Milliy g„oya tarixi va nazariyasi

3-masalaning  bayoni:  О‗zbekistonda  barpo  etilayotgan  jamiyat  hususida, 
uning g‗oyaviy-mafkuraviy asoslari tо‗g‗risida fikrlashdan avval mustaqillikkacha 
bо‗lgan  davrdagi  ijtimoiy-siyosiy  tuzum  haqida  ayrim  xulosalarni  bildirish 
maqsadga  muvofiqdir.  Masalaga  bunday  yondashishning  sababi  shundaki,  sovet 
mustabid  tuzimi  davrida  О‗zbekiston  xalqaro  hamjamiyatga  qо‗shilish,  ijtimoiy 
taraqqiyotda  umumjahon  e‘tirof  etgan  umumbashariy  qadriyatlarga  amal  qilish 
imkoniyatidan mahrum bо‗ldi.  
Sovet  mustabid  tuzumining  о‗ziga  xos  g‗oyaviy-mafkuraviy  asosi  mavjud 
bо‗lib, uning mazmun va mohiyatini kommunistik mafkura tashkil etardi. Bunday 
mafkura  ham  ijtimoiy-siyosiy,  ham  ma‘naviy-mafkuraviy,  ham  iqtisodiy  jihatdan 

jiddiy  cheklangan  edi.  Unda  demokratiya,  inson  manfaatlarini  hurmat  qilish, 
fuqaro  huquqlarini  himoya  etish,  hurfikrlikning  rivojlanishi  kabi  umumbashariy 
qadriyatlarga asoslangan g‗oyalar soxtalashtirilgan edi.  
Inson  manfaatlariga  mutlaqo  zid  bо‗lgan  bunday  mafkura  bir  necha  о‗n 
yillar mobaynida dunyoning kо‗plab mamlakatlarida noinsoniy tajribalar о‗tkazdi. 
О‗sha  davrda  «sovet  madaniyatini  yaratish»,  «shaklan  milliy,  mazmunan 
sotsialistik, ruhan baynalminal madaniyat barpo etish», «kishilarning yangi tarixiy 
birligi  -  sovet  kishisini  tarbiyalash»,  «sotsializm  rivojlanib  borgani  sari  sinfiy 
kurashning  kuchayib  borishi»  tо‗g‗risidagi  g‗ayriilmiy  xulosalar  sovet  turmush 
tarzining g‗oyaviy- mafkuraviy asoslari edi.  
Jamiyatda  sodir  bо‗layotgan  har  bir  ijtimoiy  hodisa,  voqeaga  sinfiylik  va 
partiyaviylik nuqtai nazaridan munosabatda bо‗lish tufayli sobiq SSSRdagi barcha 
respublikalar qatori О‗zbekiston ham jahon hamjamiyatidan ajralib qoldi. Natijada 
mamlakatda kommunistik mafkuraning yakka hokimlik tizimi yuzaga keldi. Fikriy 
rivojlanishda  g‗oyaviy-mafkuraviy  boqimandalik  avj  oldi,  hurfikrlikka  «siyosiy 
savodsizlik», «g‗oyaviy kambag‗allik», «millatchilik» singari yorliqlar bilan zarba 
berildi.  
Ma‘lumki,  1989  yilning  о‗rtalarida  KPSS  Markaziy  Komiteti,  sovet 
xukumati  tomonidan  О‗zbekistonga  nisbatan  qatag‗on  siyosati  yangi  bosqichda 
davom ettirilib, ―paxta ishi‖, ―О‗zbeklar ishi‖ deb nom olgan siyosiy kampaniyalar 
avj olgan edi. Kommunistik partiyaning bosh nashri bо‗lgan ―Pravda‖ gazetasining 
―Oltin  xazinasi  ustidagi  ilon‖  deb  nom  olgan  maqolasida,  boshqa  yetakchi 
markaziy  nashrlarda  xalqimiz  boshiga  tinimsiz  tuxmat  va  bо‗xtonlar 
yog‗dirilmoqda  edi.  Sobiq  Markazdan  yuborilgan,  el-yurtimiz  о‗rtasida 
―desantchilar‖  deb  nom  olgan  guruxlar  tomonidan  qancha-qancha  begunox 
insonlar,  butun-butun  oilalar  tazyiq  va  ta‘qiblarga  uchraganini  jamoatchiligimiz 
yaxshi eslaydi. 
Ana shunday og‗ir bir sharoitda Yurtboshimiz tomonidan xalqimiz qalbidagi 
asriy  orzu  –  istiqlol  g‗oyasi  ulkan  jasorat  bilan  ilgari  surilib,  uni  amalga  oshirish 
uchun  tarixiy  qadamlar  qо‗yildi.  Vatanimiz  mustaqilligi,  ta‘bir  joiz  bо‗lsa,  yangi 
xayot, yangi jamiyat binosi uchun zamin bо‗lgan xal qiluvchi dasturiy maqsad va 
g‗oyalarni Islom Karimov о‗sha dolg‗ali yillardayoq, uzoqni kо‗rgan xolda, о‗ziga 
nechog‗lik aniq-ravshan tasavvur eta oldi. 
Shu  davr  mobaynida  о‗lkamizda  rо‗y  bergan  Farg‗ona,  Guliston,  Bо‗ka, 
О‗sh,  Namangan  voqealari  paytida,  tarixda  ―GKCHP‖  deb  nom  olgan,  SSSR 
davlatining sо‗nggi kunlarida bir gurux imperiyaparast kuchlar tomonidan amalga 
oshirilgan siyosiy tо‗ntarish chog‗ida va boshqa shu kabi о‗ta keskin vaziyatlarda 
Islom  Karimovning  yakkayu  yagona  tо‗g‗ri  yо‗lni  topa  olgani,  xalqimizning 
tinchligi  va  xavfsizligini  ta‘minlash  uchun  kechayu  kunduz  tinimsiz  mashaqqatli 
faoliyat olib borganini tasdiqlaydi. 
Mamlakatimizni  jar  yoqasiga  olib  kelib  qо‗ygan  og‗ir  ijtimoiy-iqtisodiy 
axvolni  о‗nglash,  xalq  dardiga  darmon  bо‗lish,  yillar  davomida  yechilmasdan 
kelgan  muammolarni  xal  etish  maqsadida  axoliga  uy-joy  qurish  uchun  uchastka 
maydonlari  va  tomorqa  yerlari  ajratish,  paxta  yakkaxokimligiga  barxam  berish 
borasida davlatimiz raxbari tomonidan keng kо‗lamli ishlar amalga oshirildi. Ana 

shunday  chora-tadbirlar  tufayli  respublika  bо‗yicha  700  mingta  oilaga  yer 
berilgani,  muallif  ta‘biri  bilan  aytganda,  kichikroq  bir  davlatning  axolisiga  teng 
bо‗lgan 1,5 million yangi oila paydo bо‗lgani, qurilish materiallari ishlab chiqarish, 
odamlarga kredit berish, о‗z xо‗jaligini yuritish uchun urug‗lik, chorva mollari va 
parranda ajratishga qaratilgan ulkan ishlar  amalga oshirildi.  
Bugungi  kunda  dunyoda  ―О‗zbek  modeli‖  deb  nom  olgan  taraqqiyot 
yо‗limizning  asosiy  prinsiplarining  dastlabki  kurtaklari  sokin  kabinetlarda  emas, 
aksincha,  о‗sha  yillarda  keskin  siyosiy  kurashlar,  baxs  va  tortishuvlar  jarayonida 
tug‗ilib, 90-yillarga kelib yaxlit ta‘limotga aylandi. 
Mustaqillik  g‗oyalari  keng  qanot  yoza  boshlagan,  xalqimiz  ozodlik  va 
erkinlikka  intilgan  bir  paytda  Yurtimizning  dadil  qadamlarini  kо‗rolmaydigan 
g‗arazli  kuchlar  sobiq  Markazda  xam,  о‗zimizda  xam  topiladi.  Bunday  siyosiy 
о‗yin  va  fitnalarga  bir  misol  sifatida  1991  yil  17-19  avgust  kunlari  –  Islom 
Karimov  Xindiston  Respublikasida  rasmiy  safarda  bо‗lgan  paytda  yuz  bergan 
voqealarni  keltirish  mumkin.  Mamlakat  raxbarining  О‗zbekistonda  emasligidan 
foydalanib,  yurtimizdagi  ayrim  raxbarlar  GKCHPning  noqonuniy  qarorlarini 
qо‗llab-quvvatlaydi, shu tariqa о‗zining siyosiy va ma‘naviy qiyofasini kо‗rsatadi. 
Faqatgina yurtboshimizning mustaxkam irodasi, oqilona va vazmin siyosati tufayli 
GKCHP tarafdori bо‗lgan siyosiy avantyuristlar о‗z qabix niyatiga yetolmadi. 
Afsuski, bugun vaqt о‗tishi bilan ana  shu voqealarni kо‗rgan-bilgan, ularga 
bevosita  guvox  bо‗lgan  odamlarning  soni  tobora  kamayib  bormoqda.  Yaqin 
tariximizning  mash‘um  bir  davrida  sodir  bо‗lgan  bu  voqealarni  bilmasdan, 
ularning  moxiyatini  chuqur  anglamasdan  turib  el-Yurtimizning  istiqlolga  erishish 
yо‗lidagi  kurashlar  tarixini  barcha  murakkabliklari  bilan  tо‗liq  tasavvur  etib 
bо‗lmaydi.  
Mustaqillik  yillarida  О‗zbekiston  jamiyati  oldida  turgan  eng  katta  vazifa  - 
barpo  etilishi  lozim  bо‗lgan  davlatning  ijtimoiy-siyosiy,  iqtisodiy,  madaniy-
ma‘rifiy  qiyofasini  aniqlash  edi.  Pirovard  natijada  bunday  qiyofaning  chizgilari 
yuzaga  keldi.  «Bizning  bosh  strategik  maqsadimiz  -  bozor  iqtisodiyotiga 
asoslangan  erkin  demokratik  jamiyat  barpo  etishdir.  Yurtimizda  yashaydigan 
barcha  insonlar  uchun,  millati,  tili  va  dinidan  qat‘i  nazar,  munosib  hayot  sharoiti 
yaratib  berish,  rivojlangan  demokratik  mamlakatlardagi  kabi  kafolatlangan 
turmush  darajasi  va  erkinliklarini  ta‘minlash  davlatimiz  siyosatining  mazmun-
mohiyatini  ifodalaydi.  Bu  -  xalqimizning  asriy  an‘analariga,  muqaddas 
dinimizning  insonparvarlik  mohiyatiga,  milliy  qadriyatlarimizga  sodiq  qolgan 
holda,  rivojlangan  davlatlarning  tajribalaridan  kо‗r-kо‗rona  nusxa  kо‗chirmasdan, 
о‗zimizga  xos  va  о‗zimizga  mos  rivojlanish  yо‗lini  izchil  davom  ettirish 
demakdir»
5
. 
 
MAVZUGA OID  TAYANCH TUSHUNCHA VA  IBORALAR: 
Tarixiy taraqqiyot, tarixiy taraqqiyot mezonlari, tarixiy jarayon, sivilizatsion 
yondoshuv,  g‗oyaviy-mafkuraviy  mezon,  jadidchilik,  g‗oya  va  mafkuralarning 
rivojlanish tarixi, tarixiy merosga mafkuraviy yondoshuv, gumanizm.  
                                                 
5
 Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар. –Т.:Ўзбекистон, 2000. – Б. 28-29. 

NAZORAT SAVOLLARI: 
1.  Tarixiy taraqqiyotni harakatlantiruvchi motivlari nimalardan iborat? 
2.  Tarixiy 
taraqqiyot 
mezonlariga 
deterministik 
yondoshuvlarning 
xususiyatlarini kо‗rsating. 
3.  Tarixiy taraqqiyotda obyektiv va subyektiv omillar birligini izohlang. 
4.  Tarixiy taraqqiyotni davrlashtirish tamoyillarini tavsiflang. 
5.  Konkret  tarixiy  taraqqiyot  bosqichiga  g‗oyaviy-mafkuraviy  ta‘sirning 
imkoniyatlari qanday? 
6.  Temuriylar 
davridagi 
jamiyat 
taraqqiyoti 
haqidagi 
qarashlarning 
xususiyatlarini kо‗rsatib bering. 
7.  Jamiyat  taraqqiyotiga  doir  jadidchilik  g‗oyalarining  mazmuni  va  ahamiyati 
nimada? 
8.  Hozirgi  davrda  jamiyat  taraqqiyoti  haqidagi  muqobil  g‗oyaviy-mafkuraviy 
qarashlarning yо‗nalishlarini yoritib bering. 
 
MAVZUGA OID ADABIYOTLAR: 
1. О‗zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. –T. : 2008.  
2. Karimov I. A. Tarixiy xotirasiz kelajak yо‗q. -T. : 1998.  
3.  Karimov  I.A.  Biz  kelajagimizni  о‗z  qо‗limiz  bilaye  quramiz.  T.7.  T.: 
О‗zbekiston, 1999. 89,99,132,297,303 betlar 
4.  Karimov  I.  A.  Ozod  va  obod  vatan,  erkin  va  farovon  hayot  –  pirovard 
maqsadimiz. T.8.  T.: О‗zbekiston. 2000.  503, 504 betlar. 
5. Karimov I.A. Biz tanlagan yо‗l – demokratik taraqqiyot va ma‘rifiy dunyo 
bilan hamkorlik yо‗li. t.11. T.: О‗zbekiston, 2003. 17, 18 betlar. 
5. Mustaqillik. Izohli ilmiy-ommabop lug‗at. -Toshkent, 1998.  
6. Milliy istiqlol g‗oyasi: asosiy tushunchalar, tamoyillar va atamalar (qisqa 
izohli tajribaviy lug‗at) -Toshkent, 2002.  
7.  B.Tо‗rayev,  J.Ramatov.  Milliy  istiqlol  g‗oyasi:  asosiy  xususiyatlari, 
falsafiy va tarixiy ildizlari. T., «Ijod dunyosi», 2002.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Mustaqillik va milliy istiqlol g„oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar  
konsepsiyasining  ishlab chiqilishi 
Reja: 
1.  Mustaqillikning  ilk  yillarida  О‗zbekistonda  jamiyat      g‗oyaviy-mafkuraviy  
asoslarining о‗zgarishi. 
2.  Mamlakatimizda    jamiyat    ijtimoiy    hayotining  asoslariga  yangicha  qarash, 
uning huquqiy asoslari. 
3.  Milliy  istiqlol  g‗oyasi:  asosiy  tushuncha  va  tamoyillar    konsepsiyasining 
ishlab chiqilishi, uning mazmun va mohiyati 
 
 
1-masalaning bayoni: Mustaqillikning ilk yillarida О‗zbekistonda  
jamiyat      g‗oyaviy-mafkuraviy    asoslarining  о‗zgardi.  Kommunistik 
g‗oyadan butkul  voz kechildi.  Chunki, О‗zbekistonda qurilayotgan yangi jamiyat 
о‗zining  g‗oyaviy-mafkuraviy  asoslariga  suyangandagina  pirovard  maqsadga 
erishish  mumkin.  Qayd  etish  lozimki,  о‗zbek  xalqining  ming  yilliklar  davomida 
yaratgan  о‗ziga  xos  g‗oyalari  -  tinchlik,  ozodlik,  hurlik,  mustaqillik,  ezgulik, 
barqarorlik,  ma‘naviy  barkamollik,  shaxsni  ulug‗lash,  uning  manfaatlarini 
hurmatlash  -  bularning  bari  yangi  shakllanayotgan  jamiyatimizning  g‗oyaviy 
poydevori hisoblanadi.  
Kо‗hna  qadriyatlarimiz,  olimu  ulamolarning  asarlari  jamiyatning  g‗oyaviy-
mafkuraviy  asosini  yaratishda  juda  muhim  ahamiyatga  ega  bо‗ldi.  Yurtimiz 
xalqlarining  tarixi,  madaniyati  о‗z  ildizlari  bilan  asrlar  qa‘riga  borib  taqalishi  va 
uzoq ming yillarni о‗z ichiga olishini qadimgi fors yozuvchilarining, xitoy, arman 
va  suriyalik  geograf  va  tarixchilarning  yozib  qoldirgan  ma‘lumotlari,  Nosiriddin 
Burhonuddin  Rabg‗uziyning  «Qisasi  Rabg‗uziy»,  Alisher  Navoiyning  «Tarixi 
muluki  Ajam»,  Firdavsiyning  «Shohnoma»  asarlaridan,  zardushtiylikning 
muqaddas kitobi «Avesto»dan, shuningdek, Bexistun, Bundaxishn, qadimgi turkiy 
bitiklar, jumladan О‗rxun-Yenisey yodgorliklaridan aniq va ravshan bilib olishimiz 
mumkin.  Milliy  g‗oya  va  mafkuramizning  ildizlari  о‗ta  qadimiy  ekanligiga 
yunonistonlik olimlar - Arrian, Kursiy, Plutarx, Geradot, Straban, shuningdek, Abu 
Rayxon  Beruniy,  Narshaxiy  va  boshqa  mutafakkirlarning  asarlari  ham  guvohlik 
beradi.  
Qayd  etish  lozimki,  О‗zbekistonda  milliy  tiklanish,  bir  tomondan  milliy 
о‗zlikni  anglash,  boshqa  tomondan,  jamiyatning  g‗oyaviy-mafkuraviy  asoslarini 
yaratish, uchinchi tomondan esa bozor iqtisodiyoti munosabatlariga о‗tish asnosida 
yuz  berdi.  ―Ayni  vaqtda  biz  jamiyatni  va  jamiyat  tafakkurini  yangilashning 
inqilobiy  usullariga,  bu  jarayonni  sun‘iy  ravishda  chetdan  turib,  zо‗ravonlik  yо‗li 
bilan  tezlashtirishga  qaratilgan  har  qanday  urinishlarga  mutlaqo  qarshimiz.  Biz 
barcha  sohalarda,  jumladan,  ma‘naviy  sohada  ham  tadrijiy-evolyusion  islohotlar 
yо‗li  tarafdorimiz  va  bunga  qat‘iy  amal  qilamiz.  YA‘ni,  sodda  qilib  aytganda, 
odamlarning  dunyoqarashi,  e‘tiqod  va  tafakkurida  demokratik  tamoyillar 
vademokratik  qarashlarning  kengayishi  va  mustahkam  о‗rin  topishi  avvalambor 
hayotning  tabiiy  yurishi  bilan,  ularning  moddiy  turmush  darajasi  va  madaniy 

saviyasi  tobora  rivojlanishi  va  yuksalishi  bilan  chambarchas  bog‗liq  ekanini 
hayotning о‗zi taqozo etadi‖.
6
   
Ma‘lumki,  sotsialistik  ishlab  chiqarish  usulidan  bozor  munosabatlariga 
о‗tish  о‗z-о‗zidan  bо‗lmaydi.  Buning  uchun  kishilardagi  eskicha  tafakkur  tarzini 
о‗zgartirish,  iqtisodiyotda  erkinlashtirish  jarayonini  avj  oldirish,  islohotlarni 
chuqurlashtirish  kerak  edi.  Bu  borada  ayniqsa  xо‗jalik  yurituvchi  subyektlarning 
mustaqilligini  oshirish,  tadbirkorlikni  rivojlantirish,  uning  huquqiy  bazasini 
mustahkamlash lozim bо‗ldi.  
Mustaqillik  yillari  bu  borada  ulkan  ishlar  bajarildi.  Biroq,  hali  bajarilishi 
lozim  bо‗lgan  vazifalar  kо‗p.  «Bu  -  bozor  islohotlarini  yanada  chuqurlashtirish, 
kuchli  bozor  infratuzilmasini  yaratish,  barqaror  va  о‗zaro  mutanosib,  mustahkam 
iqtisodiyotning muhim sharti bо‗lgan erkin iqtisodiyot tamoyillarini joriy etishdan 
iborat 
Bu  yо‗nalish  yalpi  ichki  mahsulot  ishlab  chiqarishda  yetakchi  о‗rinni 
egallaydigan,  fuqarolarning  muhim  daromad  manbai  va  mulkdorlar  sinfini 
shakllantirishning  asosi  bо‗lgan  xususiy  sektorning  mavqeini  yanada  oshirish, 
kichik va о‗rta biznes hamda tadbirkorlikni jadal rivojlantirishni taqozo etadi»
1
. 
2-masalaning  bayoni:  Mamlakatimizda  ijtimoiy-iqtisodiy  islohotlarni 
amalga 
oshirish 
eng 
avvalo 
uning 
g‗oyaviy-mafkuraviy 
asoslarini 
mustahkamlashni talab etadi. Agar har bir sohadagi, jumladan, iqtisodiy jabhadagi 
islohotlar g‗oyaviy-mafkuraviy jihatdan ta‘minlanmas ekan, jiddiy milliy tiklanish 
tо‗g‗risida fikr yuritish mushkuldir.  
Xо‗sh,  iqtisodiy  islohotlarni  amalga  oshirishda  uning  qaysi  g‗oyaviy-
mafkuraviy asoslariga suyanish lozim? Avvalo, iqtisodiy hayot erkinlashishi lozim. 
Shuningdek,  kо‗p  ukladli  iqtisodiyotni  yaratish,  mulkdorlar  sinfining  shakllanishi 
о‗ta  muhimdir.  Biroq,  iqtisodiy  islohotlarni  amalga  oshirishdagi  eng  muhim 
g‗oyaviy  asos  -  fuqarolarda  yangicha  iqtisodiy  tafakkurni  shakllantirish,  ularning 
dunyoqarashini  о‗zgartirish,  har  bir  kishiga  о‗z  mehnatini  sarflash  sohasi  va 
shakllarini mustaqil belgilash imkoniyatini yaratib berishdir.  
Mamlakat iqtisodiy hayotini barqarorlashtirish, milliy  g‗oya konsepsiyasida 
ijtimoiy hamkorlik va evolyusion taraqqiyot kabi g‗oyalarning о‗rni kattadir.  
Ijtimoiy  hamkorlik  davlat  va  millat  taraqqiyotida  har  bir  soha  uchun 
muhimdir. Siyosat, ijtimoiy soha, iqtisodiyot, madaniy jabhadagi hamkorlik milliy 
tiklanish  uchun  kuchli  poydevor  hisoblanadi.  Ayniqsa  shu  narsani  yodda  tutish 
lozimki,  davlatning  bosh  islohotchilik  roli  jamiyatdagi  ijtimoiy  hamkorlikni 
ta‘minlaydigan  iqtisodiy  asoslarni,  siyosiy  vazifani,  madaniy  muhitni,  qonuniy-
huquqiy munosabatlarni takomillashtirish, boshqarish va nazorat qilish faoliyatida 
yaqqol namoyon bо‗ladi.  
О‗zbekistonning hozirgi ijtimoiy taraqqiyotidagi muhim jihatlardan yana biri 
-  bu  yangi  jamiyat  barpo  etish  va  milliy  tiklanish  jarayonida  evolyusion 
rivojlanishning ustuvor ahamiyatga ega ekanligidir. Ma‘lumki, bosqichma-bosqich, 
                                                 
6
 Каримов И. А. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Т.: Маънавият, 2008. –Б.101 
1
Каримов И.А. Ўзбекистонда демократик ўзгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти 
асосларини шакллантиришнинг асосий йўналишлари. Биз танлаган йўл – демократик тараққиѐт ва 
маърифий дунѐ билан ҳамкорлик йўли. Т.11. Т.: Ўзбекистон, 2003. –Б.21.  

tadrijiy rivojlanish yо‗li nafaqat bozor iqtisodiyotiga о‗tishda, shuningdek, barcha 
sohalarda  muhim  о‗rin  egallaydi.  О‗zbek  xalqining  mentalitetiga  xos  bunday 
tadrijiy  taraqqiyot  pirovard  natijada  О‗zbekistonda  demokratik,  insonparvar 
huquqiy davlat qurishning kafolati hisoblanadi.  
Shu  bois  mustaqillik  yillarida    mamlakatimizda    jamiyat    ijtimoiy  
hayotining asoslariga yangicha qarash shakllanib,  uning huquqiy asoslari yaratildi. 
О‗zbekistonda  jamiyat ijtimoiy hayot sohalarining  siyosiy institutlar, mafkuralar 
va  fikrlar  xilma  xilligiga  asoslanmoqda.  Hech  bir  mafkuraning  davlat  mafkurasi 
sifatida  о‗rnalitishi  mumkin  emasligi  konstitusiyaviy  asoslar  bilan  mustahkamlab 
qо‗yildi.  
Bularning  barchasi  milliy  istiqlol  g‗oyasi:  asosiy  tushuncha  va  tamoyillar  
konsepsiyasini  ishlab chiqish ehtiyojini keltirib chiqardi.  
Prezident  Islom  Karimov  asarlarida  milliy  istiqlol  g‗oyasining  nazariy  va 
amaliy jihatdan asoslab berildi.   
3-masalaning  bayoni:  О‗zbekistonda  milliy    g‗oya  konsepsiyasi  milliy 
mafkuraning  bosh  g‗oyasi  bilan  uyg‗undir.  Haqiqatdan  ham  «О‗zbekiston 
xalqining milliy taraqqiyot yо‗lidagi bosh g‗oyasi - ozod va obod Vatan, erkin va 
farovon  hayot  barpo  etishdir.  Bu  g‗oya  xalqimizning  azaliy  ezgu  intilishlari, 
bunyodkorlik  faoliyatining  ma‘no-mazmunini  belgilaydi.  Har  bir  inson,  uchun 
muqaddas bо‗lgan yuksak gumanistik qadriyatlarni о‗zida mujassam etadi»
7
. 
Mamlakatimizda milliy tiklanish g‗oyasini amalga oshirish millat va jamiyat 
oldida  turgan  vazifalarni  aniqlashtirib  olishni  talab  qiladi.  Umuman,  bu  vazifalar 
Milliy  mafkuraning  bosh  g‗oyasidan  kelib  chiqadi.  Vatan  ravnaqi,  yurt  tinchligi, 
xalq  farovonligi,  komil  inson,  ijtimoiy  hamkorlik,  millatlararo  totuvlik,  dinlararo 
bag‗rikenglik  -  bular  milliy  tiklanish  g‗oyasini  amalga  oshirishdagi  muhim 
nuqtalardir.  
Yuqorida  ta‘kidlanganidek,  davlat  va  jamiyatning  bundan  keyingi 
rivojlanishi  ijtimoiy-siyosiy  hayotni  erkinlashtirish  va  demokratiyalash  bilan 
bevosita  bog‗liqdir.  Boshqacha  aytganda,  ijtimoiy-siyosiy  sohada  demokratiya 
amalga oshirilmas ekan - milliy tiklanish tо‗g‗risida fikr yuritish befoydadir.  
Umuman,  fuqarolik  jamiyatini  barpo  etishning  muhim  sharti  davlat  va 
jamiyat qurilishini erkinlashtirishdir. О‗zbekistonda bu jarayon «Kuchli davlatdan 
kuchli  jamiyat  sari»  degan  tamoyil  asosida  olib  borilmoqda.  «Hammamizga 
ayonki,  -  deb  qayd  etadi  I.Karimov,  -  bu  yо‗nalish  ijtimoiy-iqtisodiy  jarayonlar 
bilan  bog‗liq  kо‗p  masalalarni  hal  qilishda  davlat  tuzilmalarining  rolini  jamoat 
tashkilotlariga о‗tkaza borishni taqazo etadi»
8
. 
Darhaqiqat, 
О‗zbekistonning 
hozirgi 
ijtimoiy-siyosiy 
hayotini 
erkinlashtirishda markaziy va yuqori davlat boshqaruv idoralari vazifalarini davlat 
hokimiyatining 
quyi 
tuzilmalariga, 
fuqarolarning 
о‗zini-о‗zi  boshqarish 
organlariga bosqichma-bosqich о‗tkaza borishni ta‘minlash о‗ta muhimdir.  
                                                 
7
 Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар. –Т.:Ўзбекистон, 2000. – Б. 50-51. 
8
 
1
Каримов И.А. Ўзбекистонда демократик ўзгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти 
асосларини шакллантиришнинг асосий йўналишлари. Биз танлаган йўл – демократик тараққиѐт ва 
маърифий дунѐ билан ҳамкорлик йўли. Т.11. Т.: Ўзбекистон, 2003. –Б.27.   

«Kuchli  davlatdan  -  kuchli  jamiyat  sari»  konsepsiyasi  о‗zining  g‗oyaviy-
mafkuraviy  asoslariga  ega  bо‗lib,  ular  О‗zbekistonda  mustaqillik  yillarida 
erishilgan  yutuqlar,  shakllangan  qadriyatlar  darajasi  va  kо‗lami  bilan  belgilanadi. 
Kuchli davlatdan  kuchli  jamiyatga  о‗tish vazifasi birdaniga hal  bо‗lmaydi.  Uning 
uchun ma‘lum shart-sharoitlar yetilgan bо‗lishi lozim. Bular quyidagilardan iborat: 
-  jamiyat  fuqarolarida  eski  tafakkur  tarzini  yо‗qotish,  g‗oyaviy-ma‘naviy 
boqimandalik hissini bartaraf etish; 
-  kishilarda  jamiyat  hayotida  sodir  bо‗layotgan  voqea  va  hodisalarga 
befarqlikni, jamiyatdan begonalashuv kayfiyatini bartaraf etish; 
- 
insonning  siyosiy  ongi  va  madaniyatini  oshirish,  ularning  ijtimoiy 
faolligini  kо‗tarish,  jamiyatda  sodir  bо‗layotgan  voqea-hodisalarga  dahldorlik 
hissini shakllantirish; 
-  odamlarda  о‗z-о‗zini  boshqaruv  organlarida,  jamoat  tashkilotlari, 
nodavlat muassasalarida erkin faoliyat kо‗rsatish kо‗nikmasini paydo qilish; 
-  mamlakat  siyosiy  hayotini  erkinlashtirish  orqali  demokratik  jamiyat 
qurish mexanizmining huquqiy-qonuniy asoslarini yaratish; 
-  davlat  tuzilmalarining  jamiyat  ijtimoiy-siyosiy  hayotiga  kо‗r-kо‗rona 
aralashuv mexanizmini yо‗q qilish; 
-  qonunlar  ijrosini  ta‘minlash,  mamlakatda  qabul  qilingan  va  amalda 
bо‗lgan  meyoriy  hujjatlarni  hayotga  joriy  qilishda  davlat  hokimiyat  organlari 
faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini kuchaytirish.  
Albatta, bular kuchli davlatdan kuchli jamiyatga о‗tishning barcha jihatlarini 
qamrab  ololmaydi.  Ammo,  kuchli  jamiyat  yuqoridagi  kabi  holatlarning  amaldagi 
ijrosisiz ham paydo bо‗lishi mumkin emas.  
Siyosiy  sohada  amalga  oshirilayotgan  islohotlar,  hech  shubhasiz,  jamiyatni 
bosqichma-bosqich  demokratlashtirish  bilan  bog‗liqdir.  Ta‘kidlash  lozimki, 
О‗zbekistonda  yangi  demokratik  jamiyat  qurilishining  umumjahon  e‘tirof  etgan 
о‗ziga xoya konsepsiyasi ishlab chiqilgan bо‗lib, unda ijtimoiy hayotning muhim 
hodisalaridan bо‗lgan  demokratiyani  yangicha talqin etish  va tushunishga  alohida 
e‘tibor qaratilgan.  
Umuman,  demokratiyani  tushunish  va  anglash,  unga  amal  qilish  shaxsdan 
maxsus  tayyorgarlikni  talab  etadi.  Siyosiy  ongi  va  tafakkuri  shakllanmagan 
insonning  demokratiya  talablariga  javob  berishi  mumkin  emas.  Bundan  tashqari, 
demokratiyaning  о‗ziga  xos  xususiyatlari,  uning  har  bir  davlat  va  millat  hayotida 
amal qilish tamoyillari ham mavjud.  
Shu  о‗rinda  Sharqona  demokratiya  tо‗g‗risida  ayrim  fikrlarni  aytish 
muhimdir, zero bunday demokratiya aslida demokratiya tushunchasining ajralmas 
tarkibiy qismi hisoblanadi. Bu demokratiya Sharq mamlakatlari, asosan aholisining 
kо‗p  qismi  musulmon  ma‘naviyatidan  bahra  olgan  hududlarga  xos  bо‗lgan 
demokratik  qoidalar  majmuining  о‗ziga  xos  shakl  va  mazmunda  namoyon 
bо‗lishidir.  Sharqona  demokratiya  milliy  bosiqlik,  andisha,  yoshi  ulug‗larga 
hurmat,  о‗zaro  maslahat,  har  qanday  keskin  masalada  ham  tomonlarning 
kelishuvlariga asoslanadigan faoliyatdir. Ana shu xususiyatlari bilan ushbu ijtimoiy 
tushuncha G‗arb demokratiyasidan farq qiladi.  

Ayni  paytda  sharqona  demokratiya,  siyosiy  tartibsizliklar,  bosh-boshdoqlik 
va  mitingbozlikni  milliy  manfaatlarga  zid  deb  qaraydi  hamda  jamiyat  va 
davlatning  ichki  masalalari  har  qanday  fundamentalistik  va  qurolli  kuchlarga 
asoslangan  harakatlarni  qoralagan  holda,  о‗z  faoliyatini  о‗ziga  xos  madaniyat 
tamoyillari asosida yо‗lga qо‗yadi. 
Mamlakatimizda  ma‘naviyatni  rivojlantirish  о‗zining  g‗oyaviy-mafkuraviy, 
ma‘naviy-axloqiy  negizlariga  ega  bо‗lishi  alohida  ta‘kidlandi.  Bular  mamlakat 
Prezidenti tomonidan quyidagicha belgilandi: 
- 
umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik; 
- 
xalqimizning ma‘naviy merosini mustahkamlash va rivojlantirish; 
- 
insonning о‗z imkoniyatlarini erkin namoyon qilishi; 
- 
insonparvarlik va vatanparvarlik.  
О‗zbekiston  hukumati  asosiy  e‘tiborni  milliy  ma‘naviyatni  rivojlantirishga, 
uning  huquqiy-qonuniy  bazasini  yaratishga  qaratdi.  Jumladan,  О‗zbekiston 
Respublikasi  Konstitusiyasining  42-moddasida  «Har  kimga  ilmiy  va  texnikaviy 
ijod  erkinligi,  madaniyat  yutuqlaridan  foydalanish  huquqi  kafolatlanadi.  Davlat 
jamiyatning  madaniy,  ilmiy  va  texnikaviy  rivojlanishiga  g‗amxо‗rlik  qiladi», 
deyiladi.  
Islom  Karimovning  asarlari,  nutqlarida  milliy  tiklanish  masalasiga 
konseptual-nazariy  jihatdan  tamomila  yangicha  tarzda  munosabatda  bо‗lindi. 
Ta‘kidlash lozimki, Prezidentning bu boradagi konsepsiyasi sobiq sovet mustabid 
tizimi va uning mafkurasining siyosiy-g‗oyaviy jihatdan cheklanganlik mohiyatini 
ochib berishdan boshlandi. 
 Ayniqsa, I.Karimovning sovet mustabid tizimi davridagi hukmron mafkura 
va ta‘lim tizimi tо‗g‗risida fikrlarini anglab yetish о‗sha davrning mohiyatini bilish 
uchun  juda  kerak  edi.  «Bizga  meros  bо‗lib  qolgan  ta‘lim-tarbiya  tizimining 
ma‘lum bir ma‘qul jihatlari bilan bir qatorda uning eng nomaqbul tomoni shundan 
iborat ediki, - deydi I.Karimov, - о‗quv jarayonida о‗quvchi va talabalarni mustaqil 
va  erkin  fikrlashga  yо‗l  qо‗ymaslik,  har  qaysi  о‗quv  yurtini  bitiruvchilarning 
bilimiga  qarab  emas,  avvalo,  ularning  sobiq  sovet  tuzumiga  va  soxta  g‗oyalarga 
sadoqatini  hisobga  olib  baholash  va  hayotga  yо‗llash  tamoyili  asosiy  о‗rinni 
egallar  edi.  Kо‗p  joylarda  sifat  о‗rniga  son  ketidan  quvish  ustunlik  qilardi. 
Kо‗pchilik  haqiqiy  bilim  yoki  malaka  orttirish  maqsadida  emas,  amal-taqal  qilib 
diplomli  bо‗lib  olish  ilinjida  texnikum  yoki  institutlarga  kirar  edi.  Bu  tuzumdan 
bizga qolgan meroslar ichidagi shunga о‗xshagan salbiy asoratlarni, afsuski, hozir 
ham sezib turibmiz»
1
. 
Darhaqiqat,  sovet  mafkurasi  manfaati  uchun  mustaqil  fikrlaydigan,  siyosiy 
ongi  va  madaniyati  kuchli  shaxsning  keragi  yо‗q  edi.  Chunki  bunday  shaxs 
g‗oyaviy-mafkuraviy  jihatdan  boqimandalika  mahkum  etilgan  bо‗lib,  uni 
boshqarish  oson  bо‗lardi.  I.Karimov  tomonidan  sovet  mustabid  tizimi  mafkurasi 
mazmun-mohiyatining ochib berilishi shu nuqtai nazardan g‗oyat muhimdir.  
                                                 
1
 Каримов И.А.  Жамиятимиз мафкураси халқни - халқ, миллатни- миллат қилишга хизмат этсин.  Биз 
келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Т.7. Т.: Ўзбекистон, 1999. –Б. 94. 8.