O' zbekiston respublikasi oli y va o r t a maxsus ta'lim vazirlig I abu rayhon beruniy n o m ida g I

---

O' ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLI Y VA O R T A  
MAXSUS TA'LIM VAZIRLIG I 
ABU RAYHON BERUNIY N O M IDA G I 
TOSHKENT DA VLAT TEXNIKA U N IVER SITETI
Magrupov T.M ., Rasulova S.S., A ripova M.X.
KOMPYUTER TIZIMLARI VA VOSITALARI
Darslik
Toshkent 2012

---

UDK 6 8 1 .3 1 .(0 7 5 .8 )
Kompyuter tizim lari v a vositalari.
Darslik. (T.M . M agrupov, S.S. Rasulova, M .X. Aripova)
-Toshkent: ToshD TU 2010. -185 b.
Zam onaviy ko'pm ashinali, ko'pprotsessorli majmualar, matritsali, k o n v e y e rli, 
assotsiativ v a boshqa yuqori unum dorlikka ega bo'lgan tizimlaming yara^tilishi va 
ishlash tam oyillari k o 'rib chiqilgan.
P aketlam i kommutatsiyalovchi, lokal tarm oqlar hamda teleqayta ishlovch^itizim lar 
asosidagi kom pyuter tarmoqlarini qurish tamoyillari yoritib berilgan. Ulami ta tT jiq qilish 
xususiyatlari v a o'lcham lari to 'g 'risid a m isollar keltirilgan.
D arslik 5521500, 5521900 bakalavriatura ta’lim yo'nalishlari va 5 ^ 5 2 1 5 1 2 , 
5A521907 m agistratura mutaxassisligi talabalari 
hamda turdosh y o'nal ish la r va 
m utaxasisliklar talabalari, aspirantlar va ilm iy xodimlar uchun mo'ljallangan.
O ’zbekiston Respublikasi Oliy va o ’rta maxsus ta’lim vazirligining q arorm ga binian 
chop etishga ruxsat berilgan
Taqrizchilar: 
O 'zbekiston 
Respublikasi 
Prezidenti 
huzuridagi 
« D sav lat 
va 
jam iyatqirilishi» 
akadem iyasi 
bo'lim
boshlig'i 
t.f.d., 
professor 
N ishonboyev T.
Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti t.f.d. dots. K a r i m o v M.M.

---

S O 'Z BO SH I
A xborot texnologiyalarini kun sayin xalq xo'jaligining k o'pgina jabhalariga kirib 
borishi yuqori unumdorlikka ega b o 'lg an kompyuterlami ishlash tam oyiliga asoslangan 
bo'lib, jam iyat taraqqiyotini belgilashga imkoniyat beradi. Shu sababli bunday 
kompyuterlar, ulami ishlatish sohalarini kengaytirish bilan bir qatorda hisoblash 
majmualarini (HM), kompyuter tizim larini (KT), integrallashgan m a'lu m o tlar bankini 
qayta ishlovchi tarmoqlami va axborotlar uzatish tarmoqlarini yaratishni yanada 
takomillashtirishni taqozo etadi.
O 'z navbatida, HM, KT va kom pyuter tarmoqlarini keng qo’llanishining asosiy 
sababi, axborotlaming tobora ko’payib borishi, ya'ni inson qabul qilishi va qayta 
ishlashi kerak bo’ladigan axborotlar, m a 'lum otlam ing tezkorligining oshib borishidadir. 
Bunday m a'lum otlam i texnikada, texnologiyada, iqtisodiyotda, tibbiyotda v a ishlab 
chiqarishning barcha tarmoqlarida yaqqol k o ’rishim iz mumkin.
Quyidagi darslikda turli sohalarda qo'llanilishga m o’ljallangan H M tizim va 
tarmoqlarining ishlash tamoyili, arxitekturasi, ulami loyihalash asoslari, dasturiy 
ta minoti xususiyatlari, tahlil 
va sintez qilish usullari haqidagi m a'lum otlar 
tizimlashtirilgan holda berilgan.
Darslikning asosiy vazifasi talabalarga quyidagi bilimlami berishdan iboratdir:
• texnik talablar asosida HM, KT, kom pyuter tarmoqlari va ulam ing ishlash 
tartiblarini yaratish;
• strukturali va funksional sxemalar h am da ulam ing qismlarini yarata olish;
• HM, KT va kompyuter tarmog'i unum dorligini, puxtaligini oshirish usullarini bilish 
va qo’llay olish;
• dasturiy ta'm inot komponentlarini tanlay olish, zaruriyat bo’lganda y arata olish;
• HM, KT va kompyuter tarm og'ining asosiy xususiyatlarini baholay olish, m ajm ua va 
tizim arxitekturasi ko’rinishlarini bilish, kelajakda yaratiladigan HM , K T va 
kompyuter tarmoqlarini tasavvur qila olish.
• HM, KT va kompyuter tarmoqlarini ta'm irlash , sinash va sozlash to 'g 'ris id a
tasavvurga ega bo'lish

---

D arslikda murakkab obyektlam i tekshirishga tizimli yondashilgan. Bu esa, 
m urakkab obyekt hisoblangan kom pyuter tizimi, majmuasi va tarmoqlarini tashkil 
etishni, ulam i ishlash jarayonini chuqur o'rganish ustida izlanishlar olib borishni 
taqozo etadi. Tizimlaming elem entlari sifatida protsessorlar, kirish-chiqish kanallari, 
x otira va tashqi qurilm alar v a k o ’pgina hoi larda zamonaviy kompyuterlar, 
k o ’pprotsessorli va ko’pm ashinali majmualar qabul qilingan.

---