Ўзвекистон республикаси олий ва ўрта


Download 0.73 Mb.
bet41/119
Sana28.09.2023
Hajmi0.73 Mb.
#1689084
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   119
Bog'liq
Экинларни сугориш асослари

НО^СУВ ДАВРИДАГИ СУРОРИШЛАР

ШУДГОРДАН ОЛДИН СУГОРИШ


Узбекистоннинг текислик минтакаларидаги сизот сувлари чукур жойлашган ерларда экинларни усув даврида сугоришлар тугалланиб, х;осил йигиб олингандан сУнг ѐганнинг деярли тушмаслиги окибатида тупрокнинг устки катламида, айникса, бугдой, ѐзда \айдаб бузиладиган бедапоя ва бошка куп йиллик утлардан бушаган далалар тупрогида нам микдори
кескин камайиб кетади. Бу х,ол ерга асосий ишлов беришни кийинлаштиради: ер белгиланган чукурликда хайдалмайди, палахса кесаклар кучиб, майин шудгорлашга эришилмайди. Пахта ва бошка экинлар хосилдорлиги кузги шудгорни к,ай даражада утказилганлигига боглик,.
Ерни сифатли хайдаш учун тупрок, намлиги ЧДНС га нисбатан 70-75 фоиздан кам булмаслиги (ТНС га нисбатан 40—60 фоиз) лозим. Бунинг учун ѐз ойларида шудгорлашдан 7—10 кун, кузги шудгорлашдан 10—12 кун олдин эски му- ваккат сугориш тармокдари, йулак ва чеклар оркали сугориш ;утказилади. Сугориш меъѐрлари хайдов катламини намикти- риш хисобидан белгиланади: енгил тупрокдарда 700-800, Уртача — 900-1000 ва огар тупрокдарда 1000—1200 м3/га сув бе.рилади.
Пахтазорларда тупрок етилиши билан гузапоя майдалана- ди, Укарикдар текисланиб, ерни хайдашга киришлади. Беда- пояларда ернинг устки кисми 5-6 ем чукурликда агдаргичи олинган плуг билан асосий хайдашдан 5-7 кун олдин хай- далади. Бунда беданинг илдизи кесилиб, унувчанлиги йукола- ди. Бегона утлар куп таркалган ерларда ангиз шудгордан олдин лушчильник билан 10—12 см чукурликда юмшатилади. Кузги экинларни экишдан 15-20 кун олдин хайдаш самарали эканлиги боис ангизни сугориш муддати мувофикдаштири- лиши лозим.


нгРр ЮВИШ
Марказий Осиѐда тупроклар шУрланишига карши кул- ланиладиган мухим агромелиоратив тадбир — бу шур ювиш- дир. Шур ювишда тупрокнинг хисобий катламидаги тузлар чукур катламларга ювиб туширилади ва зовурлар оркали сизот сувлар билан биргаликда чикариб юборилади. Экинлардан | мул хосил олиш учун у ѐки бу даражада шурланган барча тупроклар экинни эккунга кадар тузлардан ювилган булиши лозим.
Б.В.Фѐдоров тупрокни шурсизлантиришда кУлланилувчи : профилактик сугориш ва шур ювишларни ажратиб курсатди. Профилактик сугориш хозирча шУрланмаган, лекин уни олдини олиш максадида махсус сугориш утказилмаса шУрланиб : коладиган ерларда кулланилади. У хар йили кузда тупрокнинг ЧДНС дан бир мунча юкори меъѐрда утказилади. Шур ювиш
самарадорлиги туп рок,-гидрогеологик (сизот сувларининг жойлашган чукурлиги ва уларнинг ок,иб кетиш шароити; тупрокнинг сув-физик хоссалари ва тупрок, к,атламларининг ту- зилиши; тупрокнинг туз таркиби ва шурланиш даражаси) агротехник, метеорологик (атмосфера ѐганлари, хаво харорати ва бугланиш микдори, шамол фаолияти жадаллиги) ва бошк,а омилларга боглик,.
Шур ювиш сифатини оширишда куйидаги агротехник тадбирлар
— тупрокни шур ювишга тайѐрлаш сифати, шур ювиш муддати ва усуллари, шур ювиш меъѐрларининг ахамияти каттадир. Яхши текисланган ва шудгор к,илинган ерларда шур ювиш самарадорлиги юкори булади. Хайдов ости кат- ламлари зичланган тупрокдарни чукур юмшатиш сувни шур ювиш к,обилиятини оширишни таъминлайди. Шур ювишни жуда кеч муддатларда утказиш (февраль ва март ойларида) бу тадбирнинг ахамиятини пасайтириб юборади.
Узбекистоннинг купчилик худудларида шУр ювишни сизот сувларнинг сатхи энг чукурда ва бугланиш энг кам булган куз ва эрта к,иш ойларида амалга ошириш мак,садга мувофик, Хисобланади. К,орак,алпогастон республикаси ва Хоразм вило- ятларида шур ювиш
1 — 10 декабрь ва куш и мча равишда февраль охиридан 1 — 10 апрелгача, Мирзачул ва Фаргона вилоят- ларида 25-31 декабргача, Бухоро, Сурхондарѐ ва К,аищадарѐ вилоятларида 15—20 январгача утказиш яхши натижалар беради.
Кеч к,иш ва эрта бахор ойларида Утказилган шур ювиш экиш даврида тупрок намлигини етарлича булишини таъминлайди.
Тупрок шароитларига боглик холда шур ювиш турли усулларда олиб борилади: кучсиз шурланган енгил механик таркибли тупрокдар эски эгатлар оркали ѐки йулаклаб бостириб ювилиши мумкин; кучли ва Уртача шурланган огар тупрокдар чек олиб бостириб ювилиши шарт (9- раем). Чек олиб бостириб ювиш окова чикармасдан, чекдан чекка сув ташлаш ѐки кисман окова чикариш йули билан утказилади.
Даланинг текислиги, нишоблиги ва сув утказувчанлигига боглик равишда чеклар турли каггаликларда олинади: енгил, яхши сув утказувчан тупрокларда 0,05-0,08 га, Уртача — 0,10- 0,15 ва огар тупрокларда 0,20-0,25 га. ни ташкил этади. Шур ювишда чеклар 15—
20 см чукурликда сув билан бостирилади (у 1500—2000 м3Да. ни ташкил этади). Умумий шур ювиш

меъѐри катта булганда шУр ювиш бир неча босцичда олиб бори лади.



  1. раем. Чекларни бостириб шур ювиш.

Зовурлаштирилган шароит учун шур ювишнинг умумий меъѐри А.Е.Нерозин (1957) таклиф этган куйидаги ифода ѐр- дамида хисобланади:

Download 0.73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   119




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling