O`rta asrlarda yevropa san`ati. Vizantiya san`ati reja: vizantiya san'ati janubiy slavyaNLAR san'ati

O`RTA ASRLARDA YEVROPA SAN`ATI. VIZANTIYA SAN`ATI
REJA:
1. VIZANTIYa SAN'ATI
2. JANUBIY SLAVYaNLAR SAN'ATI
3. BOLGARIYa SAN'ATI
4. SERBIYa VA MAKEDONIYa SAN'ATI
5. KAVKAZ XALQLARI SAN'ATI
6. O‘RTA ASRLARDA G‘ARBIY YEVROPA VARVARLAR"K.IROLLIGI VAFRANKLAR IMPERIYaSIDAVRI SAN'ATI


VIZANTIYA SAN'ATI
Urta asrning muhim madaniyat o‘choqlaridan biri Vizantiya davlatidir. Sharqiy Rim imperiyasida 395 yili vujudga kel-gan bu davlat 1453 yilgacha yashadi. Varvarlar hujumidan bir-muncha chetda bo‘lgan bu davlat uzoq vaqt antik hayot va madaniyat an'analarini saqlagan holda, asta-sekinlik bilan yangi for-masiyaga — feodalizmga o‘ta boshladi. Bu yerda antik san'at an'analari e'zozlandi va davom ettirildi. Shu bilan birga, bu as'analar mustahkamlanib borayotgan feodalizm g‘oyalari, xristian dini ideologiyasi bilan boyitildi. ^ Vizantiya san'atida ideal obrazga bo‘lgan munosabat o‘z qiy-matini saqlab qoldi. Inson qiyofasi xristian xudosi va avliyolar obrazida o‘z ifodasini topdi. Vizantiyada ilohiy kuch Iso obrazi mavhum shaxs emas, balki real inson qiyofasida tasavvur qilinadi. Shuning uchun ham u antik dunyo bilan bog‘lanadi. Le-kin vizantiyalik rassom uchun tashqi qiyofa emas, balki ichki his-tuyg‘u, ma'naviy-axloqiy mazmun yetakchi o‘rinni egallaydi. Iso obrazida shu ichki mazmunni ochish uning asosiy maqsadini belgilaydi. .
Vizantiya san'atining o‘ziga xos tomonlari IVasrda uning maydoniga xristian dinining kirib kela boshlagan davridan shakllana bordi. Bu xususiyat Vizantiyaning dastlabki gullagan davri —VI—VII asrlarda yaqqol namoyon bo‘ldi. Konstantinopol' bu davrda katta Vizantiya imperiyasining faqat siyosiy markazi emas, balki madaniy o‘chog‘iga ham anlandi. «Ikkinchi Rim» deb nom olgan bu shaharda monumental qurilish san'ati rivojlandi. Bu yerda hashamatli monastir' va ibodatxonalar ansamblini yaratish yetakchi o‘rinni egalladi. Bu ansambl' tip-lari rang-barang. Ayniqsa, Vizantiya uchun antik ijtimoiy ma'muriy binolarini qurish san'ati an'analari asosida qu-rilgan markaziy gumbazli va cho‘ziq-bazilika tipidagi ibodatxo-nalar qurilishi xarakterlidir. Bu binolarda ichki inter'er-ning fazoviy kengligi xristian nbodati talabi asosida yechil-gandir. Bu binolar tashqi ko‘rishidan sodda, vazmin, lekin ichki kenglik iihoyatda kafis va serhashamdir. Shu maqsadda me'mor inter'er uchun yorqin, serjilo marmar, oltin va shunga o‘xshashlar obrazida o‘z ifodasini topdi. Vizantiyada ilohiy kuch Iso obrazi mavhum shaxs emas, balki real inson qiyofasida tasavvur qilinadi. Shuning uchun ham u antik dunyo bilan bog‘lanadi. Le-kin vizantiyalik rassom uchun tashqi qiyofa emas, balki ichki his-tuyg‘u, ma'naviy-axloqiy mazmun yetakchi o‘rinni egallaydi. Iso obrazida shu ichki mazmunni ochish uning asosiy maqsadini belgilaydi. .
Vizantiya san'atining o‘ziga xos tomonlari IVasrda uning maydoniga xristian dinining kirib kela boshlagan davridan shakllana bordi. Bu xususiyat Vizantiyaning dastlabki gullagan davri —VI—VII asrlarda yaqqol namoyon bo‘ldi. Konstantino pol' bu davrda katta Vizantiya imperiyasining faqat siyosiy markazi emas, balki madaniy o‘chog‘iga ham anlandi. «Ikkinchi Rim» deb nom olgan bu shaharda monumental qurilish san'ati rivojlandi. Bu yerda hashamatli monastir' va ibodatxonalar ansamblini yaratish yetakchi o‘rinni egalladi. Bu ansambl' tip-lari rang-barang. Ayniqsa, Vizantiya uchun antik ijtimoiy ma'muriy binolarini qurish san'ati an'analari asosida qu-rilgan markaziy gumbazli va cho‘ziq-bazilika tipidagi ibodatxo-nalar qurilishi xarakterlidir. Bu binolarda ichki inter'er-ning fazoviy kengligi xristian nbodati talabi asosida yechil-gandir. Bu binolar tashqi ko‘rishidan sodda, vazmin, lekin ichki kenglik iihoyatda kafis va serhashamdir. Shu maqsadda me'mor inter'er uchun yorqin, serjilo marmar, oltin va shunga o‘xshash qimmatbaho materiallardan keng foydalangan. Nur va soyaning xoia ichidagi mosligi unga alohida sirli va sehrli kuch baxsh etgan. Ilk Vizantiya ibodatxonasining namunasi — Ravennadagi uch nefli Sant Apollinare Nuovo bazilikasida shu xususiyat o‘z ifodasini topgai. Cho‘ziq-bazilika tipida ishlangan bu ibo-datxonaning markaziy keng nefi tepadagi darchalardan tushayot-gan nurlar hisobiga yanada tantanavorlik kashf etadi. Yon nef-lar ustunlarning ritmini yanada oshiradi. Asosiy diqqatni di-niy marosimlar o‘tadigan maydonga yo‘naltiradi. Ravennadagi markaziy qubbali San Vitale cherkovi (521— 547)ning ichki qismi — devor va pollari rangga boy mozaika bilan bezatilgan, rangli marmar bilan pardozlangan. Vizantiya me'morligi uslubi grek va rim me'morligi tra-disiyalarining mahalliy tradisiyalar bilan uyg‘unlashishidan vujudga keldi. Jumladan, Konstantinopoldagi Sofiya ibodat-xonasi o‘z konstruktiv tuzilishi jihatidan Panteon ibodat-xonasi konstruksiyasiga o‘xshab ketadi, lekin bu o‘xshashlik bir-muncha yashiringan holda talqin etilishi bilan xarakterlanadi. Vizantiyaliklar grek-rim ark-gumbaz sistemasidan ham o‘z maqsadlarini ifodalash uchun foydalanganlar. Vizantiya me'-morligida xona kengligiga alohida e'tibor berilishini ta'-kidlash lozim. Inter'er fazosi aktiv, ta'sirchan, hayajonli. Xona ichining kengligi, cheksiz va ulug‘vor bo‘lib tuyulishi, ser-hashamliligi bilan kishiga psixologik ta'sir o‘tkazishga qa-ratilgan. Vizantiya san'atida rangtasvir yetakchi o‘rinni egallaydi. Bu yerda birinchi bor haykaltaroshlik o‘zining yetakchiligini yo‘qotdi. Shu yerdan antik mavzudan yangi xristian mavzusiga o‘tish amalga oshirila boshlandi. Iso obrazining ikonagrafik tasviri, apostollar, Bibi Maryam va avliyolar tasviri ikono-grafiyasi yaratilib, boshqa yerlarga tarqatildi.
Vizantiya rangtasvirining nodir namunasi — XII asr bi-rinchi yarmida konstantinopollik usta tomonidan ishlangan «Vladimir Bibi Maryami» ikonasi hisoblanadi («Qadimgi Rus' san'ati» bo‘limiga qaralsin). Vizantiya san'ati va madaniyati jahon xalqlari san'ati va madaniyatining rivojlanishiga katta ta'sir o‘tkazdi. Jum-ladan, bu madaniyat janubiy slavyanlarga o‘z ta'sirini ko‘rsat-di, qadimgi Rus' san'ati va madaniyati taraqqiyotida muhim rol' o‘ynadi. Vizantiya me'morligi, ikona ishlash san'ati, ama-liy san'at namunalari ko‘pgina xalq san'atkorlari uchun namu-na maktabi vazifasini o‘tadi.