& Tildin` ja`miyetlik xιzmeti

3.Turmιs salt (etiketlik) tan`laqlardιn` toparιna sa`lemlesiw, xoshlasιw, xoshametlew, qutlιqlaw, tilek etiw, juwap qaytarιw, kewil aytιw, t.b. ma`nilerdegi a`deplilikke baylanιslι so`zler kiredi: assalawma aleykum, wa`leykum assalam, xosh, xosh bol, sa`lem, qutlιqlayman, keshirersiz, a`piw etin`, marhamat, rahmet, harma, bar bol, qayιrlι kesh, qιrmang`a bereket, t.b.
mιs: Ibirayιm attan tu`sip , ken` peyillenip qushag`ιn jaydι:
- assalawma a`leykum, ba`ybetshe?
- wa`leykum assalam,-tanabay kelgenlerdin` qolιnan aldι.
-Ata, harma!-dep Sadullanιn` betine qaradιm.
-Bar bolιn` –dep qιsqa g`ana juwap berdi.( N. D). Raxmet. inim, jaqsιlap u`yretipsen`


Tan’laqlar tekst ha’m ga’p ishinde ha’r tu’rli intonasiyaliq o’zgesheliklerge iye boladi. Tan’laqlardin’ intonasiyliq o’zgesheligine qaray, onin’ sintaksislik xizmeti ha’m irkilis belgileri aniqlanadi.
1. Eger tan’laqlar o’z aldina ga’plik intonasiya menen aytilsa, tan’laq so’z – ga’p xizmetin atqaradi. Bunday jag’dayda aytiliw intonasiyasina qaray noqat, u’ndew belgileri qoyiladi:
a) so’z-ga’p xizmetinde kelgen tan’laqlar ko’terin’ki aytilsa, keynine u’ndew belgisi qoyiladi. Misali: Ba’rekelle! Juda’ jaqsi. Ha’rkim o’z ma’kaninan ka’mal tapsa (S.X.)
b) so’z-ga’p xizmetinde kelgen tan’laqlar pa’sen’ intonasiya menen aytilsa, tan’laqtan keyn noqat qoyiladi. Misali: Yapirmay. Minaw oqiwg’a kelip buring’idanda suliwlanip ketipti.
2. Tan’laqlar ga’p ishinde kiris ag’za xizmetinde jay intonasiya menen aytiladi. Kiris ag’za xizmetinde kelgen tan’laqlar ga’ptin’ basinda kelse, keyninen, ortasinda kelse – eki jag’inan, aqirinda kelse, aldinan u’tir qoyiladi. Misali: Ba’rekelle, azamat jigitler, mag’an etken bul hu’rmetin’iz altinnan da artiq.
3. Geyde tan’laqlar jekke- siyrek atliqlasip kelip grammatilaliq ga’p ag’zalarinin’ xizmetinde atqaradi. Misali: Alistan ura esitildi.