0 ‘zbek3ST0n tarixi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8- sinfi uchun darslik

Madrasa talimi 
. 
, ,
. „ . .
. . .
„ . 
, , .
satgan. Xususan, 1841-yilda Qo qon shahn
madrasalarida 1000 nafar mulla ta’lim olgan. Ularning faoliyatiga
mutavakkillar boshchilik qilishgan. Madrasalarga o‘quvchilar 13-15
yoshidan boshlab qabul qilingan. 0 ‘qish muddati esa 15-20 yil da-
vom etgan.
Madrasalarda kalom (islom diniy ta’limotini asoslab beruvchi ilm), 
qiroat, hadis (Muhammad s.a.v.ning aytgan so!zlari, qilgan ishlari va 
ko‘rsatmalari), fiqh (islom huquqshunosligi) ilmlari, shuningdek, arab 
grammatikasi, mantiq, notiqlik, xattotlik, tijorat ilmlaridan ham saboq 
berilgan.
Bundan tashqari, tarix, adabiyot, geografiya, matematika fanlari 
o‘qitilgan. Maktabxonada o‘qitilgan darsliklar matcriallari madrasada 
yanada chuqurroq o‘rganilgan. Ta’limning madrasa bosqichida, shu­
ningdek, „Kalila va Dimna" hamda ,,Qobusnoma“ asarlari ham o !qi- 
tilgan.
1. 
Qo‘qon xonligida maktabxona faoliyati qanday tashkil etilgan?
•
2. Maktabxonalarda arab alifbosi qanday tartibda o ‘rgatilgan?
149

---

3. „Qur’oni Karim“ni o'rganish qanday bosqichlardan tashkil topgan?
4. Maktabxonalarda So‘fi Olloyorning asarlari asosiy darsliklardan biri 
etib belgilanganligi nimalami anglaiadi?
5. Nega Sa’diy SheToziyning darslik o‘rnida foydalanilgan ,,Bo‘ston“ 
va ,,Guliston“ asarlarining mazmuni hali-hamon o ‘z ahamiyatini 
yo‘qotmay kelmoqda?
6. Xonlikdagi madrasa ta’limi haqida nimalami bilib oldingiz?
40- §. 0 ‘zbek davlatlarining taraqqiyotda 
orqada qolish sabablari va oqibatlari
G‘arbiy Yevropaning ilg‘or mamlakatlarida 
Jahon taraq 
sanoat ishlab chiqarishning yetakchi tar-
mog‘iga aylanib bordi. XVI asming o‘rta- 
laridan boshlab to‘qimachilik, qog‘oz, shisha ishlab chiqarishda 
mehnat taqsimoti va qo‘l hunari texnikasiga asoSiangan korxona -
manufakturalar (lotincha manus — qo‘l, faktura - tayyorlash)lar vu- 
judga keldi.
XVIII asrning ikkinchi yarmida asbob-uskunalami harakatga kel- 
tiruvchi bug‘ mashinasi (motor) ixtiro qilindi. Natijada, asosiy ishlarni 
mashinalar bajaruvchi fabrika-zavodlar vujudga keldi.
Bug4 mashinasi bilan harakatlanuvchi parovoz, paroxod, cho‘yan 
va po‘lat oluvchi domna pechlar yaratildi. temiryo‘llar qurildi.
Yirik boy tabaqalarning tashqi savdodan, mustamlakalardan, manu- 
fakturadan orttirgan boyliklari sanoatni rivojlantirish uchun sarmoya 
sifatida qo‘yildi. Bu sanoatning rivojlanishida muhim omil bo‘ldi. 
Eng muhimi, xo‘jalik yuritish uchun zarur bo'lgan mashinalami ish­
lab chiqarish yo‘lga qo‘yildi, og‘ir sanoat vujudga keldi.
Biroq bu jarayon jahon mamlakatlarida nihoyatda notekis bordi. 
Ko‘pgina mamlakatlar, jumladan, o‘zbek xonliklari ham bu jarayondan 
chetda qolib, taraqqiyotda orqada qolib bordi.
0 ‘zbekistonning Birinchi Prezidenti Islom Karimov xonliklar davri 
tarixiga yangicha nazar tashlar ekan, quyidagi savollar bilan murojaat 
qiladi:
„Nega jahonga Ahmad Farg’oniy, Muhammad Xorazmiy, Ibn Sino, 
Abu Rayhon Beruniy, Imom al-Buxoriy, Amir Temur, Ulug'bek, Alisher 
Navoiy, Bobur kabi buyuk siymolarni bergan bu millat X V II—X IX
150

---

asrlarga kelib to shu chog'gacha erishgan yuksalish darajalaridan 
tushib ketdi? Nega so'nggi uch asr mobaynida boshimiz qoloqlikdan 
chiqmay qoldi?“
Asrlar davomida bir butun bo‘lib kelgan mam-