Tema: qubla aziya

---

Tema: QUBLA AZIYA 
 
 Qubla Aziya -Aziya kontinentindegi tábiy region. Oǵan Indiya hám Vetnam 
yarım atawları, Himolay tawları, Hind-Gang tegisligi, Malay arxipelagi, sonıń 
menen birge, Hind okeanınıń arqa bólegindegi vulkan hám marjan rolı kiredi. 
Maydanı 4. 5 mln. km². 
Maydanı 
5,134,641 km
2
(1,982,496 sqm mil) 
Xalqı 
1,947,628,100(2020)
Xalqınıń tıǵızlıǵı 
362,3 / km
2
(938 / sqm mil) 
Qubla Aziya yamasa Qubla Aziya qubla regioni bolıp tabıladı Aziya, 
ekewinde de anıqlanǵan geografiyalıq hám etnik-materiallıq shártler. Region 
tómendegilerden ibarat Afganistan, Bangladesh, Butan, Indiya, Maldiv atawları, 
Nepal, Pakistan hám Shri-Lanka.[5] Topografikalıq tárepten ol Hind plitası hám 
tiykarınan tárepinen belgilenedi Hind okeanı qublada hám Himoloy, Qorakoram 
hám Pomir arqada tawlar. The Amudarya arqa kóterilgen Hindu Kush, arqa-batısiy 
shegaranıń bir bólegin quraydı. Qurǵaqlıqta (saat baǵdarı boyınsha ), Qubla Aziya 
shegara qatar Batıs Aziya, Oraylıq Aziya, Arqa Aziya hám Qublası -arqa Aziya. 
Qubla Aziya regionlıq sheriklik assotsiatsiyasi (SAARC) 1985 jılda islengen 
hám Qubla Aziyanı óz ishine alǵan segizta mámleketti óz ishine alǵan regiondaǵı 
ekonomikalıq sheriklik shólkemi.[6] Qubla Aziya shama menen 5, 2 million km2 (2, 

---

0 million kvadrat milya), bul Aziya kontinentiniń 11, 71 payızın yamasa er júziniń 
3, 5 payızın quraydı.[5] Qubla Aziya xalqı shama menen 1. 891 milliard kisin 
yamasa dúnya xalqınıń tórtdan bir bólegin quraydı, bul olardı ekewin da quraydı eń 
xalıq hám eń tıǵız jaylasqan dúnyadaǵı geografiyalıq region. Ulıwma alǵanda, bul 
Aziya xalqınıń shama menen 39, 49 payızın, dúnya xalqınıń 24 payızın quraydı hám 
kóplegen adamlar jasaydı. 
Hindular, Musılmanlar, Sixlar, Jeynlar hám Zardushtiylar. Bir ǵana Qubla 
Aziyada hindulerdiń 98, 47%, sihlarning 90, 5% hám dúnya musulmanlarınıń 31%, 
sonıń menen birge 35 mln. Basqa dinliler hám 25 million Buddistlardan ibarat. 
Region Evraziya materiginde jaylasqan. Gimalaydıń qublasında hám de Hind 
okeanı daǵı atawlar kiredi. Region qubla Aziya yamasa Hindistan subregioni dep 
ataladı. Hindistan menen Pakistan burınǵı SSSR menen (Tadjikistan ) 
Afganistandıń keńligi 17 dan 35 km.ge shekem bolǵan territoriyasi menen ajralıp 
turadı. 1498 yil Portugaliya ekspediciyası vasko-de Gamma Evropadan teńiz arqalı
Hindistanga jol aldı jáne bul erni Evropa mámleketleri basıp ala basladı. XV11 
asirde koloniya mámleketlikler ortasında Portugaliya, Niderlandiya, Ullı Britaniya 
hám Frantsiya mámleketleri ortasında kúshli konkurentsiya baslandı. Nátiyjede 
Angliya uttı hám X1 X asirde iri koloniya Britaniya Hindstanı quradı. Qubla 

---

Aziyada Ullı Britaniya óziniń tásirin keńeytira bardı. Tseylonda - Portugallar menen 
Gollandlar ornına Niglizlar keldi jáne bul erni iyelep aldı. Bunnan tısqarı Nepol, 
Buton, Sikkim Knyazligi sol sıyaqlı Mol'div sultanlıǵı ústinen ózleriniń basshılıǵın 
ornatdı. 2-shi jáhán urısınan keyin Pútkil jáhán Koloniol' sistemasınıń tamamlanılıwı 
nátiyjesinde qubla Aziya mámleketleri de azatlıqqa eristi. 1947 jılı Britaniya Indiya 
mámleketin azat etiwge májbúr boldı. Nátiyjede 2 ta jańa mámleket dóretiw boldı. 
Indiya hám Pakistan. Territoriyani bolıwda Indoizm dinine tiyisli bolǵan xalıq 
jaylasqan territoriya Hindistan Islam dinine bolsa Pakistan ajratıladı. 1950 jılı 
Indiya Konstitusiyası qabıllandı Indiya Respublikası yamasa Bxarot (eski atı ) dep 
daǵaza etildi. 1956 jılı Pakistan Islam Respublikası daǵaza etildi. Pakistandıń 
quramında 2 ta territoriyada jasawshı hár túrlı xalıq hám milletlerdi quraytuǵın 
ekonomikasi kem baylanısqan provintsiyalar batıs hám arqa Pakistan birlesedi. 1971 
jılı arqa Pakistandıń milliy azatlıq háreketi batıs Pakistandıń áskeriy rejimin tugatdi. 
Arqa Pakistan ornına ǵárezsiz Bangladish xalıq Respublikası dúzildi. Bul tán túrde 
Sikkii mámleketleri de azatlıqqa eristi. 1974 jılı Sikkii Hindistanning sostaviga 
avtonom shtat kóleminde kirdi. 1972 jılı Britaniyanıń dominioni bolǵan Tseylon 
(1948 y ǵárezsizlikke erisken) Shri-Lanka Respublikası dep járiyaladı. Mol'div 
atawında saqlap qaldı. 1965 jılı ǵárezsizlikke eristi hám sultanat dep daǵaza etildi. 
1968 jılı respublikaǵa aylandı. 1950 jılı Nepol ǵárezsiz mámleket boldı. 
№ 
Mámleketler 
maydanı 
mıń. km
2
Mámleketlik 
dúzimi 
Paytaxtı 
1 
Hindistan 
3287.9 
710 
res-ka 
Deli 
2 
Pokiston 
803.9 
88 
fed.res 
Islomobod 
3 
Bangladesh 
143.9 
96 
res-ka 
Dakko 
4 
Shri-Lanka 
65.8 
15.2 
res-ka 
Kolonbo 
5 
Nepol 
14.8 
14.6 
kons.monar 
Kitmondu 
6 
Buton 
47 
1.3 
monarxiya 
Tximpxu 
7 
Mal’div orol 
0.3 
0.143 
res-ka 
Mole