2. amaliy dars. Hududni vertikal rejalashtirish. Tikka rejalashtirish va uning vazifalari

---

2. AMALIY DARS. Hududni vertikal rejalashtirish. 
Tikka rejalashtirish va uning vazifalari. Relef va uning tikka rejasi loyixa 
va muxandislik jixozlarining talablarini kondirish lozim. Bunda muxandislik 
tayyorgarligi tomonidan kuyilgan talablar asosida relefni okilana va unumli 
surishni ta’minlashi kerak. 
Tikka reja materiallari barcha loyixa ishlarining asosi sifatida qabul qilinadi. 
Tikka rejalashtirishda 2 ta ketma-ket boskichni ajratish kerak: 
1-muxandislik tayyorgarligiga ta’lukli bo’ladi ya’ni relefni oqilona 
uzgartirish yoki saqlash xisobidan muxandislik tayyorgarligi amalga oshiriladi; 
2-joylarni loyixalash, qurish va obodonchiligiga ta’lukli bo‘lib, bunda 
imoratlarning, inshootlarning, ko’cha va yullarning xamda boshka unsurlarning 
balandliklari buyicha joylashtirilishi kursatiladi. 
Tikka rejalashtirishning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 
1. qor-yomgir suvlarini okizishni tashkillashtirish va ularni er osti kuvuriga 
tushirishni ta’minlash; 
2. daraxtzorlarning sugorish silsilasini ta’minlash; 
3. transport vositalari va piedalarning kulay va xavfsizligini ta’minlovchi 
ko’ndalang va bo’ylama nishablarni berish; 
4. relefni uy-joy qurish uchun uzgartirish va moslashtirish (yer satxini 
tyokislash); 
5. er osti kuvurlarini utkazish uchun mos relefni xosil qilish; 
6. xususiy echim, ya’ni ajoyib bino va inshootlarni relefga joylashtira bilish. 
Shaharsozlikda relef va uning tikka echimyoi bevosita va bilvosita 
kuyidagicha ta’sir utkazadi: 
- shahar ansambillarini, maydonlarini, aloxida binolarni joylashtirishda 
relefni moslashtirishda va uning u yoki bu shakllaridan foydalanishda (balandligi, 
suv ayirgichi, suv yikkichi va xakoza); 
- shaharning uzi va daxalarini qurishda, binolarning kompozitsion umumiy 
tikka echimida; 
- sanoat qorxonalarining joylashtirishda (sanoat qorxonalari katta va tyokis 
maydonlarni yoki texnologik jarayon bilan boglik bulgani uchun). 
Yuqorida 
keltirilganidek, 
shahar 
loyixalanaetganda 
muxandislik 
tayyorgarligi buyicha sxema tayyorlanadi va unda tikka rejalashtirishga doir 
ummiy masalalr qarab chikiladi. 
Sxemaning masshtabi 1:10000 - 1:25000 bo‘lsa tikka reja loyxasi kupincha 
1:5000 - 1:10000 masshtabdan tayyorlanadi, 
Tula ishlangan rejalarda tikka rejalashtirish sxemasi yullar va ko’chalarning 
o’qi, xamda loyixa chizigining singan joylari buyicha utkaziladi. Unda masshtab 
1:1000-12000 qilib tanlanadi. 
Qurilish loyixasida esa masshtabi 1:500-5-1:1000 qilib tanlanadi. Turli xil 
kiyaliklar uchun kuyidagi gorizontallar kesishuvini tanlash maksadga muvofik 
xisoblanadi. (jadval 2.2). 
Topografik rejada gorizontallarning maksadga muvofik kesishuvi

---

jadval 2.2. 
Relefning sharxi 
Relefning kesishuvi 
M1:5000 
M1:2000 
ml:1000 
M1:500 
Tekis relef
(nishabligi 2%) 
0,5:1 
0,5:1 
0,5 
0,5 
To 4% 
1:2 
0,5:1,2 
0,5 
0,5 
To 6% 
2:5 
1:2 
0,5;1 
0,5 
10% va undan 
yuqori 
2:5 
2 
1 
1 
Tikka rejaning asosiy texnik-iktisodiy kursatkichlari kuyidagilardan iborat: 
A) tuproq ishlarining xadmi; 
B) qazib olinadigan tuproqni surish va ko’miladigan joylarni to’ldirish va 
shu bilan ortikcha tuproqni tashib ketilmasligiga erishish; 
V) iloji boricha kamrok tuproq surish ishlarini amalga oshirish.