Zbekstan respublikasi xaliq bilimlendiriw ministrligi
Download 0.49 Mb. Pdf ko'rish
|
|
taman esetugin samallar. Tau vodiy shamallari - tau xam vodiy lerde temperaturanin ozgeriui bir tur bolmaganligi sebepli juzege keledi. Tosattan payda bolatugin samallar - boran xam tayfunlar xaua- rayinin basim, temperatura, igallik xam t.b. olshemlerinin ozgerip turiuinan payda boladi. Usi samal turleri unirau onimlerin g` turli usil menen xareketlendiredi. a` - sinik jinislrin jer usti boylap domalatip ushiradiN` g` - sinik jinislardi jerustinin jokarirak boliminde erkin xalinda ushiradi. Misali, jer betinen a`0 sm jokarirak samaldin esiu tezligi sekundina n`-w m bolsa, diametri 0,g`o` mm ge shekem bolgan kumlardi biymalel ushirip xareketlentiredi. Samaldin tezligi w-h,o` m/sek. bolsa - 0,o` mm, a`0-a`a` m/sek. bolsa - a`,o` mm ulkenliktegi kumlardi juda ulken araliklarga aparip taslaydi. Ozbekstan xam Afganistan kumlari Iranga, Saxara kum xam shanlari Atlantika okeani taman kushli samallar mengen birge koshkenligi geologiyaga malim. Kum xam shan danesheleri g`000-q000 km xatte bunnanda uzak aralikka da kushli samallar menen barip jetiui mumkin. Kushli samallar natiyjesinde millionlap otkir kum danesheleri xareketke tusip, tup tau jinislarin egeulep, kesip uliuma aytkanda korroziyaga ushiratadi. Barxanlar - kishi xam ulken tobelikler payda kiliushi kum uyimlari. Dyunalar bolsa boyina sozilip jatkan tobelik kum uyimlari. Samal esiui putkilley toxtasa dyuna xam barxanlar kishkene taular xam tobeliklerge aylanadi. Samaldin geologiyalik xizmeti natiyjesinde payda bolatugin jinislardin biri - lessler. Less (xalik arasinda saz topirak dep ataladi) payda boliui xakkinda jalgiz bir pikir jok. Lesstin mineralogiyalik kurami (0,00o` mm diametrden iri daneshelerdin ishindegi jenil fraktsiya) - kvarts,
dala shpati, biotit, slyuda, ekinshi darejeli minerallardan - magnetit, gematit, ilmenit, limonit, rogovaya obmanka, piroksen xam amfibol gruppalari, tsirkon,
apatit xam baskalar. Jokarida aytkanimizday, samal troposfera qatlaminda payda bolip, joqarg`i basim oblastinan tomengi basim oblastina qozg`aliwshi hawa ag`iminda payda boadi. Samal tezligi m/sek ta olshenedi. Jerdin` jilli oblastlarinda (ekv) quyash nuri qizg`aninda atmosfera jog`ari qaray ha`reket etedi. Suyiq qatlamg`a jetip u`,w tomenge qaray qozg`aladi. Tomenge qaray qozg`aliw ha`reketi dawillardi payda etedi. Subtropikten tropik oblastlarga bag`darlang`an samal passat delinedi. Samaldin` geologiyaliq jumisi q etaptan turadi. 1. Taw jinislarin buziwdan 2. Buzilg`an taw jinislarin tasiwdan 3. Buzilg`an taw jinislardin jiynalip taza geologiyalik katlamlardi, yagniy eol geologiyalik strukturasin payda boliui. Atmosfera (havo qobig`i) - erning eng tashqi qobig`i bwlib, uning erga yaqin bwlgan qismining tarkibida 78,3 protsent azot, 20,99 protsent kislorod, 0,03 protsent karbonat angidridi, 0,94 protsent argon, neon, geliy, ozon, ammiak va boshqa elementlar uchraydi. Atmosfera asosan uch qismdan: troposfera, stratosfera va ionosferadan iborat. Troposferaning wrtacha 10-11 km bwlib, atmosferaning 75 protsentcha qismini wz ichiga oladi. Ekvatorda uning balandligi 17 km, qutblarda esa 8 km ga etadi. Troposferada temperatura har 100 m balandlikda - 0,6° pasayadi. Troposferaning yuqori qismida temperatura ekvatorda - 80°. Troposfera yuqori qismining urtacha temperaturasi - 55° ga etadi. Umuman troposfera barqaror emas, u gorizontal va vertikal holatda tez-tez harakatlanib, wzgarib turadi.
bilan stratosfera oralig`ida 2 km qalinlikda bwshliq bor, bu substratosfera qatlamidir. Bu qatlamda temperatura 10-25 km balandlikkacha bir xil (-25° atrofida) saqlanadi. Undan yuqorida temperatura kwtarilib 40 km da - 0° ga, 70 km da - 35° ga etadi. Stratosferada 15-35 km balandlikda ozon gazi twplana boradi. Ionosfera 80-82 km dan yuqorida bwlib, havoning bu qatlami meteoritlar uchganda kuzatib aniqlanadi. Quëshdan keluvchi ul`trabinafsha va kosmik nurlar ta`sirida ionosferada ionlashish protsessining rwy berishi aniqlandi. Ma`lum bwlishicha, 100 km da ionlashish protsessining bir bosqichi, undan balandda - 250 km - ikkinchi bosqich uchraydi, binobarin, qancha baland kwtarilsa, shuncha kwproq ionlashadi. Havo bosimi bir xilda bwlmaganligidan havo oqimlari - shamol paydo bwladi. Ekvatorda bosim kamayganda subtropikdan ekvatorga tomon havo oqimi ywnalib passat shamollarini vujudga keltiradi. Shimoliy yarim sharda passatlar shimoldan janubga harakat qilmay shimoli-sharqdan janubi-g`arbga tomon esadi. Janubiy yarim sharda janubdan-shimolga emas, balki janubi-sharqdan shimoli-g`arbga tomon harakatlanadi. Bu hol erning wz wqi atrofida aylanishidan kelib chiqadi. Passat shamolga qarshi esuvchi, uning ustida harakatlanuvchi shamolga antipassat deyiladi. Bu shamol 2,5-3 km balandlikda bwladi. Antipassat ekvatordan kwtarilgan issiq havo oqimidan hosil bwladi, bu shamol erning aylanishi ta`sirida shimoliy yarim sharda wngga, janubiy yarim sharlarda esa changa burilib esadi.
Shunday harakatlarga ega bwlgan passat, musson, briz va tsiklon havo oqimlari (shamollar) er sharidagi quruqlik, dengiz va organik dunëga fizik, ximik ta`sir etadi va ularni harakatga keltiradi, bir holdan ikkincha holga wtishiga doim ërdam beradi. Shamolning geologik ishi. Yuqorida bahs etilgan atmosfera temasida er sharida havoning harakat etish sabablari aytib wtilgan edi. Emirilgan jinslarni bir joydan ikkinchi joyga olib boruvchi kuch shamoldir. Shamol er sharining tuzilishiga va quruqlik hamda dengizning tarqalishiga qarab, uning hamma erida paydo bwladi. Shamolning geologik ishi asosan mana bulardan: deflyatsiya (uchirish), akkumulyatsiya (twplash) va korroziya - emirish (wyish, silliqlash) dan iborat. Deflyatsiya. Shamol faqat tekis erlardagi jinslarni uchirib gina qolmasdan, barcha wnqqir- chwnqirlarga, qoya toshlarning hamma kamarlariga kirib borib, emirilgan mayda jinslarni ham uchirib ketadi. Bu hodisa - deflyatsiya deyiladi. Deflyatsiya swzi latincha bwlib, uchirish demakdir. Shamol tog` jinslari darzlariga, kovaklariga kirib, bunda mexanik, fizik, ximik protsesslar natijasida maydalangan jins bwlaklarini uchiradi. Diflyatsiya protsessi, nurash va boshqa ekzogen protsesslar birga yaqin bog`langan bwladi. Deflyatsiya protsessi yuqorida ayganimizdek chwl erlarda katta kuchga ega bwlibgina qolmay, dengiz ëki ketadi. Er yuzasiga yaqin joylardagi bwsh jinslarni shamol uchirib ketadi, uning wrnida hovuzsimon rel`ef hosil bwladi. Bunday joylao eol (shamol)
botqoqliklar hosil bwlishi mumkin. Kwpincha chwllarda bunday joylashda loyqa twplanib, ëzda qurib qoolib ërilib-ërilib ketadi va bu erlar taqir deb ataladi. Korroziya. Korroziya swzi latincha (c944as7s) bwlib, silliqlash, wyish, tekislash demakdir. Shamol qum donachalarini uchirsa, qattiq tog` jinslariga uriladi va ularning shamolga qarshi tomonini qiradi, wyadi, silliqlaydi. Shamolning ana shu bajargan geologik ishiga korroziya deyiladi. Barxanlarning vujudga kelishi shamol kuchiga bog`liq bwlib, qum avvalo ma`lum bir narsaga (wsimlik, tosh bwlagiga) urilib twplanadi va bu qum uyumlaridan barxanlar hosil bwladi. Bundan tashqari, shamolning kuchi kamayishi bilan chiziqda qator barxanlar hosil bwladi. Barxanlarning balandligi 2 m dan 30 m gacha, ba`zan 50-100 m gacha etishi mumkin. Barxanlar siljib ham turadi, masalan 1 yilda wrta hisobda 2-10 m gacha, ba`zi hollarda 100-150 m gacha siljiydi. Dengiz, kwl va darë sohillariga twlqin chiqarib tashlagan qumlarni shamol uchirib, quruqlik ichkarisiga olib ketishi va sohil bu`ylab ëtqizishi mumkin. Dengiz ëki darë bwyidagi qum temalari
Shamol keltirgan ëtqiziqlar eol ëtqiziqlari deyiladi. Eol ëtqiziqlari wz xususiyati va shakli bilan boshqa chwkindi jinslardan farq qiladi. Chwllarda hosil bwlgan eol ëtqiziqlari kesik kwrinishda qiyshiq, ëtiq, linzasimon, gorizontal, qiya va biri ikkinchisiga qarama-qarshi ëtuvchi qat-qat shaklni hosil qiladi. Eol ëtqiziqlariga qumdan tashqari, tabiatda keng tarqalgan lëss (soz tuproq) ham kiradi. Lëss sarg`ish ëki och sariq rangli, kal`tsiy karbonatga boy mayda donador chwkindi tog` jinsidir. Lëss mayda chang (neolit) zarrachalaridan (diametri 0,05-0,005 mm) va bir oz gil zarralardan (diametri 0,005 mm dan kichik) tashkil topgan. Samaldin buziwshi jumisi.
1. Deflyatsiya taw jinislarinan mayda tuyirshiklerdi ushiriw 2. Koroziya taw jinislari betin buziw yamasa tesiw. Ekinshi qa`siyeti ol samal buziw jumis ta`sirinde jemiriw protsessi iske asadi. Olar deflyatsiya oblastlarinda payda boladi. Kishi ha`m orta siniqli materiallardin orin ozgeriui samal ushiriw kushine tiykarlang`an. Bul ushiriw tolqimali ha`m sekirmeli boladi. Mayda tuyirshikler g`000-g`o`00 m biyliklikte a`o`-g`0 m/sek tezlikte jiynaladi. Samal tasiwshi jumisi sholistan ha`m yarim sholistanda ushiraydi Aziyada qaraqum, Afganets samal tasiwshi jag`dayinda issi hawa vint ta`rizli jog`arig`a ko`teriledi. Olar kop mug`darda shan` qum saz ha`m t. b tuyirshiklerdi tasiydi. Ayirim samallar 3 kunge shekem oz kushin jag`altpaydi. 3. Jiynawshi akkumulyativ taw jinislari katlamlarin payda etiw qa`siyeti. Bul ha`reket ushiriw oblastinan alip kelingen mayda siniqli taw jinislarinan taza taw jinislarin payda etedi. Samal akkumulyativlik qa`siyeti eolli qatlamlardi payda etip, mina rel`ef formalarin kaliblestiredi 1. Tiykarg`i rel`ef formasi 2. Qum materialinnan jiynalg`an relef formasi 3. Samal rejimi ha`m esiu kushinen payda bolatin relef formasi 4. Samal jollarda bo`get retinde turg`an denelerden ibarat bolg`an relef formasi Rel`efke samaldin geologiyaliq ta`siri na`tiyjede barxanlar, takirlar, dyunalar xam less shanli katlamlar payda boladi. 1. Barxanlar uzinlig`i u`00 m biyikligi g`0-q0 m payda boladi a`o`-qo` 1. Taqirlar 2. Dyuna teniz jag`alawinda payda boladi. Olardin` biyikligi g`00 m. 5. Shan`li rel`ef formasi lWs Samaldin tiykargi geologiyalik jumisinin xareketi sholistanlardi payda etiu, kozgaltiu x.t. b esablanadi. Sholistannin tu`rleri 1. Tasli sholistanlar 2. qumli sholistanlar 3. Sazli sholistanlar 4. Tasli sholistanlar, kebirli sholistanlar qizil qum biyikligi a`o` m
Tayanish tu`sinikler Hawa. (Jer atmosferasin payda etetug`in gazlerdin` ta`biyg`iy qosindisi bolip, jer betinin` qasindag`i qurg`aq hawanin` 78,09O` azot, 20,95O` kislorod, 0,93O` argonnan ha`m 0,03O`ti ko`mir qishqil gazdan turadi). Hawa massasi. Qa`liplesken rayoni menen baylanisli belgili bir uliwma qa`siyetlerge iye troposfera qabatindag`i hawanin` u`lken ko`lemi. Hawa ag`imi. (Troposfera menen stratosferada kelip shiqqan ha`m ken` maydandi o`z ishine alatug`in samallardin` sistemasi).
Samal. (Xawanin` gorizontal` bag`ittag`i xa`reketi samal dep ataladi. Samal bag`iti xa`m ku`shi yaki tezligi menen sipatlanadi. Samal korraziyasi. (Samal menen xa`reketke keletug`in kum bo`lekshelerinin` ta`sirinde taw jinislarinin` egiliwi xa`m jiriliw protsesslerin sonday dep ataydi). Samal eroziyasi (Samaldin` ta`sirinde kelip shig`atug`in eroziya, yag`niy jemiriliw Samaldin` bos materiallari qum bo`lekshelerin ha`reketke keltiriwinen ju`zege keletug`in eroziya yaki jemiriliw protsessleri). Barxan dizbekleri. U`stem samallardin` bag`itin boylap jaylasqan, o`simlik penen qaplanba- g`an espe qumlardin` toplami. Uzinlig`i bir neshe metrden 700 km ge shekem, biyikligi 500 m, eni 1 km ge shekem jetedi. Barxan dizbekleri ko`birek Afrikanin` tropik sho`llerinde tarqalg`an. Barxanlar. Sho`llerde samaldin` ta`sirinde payda bolatug`in, oraq yaki yarim ay formali qum to`belikleri. Barxannin` samalg`a qarag`an janbawiri uzin ha`m jatiq, al qarama-qarsi janbawiri qisqa ha`m tikjar boladi. Barxanlardi kontinental` yamasa materik dyunalari dep te ataydi. To`be, to`belik yaki to`beshik. To`beli qumlar. (Qumli sho`llerde o`setug`in putaliqlardin` tu`binde payda bolatug`in do`n`gelek yaki sozilin`qirag`an formali bekingen yaki yarim bekingen kum to`beshikleri). Deflyatsiya. (deflyatio-u`rlew. Fizikaliq geografiyada taw jinislari menen topraqtin` samaldin` ta`sirinde buziliwi ha`m ushiriliw protsesi bolip, sho`llerde ku`shlirek boladi). Dyunalar. (Samaldin` ta`sirinde payda bolatug`in qum to`beleri. Bunday qum to`beleri ten`izlerdin`, ko`llerdin` ha`m da`r`yalardin` jag`alarinda o`simlik penen bekinbegen qum massalarinin` bar jerlerinde samallardin` ha`reketinin` na`tiyjesinde payda bolip, biyikligi 10 m den 30 bazi bir jerlerde 100 metrge shekem jetedi. A`dette to`belerdin` o`r jag`i jatiq, iq jag`i tikjar boladi). Sho`listannin` tu`rleri: Tasli sholistanlar, Qumli sholistanlar, Sazli sholistanlar, Tasli sholistanlar, kebirli sholistanlar. Samaldin` geologiyaliq paydali qazilma bayliqlari kvarts, dala, paleoshpat, less qatlamlari ha`m t.b.
LEKTsIYa 10 Jer beti ag`in suwlarinin` geologiyaliq jumisi
A`debiyatlar 1. Ivanova M.E. Obshaya geologiya, Moskva visshaya shkola 1974 2. Geologiya i poleznaya iskopaemaya Karakalpaki. Kurbaniyazov, Samanov, Palibekov, Tashkent, 1972. 3. Islamov V. O. Umumiy geologiya. Tashkent, 1967.
Jer beti ag`in suwlari payda bolip mina belgilerge baylanisli: 1. Puwlaniw 2. Atmosferaliq jawin shashim. Puwlaniw jer betine quyash nuri ta`sirinde bolip, ol aymaqtag`i temperatura gidrosfera qatlamina tu`siw kushine baylanisli. Gidrosferada okean kop.
Gidrosfera kolemi qu` mln km Puwlaniw protsessinde bul qatlam qabattan jilina a`000 lag`an km suw ko`teriledi. Taw jinislari ha`reketine baylanisli taw jinislarina saz vitamin h t.b suw malekulasi bo`linip shig`iw protsessi. Mis: ma`kke, aqterek. Bul protsess zonallarda ko`p ushrasadi. Planeta boyinsha puwlaniw protsessi qg` min` km suw atmosferag`a koteriledi. 2. Atmosferaliq jawin shashimnin` payda boliw tartibi. Ko`terilgen puw bultlari eki ha`rektti bultlari eki ha`rektti bultlar suyiq qatlam ralaspasinan tamshili bultlar-a aylaniwinan 3. Koterigen bultlar ta`sirinde jer betine jawin shashim bolip tu`siwi. Jawin mug`dari mm de olshenedi Jawvn shashim mug`dari 90-g`000. Jer betine a` m ta a` km jerge o`0000 sm jawin shashim mug`dari, tu`sedi. Jer betine tu`sken jawin shashim mug`dari jer betine sin`edi ha`m jer beti boyinsha ag`adi. jer beti boyinsha aqqan jawin qar suwlari relefke baylanisli jayilip jiynalip ag`ip belgili geologiyaliq ozgertiw jumisin atqaradi. Jer betine jayilg`an suwlari ozi buziwshi jumisin atqaradi. Bul protsessti delyuviy protsessi dep ataladi. Jayilip aqqan suw qatlamlari kishkene ozeksheler payda etip ag`in suwlardi payda etedi. Bul jiynalip aqqan suw jumisin juwiu d-di an`latadi.
Delyubiy protsessi Bul protsess taw eteginde da`r`ya jira oypatlig`inda bayqaladi. Bul jerlerde jayilip ag`ip tu`serlerin belgili muyesh ta`sirinde ondag`i taw jinisi quramina ta`sir etip, ozi geografiyaliq ta`sirlerin aniqlanadi. Bul protsess shayiliw protsessinde payda etedi. Bul qatlam basqa protsesslerden ayirmashilig`i ustingi qatlam en astina tu`siwi astin`g`i qatlamnin` delyuvi qatlamlari kobinese suw ig`alli oblstlarda ushrasadi. qaraqalpaqstanda Beltaw, qirantaw, Bestobe Ushrasadi. Delyubiy protsessi awil xojalig`ina ziyanli ta`siri egislik jerlerdi ioten shig`ari Erozen protsessi jiynalip aqqan suw eroziya protsessi basili tu`ri jira bolip ecaplanadi. Jira payda bolip stat`yalari 1. shuqqir delyuza ha`r payda boladi. 2. Tik jar stat`yasi erozilsi g`-a`0 razmeri 3. Jira 4. Jira ulkeyiwi Jira Atmosferada suwlar jiynaliwinda jinisi quramindag`i bosliqlardan ibarat boliwinan jer asti suwlari taw jinislari payda bolip ha`m ulkeyedi. Jiralar planetada razmeri g`-h0 m, eni a` kmge shekem baradi. Jirilar osiw stat`yasi g` stat`yadan turadi 1. Jas stat`yasi. Bul stat`yada jiralar propili boyinsha tik jar qa`siyetine iye bolip, jer betindegi ag`in suwlar ulken ag`iw tezligi ha`m jiralardin` terenligi (m) ayirilip turadi. 2. Jetilisken jarti dongelek formasina iye bolip teren` eroziya qubilisi toqtaydi. Jira qaptallari gravitatsiya ha`m gellyuval protsess na`tiyejesinde tegislenip ta`biy qiya muyshi payda etedi. Jiralar bas topiraqli jerlerde ushrasadi jaramsiz jerlerdi payda etedi. Olardi bendlend jerlerdi payda etedi. Ig`alli klimat jerlerde balka payda etedi. Jer asti suwlarin jaqin jerlerde olarg`a ushrasqanda radiolardi, bulaqlardi, payda etip ha`m mayda da`riyashalar o`zeksheler payda boladi. Tu`rkstan, Rossiya, Qazaqstan, Ozbekstan tawli oblastlarinda ha`m osimlik jarli
regionlarda ushirasadi. Jirag`a qarsi gu`res, osimlikler otirg`iziw, suw bo`getlerin jasaw, jira bag`itina qaray jer su`riw.
Taw ozeksheleri ha`m da`r`yashalardin` geologiyaliq jumisi. Bul protsess, orta ha`m biyik tawli oblastlarda, oypatliqlarda, taw eteklerinde, ushrasadi. Bul relef ulken qiya muyeshine ulken ag`isqa iye bolg`an geologiyaliq protsess. Bunda jemiriliw produktlari jawin suw ta`sirinde ha`reketke keledi. Taw ozeksheleri ha`m da`r`yashalar taw eteklerindegi tasli shollerde batpaqli siniqlar materiallarin kushli ag`is arqali taw aldi uchastkalarina jiynaw qa`siyeti menen ayiriladi. Bul qubilis na`tiyjesinde mina ha`reketler boladi. 1. Shig`ariw konuslari bul taw eteklerinnin jemiriliw produktlari payda boladi. Shig`ariw konusi materiallar jiynaliwi suw ag`iw kushine baylanisli bolip keledi. Bunday suw ag`imnan payda bolip qatlamdi prolyuviy dep ataladi. 2. Sel ag`imlarin payda etiw qa`siyeti-bul qisqa waqit ishinde a`0-q saat kop mug`dardag`i siniqli materiallardi birineshe min m kushli ag`is ja`rdeminde olar isiniw, qa`siyetin esapqa aliwinda payda bolatin buziwshi jumisinan kelip shiqqan ha`rekte sxemasi tas, tas, suw, ilayli ag`imlar. Sel payda bolatin tiykarg`i sxemasi bunda da`r`yashalar qaptalindag`i jag`a sazdan, merger, slanets taw jinislarina quraman uchastkalarda olar isiniw ha`reketi payda boladi. Qattiliq qa`siyeti jog`aliwinda tomenge qaray jel jiydi. Sel qa`siyeti tawli orta tawli oblaslarda ushrasadi. Bunda da`r`ya ozeksheleri tu`serligindegi taw jinislarinda ulken araliqqa koshiriw qa`siyeti bayqalip. Seller tu`rleri 1. Ilayli sel 2. Tasli ilayli sel 3. Balshiqli tasli sel 4. Suw tasli sel 5. Suw qushli sel. Seller payda boliw jag`dayinin` sipatlamasi. 1. Jawin qar suwinan 2. Ulken qiyaliqlardin` taw jinislarinin` baylanis kushi seller ag`imli, perlodli tu`rde ushrasadi. Ulken sel ha`reket etiwshi 2 gruppag`a bolemiz. 1. Zonalli 2. Azamalli Zonalli seller taw dizbeklerin sistemada uliwma uqsaslig`ina qarap ha`reket etedi. Geomorfologiya klimat Alip taw dizbekleri. Azinalli sel ha`reketleri bular ha`rket etiwshi geologiyaliq jariqlar rayonlarda ushrasadi. Bul ha`reket ulken siniqli massalardi tomenge ig`istiriw qa`siyettine iye boladi. Ha`zirgi waqitta sel ha`reketleri jas taw oblastlarda kop ushrasadi. Shvetsariya, kavkaz Altay ulken sel koshiw ha`reketi a`9g`a`-a`9u`qj. b/n
Sel protsessine qarsi gu`res Jasalma tu`rde metaldan bogetler islew ha`m jasalma jarilis na`tiyjesinde taw bogetlerin jasaw.
Da`r`yalardin` suw derekleri. 1. Jawin, qar jer asti suwlari Da`r`yalar ozi qurlisi ha`m strukturasina baylanisli suw jiynaw basseyinlernen turadi. Da`r`ya geologiyaliq jumisi 2. Suw mug`dari 0 ag`iw tezligi da`r`yanin` ultani qiyalig`ina baylanisli bolip keledi. Ol m/sek/da olshenedi. Da`r`ya ha`reket etiwshi kushi 0 ag`iw tezligine ha`m suw massasina baylanisli bolip keledi. A= Da`r`ya ha`reketi 0 geologiyaliq jumisin belgileydi. 1. Da`r`ya ultani menen jag`alari juwiliwi, eroziya protsessi bayqaladi. 2. Da`r`ya tasiwshi ha`m jiynawshi ha`reketi akulatsiya. Da`r`ya qozg`aliw ha`reketi q ke bolinedi. 1. Jog`ari bolim bunda eroziya protsessi rauajlanadi. Bul stat`yani dar`ya jas protsessi dep ataladi. 2. ortang`i bo`lim da`r`ya tasiwshi ha`m jiynawshi kushleri ortasha ha`reketi bolip bul bolimde qaptal eroziyasi ha`reket etedi. 3. Tomengi bolim- Da`r`ya quyar jeri, da`r`ya ha`reketi tezligi pa`seydi, tasiw, jiynaw, Download 0.49 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|