral sintezi nátiyjesinde, taǵı organikalıq elementlardıń biogen termik destrukciyası nátiyjesinde de payda bolıwı múmkin. Bıraq tiykarǵı dálil sonda ximiyalıq hám geoximiyalıq kórsetkishler boyınsha nefttiń uglevodorodli hám biogen organikalıq elementlari bir-biri menen uqsas. Neftti kosmik kelip shıǵıw gipotezası. Neftti kosmik kelip shıǵıw gipotezası 1890 -jılǵa kelip N. A. Sokolov tárepinen alǵa surildi. Bul gipotezanıń mánisi de neftti mineralladan payda bolıwı menen baylanıslı bolıp, ol daslep jer planetası payda bolıw dáwirinde ámelge asqanlıǵı menen parıq etedi. Buǵan kóre uglevodorod gázları payda bolıw processinde minerallarǵa jutilǵan. Keyin olar suwıǵan magmatik minerallardan ajralıp jerdiń joqarı bólegine kóterilip tóplanǵan. Bul gipotezanıń tiykarǵı tastıyıqlarınan biri kometa izinde uglerod hám vodorod, metioridlerde bolsa uglevodorodlar anıqlanǵan. Zamanagóy informaciya resurslarınan alınǵan maǵlıwmatlarǵa kóre Yupiter hám Titan atmosferasında gázlerı bar ekenligi anıqlaǵan. Metioritlerde bolsa qattı uglerodlı elementlar, normal dúzılıwlı alkanlar hám aminokislotalar tabılǵan bolıp, olardıń qanday payda bolǵanı bolsa belgisiz. Bunnan tısqarı ilimpazlar metioritlarda bir xujayrali ápiwayı organizmler qaldıqların da anıqlawganlar. Bıraq qaysı halda bolmaydıin jer qaridan qazib shıǵarılıwshı neftti metioriddan tabılǵan organikalıq zatlar menen ulıwma baylanısı joq. Neftti organikalıq tábiyaattan payda bolıw gipotezası. Nefttiń payda bolıwı haqqındaǵı pikirler házirge shekem uzul kesil sheshilmegen. XIX ásir baslarında neftti organikalıq gipotezası jaratıldı. Bul gipotezaǵa kóre neft kúl hám deńiz astında shógindi jınıslar menen birge shógetuǵın hár-qıylı haywanlar hám ósimlikler qaldıqlarınan payda boladı. Neftli qatlamlar jer astı tariyxınıń hám dáwirlerine tiyisli qatlamlarda ushraydı. Neft alkenler hám sikloalkanlar, birdey aromatik uglevodorodlar, sonıń menen birge kislorodlı, azotlı hám altınkúkirtli birikpelerdiń quramalı qospasınan ibarat esaplanadı. Neft sanaatın rawajlanıw basqıshlarında onıń tıǵızlıǵına qaray sapasın belgilep berilgen. Nefttiń tıǵızlıǵına qaray tómendegi úsh klasqa ajıratılǵan ; 4-keste Nefttiń tıǵızlıǵına qaray taypalanıwı. Nefttiń atı Nefttiń tıǵızlıǵı Jeńil neft Ortasha awır Awır Jeńil neftte smolalar hám altınkúkirtke salıstırǵanda benzin frakciyası kóbirek boladı. Bunday neftlerden bolsa joqarı sapalı súrkew mayları islep shiǵarıladı. Awır neft bolsa quramında joqarı dárejede smola saqlawı menen xarakterlenip odan may alıw ushın túrli tazalaw jumısların qóllaw kerek. Bıraq awır neft bitum alıw ushın jaqsı shiyki onim esaplanadı. Neftti tıǵızlıǵına qaray klassifikaciyalaw haqıyqatqa jaqınlaw bıraq joqarıda aytılǵan pikirlerge boysınbaytuǵın jaǵdaylar da bolǵan. AQSh tawlar boyınsha qániygeler mekemesi tárepinen nefttiń tıǵızlıǵına qaray onıń uglevodorod quramın klassifikaciyalaw usınıs etilgen. Úyrenilip atırǵan neftti frakciyalap atmosfera basımında jeńil frakciyanı, de 5, 3 kPa basımda awır frakciyanı aydap alınǵan. Hár eki frakciya tıǵızlıǵı anıqlanıp, túrli tiptegi neft ushın shegara anıqlanǵan. Onıń nátiyjelerin tómende keltirilgen kestede kóriw múmkin; 5-keste Neft frakciyasınıń bólistiriliwi. Frakciya Parafinli bólim Aralıq bólim Neftli bólim Alınǵan nátiyjeler analizine kóre nefttiń tómendegi 7 klastan qaysı birine tiyisli ekenligi anıqlanadı; 6-keste Frakciyanıń klaslarǵa bóliniwi.
Bul klassifikaciyanıń kemshiligi - frakciyalardı anıq jaǵdayǵa kóre tıǵızlıǵına qaray shegaralanıwı hám neftti anıq quramına kóre klaslanbaǵanlıǵınan bolǵan. Neftti ximiyalıq quramın anıq kórsetiwshi klassifikaciya Grozniya neft-ilimiy izertlew inistituti tárepinen usınıs etilgen. Bul klassifikaciyada neft quramındaǵı uglevodorodlardıń bir neshe klası keltirilgen. Buǵan kóre neftler tómendegi gruppalarǵa ajıratılǵan ; a) parafinli neftler barlıq frakciyasında sezilerli dárejede alkanlar tutadı ; b) parafino-naftenli neftte alkanlar menen birgelikte sezilerli dárejede sikloalkanlar da ushraydı, arenlerdiń muǵdarı onsha kóp emes. Bul klasqa kiretuǵın neftler quramında parafinli neftler, smola hám asfalten muǵdarı kem; s) naftenli neftlerde bolsa barlıq frakciyalar quramında 60 % hám odan artıq sikloalkanlar tutıwı menen xarakterlenedi. Bunday neftler quramında alkanlar kem, smola hám asfalten muǵdarı sheklengen muǵdarda boladı ; d) parafino-nafteno-aromatik neftlerde úsh klasqa tiyisli uglevodorodlar teń muǵdarda boladı. Qattı parafinler 1, 5 %, smola hám asfaltenler muǵdarı 10 % ke shekem boladı ; e) nafteno-aromatik neft awır frakciyasi quramında sikloalkanlar hám arenlar bar ekenligi menen xarakterlenedi. Alkanlar az muǵdarda tek jeńil frakciya quramında ushraydı. Neft quramında qattı parafin muǵdarı 0, 3 % ten aspaydı, smola hám asfaltenler 15-20 %; f) aromatik neftler joqarı tıǵızlıǵı menen xarakterlenedi. Bul nefttiń barlıq frakciyalarında arenlar muǵdarı kóp. Aromatik neftlerga Qazaqstandaǵı prorvis hám Povoljedagi Bugursansk neftleri kiredi. S. S. Nametkin hám A. F. Doreniskiyler da neftlerdi klassifikaciyalawdıń jańa usılın usınǵan bolıp, bul klassifikaciyaga tiykarlanıp neftlerdi gruppalaw 14 menshikli hám tuwındıları boyınsha tártiplenip, alkanlar konsentraciyası menen frakciyalanıwshı 7 klasqa ajıratılǵan. N. B. Vasoevich te óz klassifikaciyası sxemasın usınıs etti. Ol kórsetken ugevodorodlar klasslarınan ayırımları tábiyatta ushraydı. K. A. Kontorovich nefttiń 4 tiykarǵı klasın usınıs etken; a) alkanlı-parafinli; b) alkanlı-kem parafinli; s) siklo-alkanlı; d) ciklonlı; 60 -jıllarda analitik usıllar járdeminde neft uglevodorodlarınıń quramı hám dúzilisi haqqında jańa maǵlıwmatlar alıwǵa erisildi. Nátiyjede neftlerdi klassifikaciyalaw principi hám usılları anıqlandı. Neft quramında 500 den artıq relikt uglevodorodlar-xemofossiliy tabılǵan, nátiyjede barlıq uglevodorodlardı eki úlken klasqa ajıratıw usınıs etilgen; a) qayta payda bolǵan uglevodorodlar; b) relikt uglevodorodlar; Relikt uglevodorodlarga normal hám izoprenoidlı alkanlar, ciklik izoprenoidlar-steron, triterpen hám taǵı basqalar kiredi. Óz gezeginde relikt uglevodorodlardı izoprenoid hám izoprenoid bolmaǵan tiplerge ajıratıw múmkin. Izoprenoidlı relikt uglevodorodlar toparı tiykarınan túrli birikpelerden dúzilgen. Ekinshi gruppa - izoprenoid bolmaǵan relikt uglevodorodlar bolsa tiykarınan alipatik birikpelerden ibarat ; izoprenoid toparında bolsa - alipatik hám aliciklik uglevodorodlar bolıp, molekulasında 1 den 5 ke shekem saqıynalar bar. Nefttiń relikt uglevodorodlarinıń tiykarǵı qásiyetlerinen biri olardıń gomoloklılıǵı. Gomologik qatardan 2-metil alkan, 3-metil alkan, 4-metil alkan, 1-metil-2-alkil siklogeksan, 1-metil-3-alkil siklogeksan hám taǵı basqalar kórsetilgen. A. Petrov burınǵı birlespe aymaǵındaǵı barlıq iri neft hám gáz kánlerindegi 400 den artıq neftlerdi mass-spektor hám suyıq gázlı xromatografiya metodlarında úyrenip shıqqan. Onıń nátiyjeleri tómendegi kestede keltirilgen; 7-keste
Barlıq úyrenilgen neftler A hám B katigoriyaga ajıratılǵan bolıp, A-katigoriya xromatogrammasındaǵı frakciyalarında n-alkanlar bar ekenligi anıqlanǵan, B-katigoriya xromatogrammasınıń frakciyalarında n-alkanlar anıqlanbaǵan. Óz gezeginde neft quramında normal hám izoprenoid uglevodorodlar bar ekenligine qaray A hám B kategoriyalar taǵı 2 tipga ajratıladı ; -tipindegi neftler quramı tárepinen parafin hám nafteno-parafin tıyanaqlı neftler bolıp, frakciyasında 15-60 % ge shekem akanlar tutadı, n-alkanlar muǵdarı basqa komponentlerge salıstırǵanda 5-25 % ke joqarı bolıwı menen xarakterlenedi. -tipindegi neftler quramında sikloalkanlar muǵdarı alkanlarǵa salıstırǵanda kem bolıp, sikloalkanlar tiykarınan mono hám biciklik kóriniste ushraydı hám monosikloalkanlar muǵdarı bicikloalkanlardan kóbirek boladı. Bul tiptegi neftler tábiyatta kóp tarqalǵan bolıp, derlik barlıq geologik jastaǵı qatlamlarda, kóbirek 1500 m metr shuqırlıqtaǵı neft hám gáz kánlerinde ushraydı. -tipindegi neftler nafteno-parafinli hám parafino-naftenli gruppalarǵa ajratıladı.-tipindegi neftlerge salıstırǵanda alkanlar muǵdarı tómenlew bolıp 25-40 % ti quraydı, alkenler muǵdarı 0, 5-5 %, izoprenoidlar 1-6 % ti quraydı. -tipindegi barlıq neftlerde tarmaqlanǵan alkanlar muǵdarı n-alkanlar muǵdarına salıstırǵanda kóbirek, sikloalkanlardıń ulıwma muǵdarı 60 % bolıp, tiykarınan mono hám bicikller, tricikller muǵdarı kem, bıraq -tipindegi neftlerge salıstırǵanda kóp.-tipindegi neftlerga Qubla Kaspiy, Batıs Sibir, Prikaspiylardaǵı neft kánlerinen qazib alınatuǵın neftler kiredi.-tipindegi neftler naften yamasa nafteno-aromatik tiykarlardan shólkemlesken bolıp, olar quramında jeńil frakciyalar kem, normal hám izopenoid alkanlar ulıwma ushramaydı, tarmaqlanǵan alkanlar muǵdarı 4-10 % ten aspaydı. Biciklik uglevodorodlar monociklikke salıstırǵanda kóbirek boladı.-tipindegi neftler 500-1000 m shuqırlıqtaǵı kaynazoy qatlamlarında ushraydı. -tipindegi neftler parafino-naften hám naften tiykarlardan shólkemlesken bolıp, toyınǵan uglevodorodlardan mono, bicikller hám tricikllerdiń muǵdarı 60 -75 % ti quraydı. Alkenler bolsa 5-30 % ti quraydı tiykarınan tarmaqlanǵan shınjırlıları ushraydı.-tipindegi neftar 1000 -1500 m shuqırlıqta kaynazoy qatlamlarında ushraydı. Olar Arqa Kavkaz, Gruziya hám basqa orınlarda tarqalǵan. Tınıq frakciya aydap alınǵannan keyin qalǵan qaldıq mazut dep ataladı. Mazuttı vakuum astında aydaw arqalı tómendegi kestede keltirilgen frakciyalardı alıw múmkin; Mazut hám onnan alınǵan distilyatlar qara reńde boladı. Eger ekilemshi frakciyan tómen temperaturada aydalǵan frakciyası bolsa ol halatta olar da tınıq kóriniste boladı, odan joqarısı bolsa qara túsli boladı. Ózbekstanda neftti qayta islew sanaatı 1885-jıldan baslanǵan bolıp, neftti Ferǵana oypatlıǵınıń Chimyon awılına jaqın orında jaylasqan eki qudıqtan qazib alınǵan. 1900-jılǵa kelip alıp barılǵan neft qıdırıw jumısları nátiyjesinde 1904-jılı 270 m uradan fontan sıyaqlı otilib shıǵıp atırǵan neft káni tabılǵan. 1906 -jılda Ferǵana wálayatında dáwirli túrde isleytuǵın bir eki Kubalı qurimadan ibarat neftti qayta islew zavodı qurıldı. Nefttiń sapasın bolsa termometr hám ariometrler menen anıqlanǵan. Óndiristiń tiykarǵı ónimi kerosin hám mazut bolǵan. 1915-1916 jılǵa kelip Orta Aziyada benzinde júriwge maslastırılǵan avtomobiller payda bolǵanǵa shekem qalǵan frakciyalardı jerge qazilgan tereń shuqırlıqlarǵa tastap jaǵıp jiberilgen. Ónimlerdi temirjol yamasa karwan arqalı Afganistan hám Kitayǵa eksport etilgen. 1907-jılǵa kelip zavod aǵa-inili Nobellar qolına ótkennen onı qayta rekonstrukciya etildi. Sol jıldıń ózinde Chimyon awılı qasındaǵı kánnen zavodqa shekem neftti 4 dyumlı turbada ekspluotaciya etile baslandı. Nátiyjede aldın neftti tasıp kelinip atırǵan transportlar saparı azayıp rezurvar parkleri qurıldı. 1940-jılǵa kelip zavod óz ximiyalıq laboratoriyasına iye boldı hám texnologiyalıq processler rawajlanıwlasıp, óndiristiń jıllıq quwatı 176 mıń t ǵa jetti. 1972-jılı Qashqadarya wálayatında dúnyadaǵı úlken gázdı qayta isleytuǵın zavodlardan biri “Muborak” gáz kompleksi jumısqa túsirildi. 1980-jılı bolsa Kebirtan gáz zavodı jumısqa túsirildi. Ózbekstanda birinshi gáz káni 1953-jılı Qızıl-Qum shólinde Setalan-tóbesinen tabıldı. 1962- jılǵa kelip Gázlı gáz káninde Buxara-Ural hám Orta Aziya -Oray gáz trubaları qurıldı. Ǵárezsizligimizdiń dáslepki jıllarınan-aq mámleketimiz óz aldına janar may hám energetika tárepinen basqa mámleketlerge baǵınıqlı bolmaw maqsetlerin qoydı. Nátiyjede suyıq uglevodorodlar islep shıǵarıw kólemi artıwı áqibetinde tekǵana ishki bazarda janar mayǵa bolǵan mútájligin orınlaw, yamasa ishki bazardan artqanın eksport qılıwdı da baslap jiberildi. Ózbekstan Respublikası Prezidenti I. A. Karimovtıń 1992-jıl 3-maydaǵı qararına qaray “Ózbektneftigáz” kontsernonı dúzildi. Prezidentimizdiń 1992-jıl 23-dekabrdegi qararına muwapıq “Ózbektneftigáz” kontsernonı milliy kompaniyaǵa aylandırıldı. 1997-jılda Buxara neftin isleytuǵın zavod ekspluotaciya etildi. 1998-jıldıń 11-dekabrinde Ózbekstan Republikası Prezidentiniń № UP-2154 sheshimine qaray “Ózbektneftigáz” milliy kompaniyası milliy holding kompaniyasına aylandırıldı. Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı Nızamshılıq palatasınıń № 523-qararına muwapıq “Uztransgáz”, “Uzneftmahsulot”, “Uzneftigázmash” aksionerlik kompaniyaları dúzildi. 2000-jılı Ferǵana neftti qayta islew zavodı rekonstrukciya etildi. 2001-jılı Kebirtan gázoximiyalıq kompleksi jumısqa túsirildi. 2002-jılı “Ózbektneftigáz” MXK hám “Gázprom” MCHJ Ózbekstan gázın shártnama tiykarında eksport qılıw haqqında shártnama qol qoyıldı. 2003-jılǵa kelip bir kúnlik qazıp shıǵarılıp atırǵan neft kólemi 171 mıń barelga jetti, 190 neft kánleri ashıldı. Statistikalıq maǵlıwmatlarǵa kóre neft rezervmiz 600 mln bareldi quraydı. Ózbekstannıń potensil neft rezervi bolsa 5, 3 mln tonnanı quraydı. 2004-jılı “Ózbektneftigáz” MXK hám “Lukoyl” MCHJ “Kandi-Xauzak-Shadi” joybarı tiykarında Buxara -Xiywa aymaǵında tábiyiy gáz kánlerin tabıw hám olardan paydalanıw barısında shártnamaǵa qol qoyıldı. 2006 -jılı “Uzgeobirneftigáz” AK dúzildi. Házirde Ózbekstanda 2 neftti qayta islew zavodı, 23 ta neft bazası, 43 neft bazası filialları bar bolıp, 2009 -jılda bir kúnlik qazib shıǵarılıp atırǵan neft muǵdarı 107 mıń bareldi quraydı. Download 0.71 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|