0 ‘zbek3ST0n tarixi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8- sinfi uchun darslik

Boborahim Mai
Mashrab g ‘ammlarning ig‘vosi bilan dinga shak keltirganlikda 
ayblanib, 1711-yilda o‘lim jazosiga hukm etildi.
144

---

Tarixnavislik
XVIII-XIX asrlarda Qo‘qon xonligida ko‘plab ta- 
rixiy asarlar yaratildi. Mazkur davr tarixchilaridan 
Abdulkarim Fazliy Namangoniy 1822-yilda Umarxonning topsbirig‘iga 
binoan, ,,Umarnoma“ asarini yozib tugatdi. U 5000 baytdan iborat 
tarixiy asardir.
Xon saroyida qozi askar lavozimida ishlagan Mirzo Qalandar 
Mushrif Isfarangiy Amir Umarxonning maslahati bilan „Shohnomayi 
nusratpayom “ (,,G‘alabadan xabar beruvchi shohnoma14) tarixiy asarini 
yozdi.
Umarxon davrining ko!zga ko‘ringan tarixchisi, Norbo‘tabiyning 
nabirasi Muhammad Hakimxon to ‘ra ibn Ma’sumxon to ‘radan 
(1802-1870) „Muntaxab ut-tavorix“ („Saralangan tarixlar“) asari me- 
ros qoldi. Bu asar Buxoro amirligi va Qo‘qon xonligi tarixiga doir 
muhim manbalardan bin sanaladi. Unda 0 ‘rta Osiyo xalqlarining ijti- 
moiy-siyosiy va madaniy hayotiga doir qimmatli ma’lumotlar mavjud.
Toshkentlik tarixchi olim Muhammad Solihning „ Tarixi jadidayi 
Toshkand“ („Toshkentning yangi tarixi14) asari Vatanimiz tarixini o‘r- 
ganishda muhim manba sanaladi. U X V -X IX asrlar Turkiston tarixi, 
jumladan, Toshkent tarixi, Qo‘qon xonligi tarixi ilmiy nuqtayi naza- 
ridan yozilgan qimmatli asardir.
Xonlikda me’morchilik ham juda rivojlangan. Bu- 
xorodan bir guruh binokorlar taklif etilib, ko‘plab 
madrasa, masjid, maqbara, karvonsaroy, ko‘prik va muhtasham binolar 
bunyod etildi. Xalq orasida Madrasayi Mir nomi bilan mashhur bo‘l- 
gan Norbo'tabiy madrasasi, Daxmayi Shohon ansambli va Norbo'tabiy 
daxmasi kabi hozirgacha saqlanib kelinayotgan me’moriy obidalar 
shular jumlasidandir.
Norbo!tabiy madrasasi XVIII asrning oxirida bunyod etilgan. U 
to‘g‘ri to ‘rtburchakli, bir qavatli, hovlili va to ‘rt minorali me’moriy 
obida. Madrasada gumbazli masjid va panjaralar o4rnatilgan 12 ta 
derazali darsxona ham mavjud. Hovlisi atrofida esa peshayvonli 
hujralar joylashgan. Daxmayi Shohon (shohlar maqbarasi) esa XIX 
asrning birinchi choragida qurilgan. Unda Norbo4tabiy va uning av- 
lodlari dafn etilgan. Daxmaga peshtoq orqali kirilgan. Daxmayi 
Shohonda xonning onasiga atab qurilgan Modarixon maqbarasi ham 
joylashgan. Xonlikda Madalixon, Kamol qozi, Tunqator, Haqquli 
1 0 - O ‘zbekiston tarixi, 8 -sin f