0 ‘zbek3ST0n tarixi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8- sinfi uchun darslik

1759-yil - !__
j
____ lv ________ „o‘ysundirdi.
• 1825-yil - Madalixon Sharqiy Turkiston aholisining Xitoyga qarshi 
ozodlik kurashini qo‘llab-quvvatladi.
• 1832-yil - Pekinda Qo‘qon-Xitoy shartnomasi imzolandi. 1
1. Qo'qon—Xitoy munosabatlarida saqlanib turgan keskinlikning saba-
bini qayd eting,
2. Erdonabiy va Umarxon davrida Qo‘qon-Xitoy munosabatlari ha- 
qida nimalarni bilib oldingiz?
3. Madalixon hukmronligi davrida Qo‘qon-X itoy munosabatlarining 
keskinlashuviga nimalar sabab bo‘ldi?
4. 1832-yilda Pekinda imzolangan X ito y -Q o ‘qon shartnomasining 
mazmuni haqida so‘zlab bering.
5. Nega Qo‘qon-Buxoro munosabatlarida doimo keskinlik saqlanib 
turdi?
6. Qo‘qon-Rossiya munosabatlari haqida nimalarni bilib oldingiz?
shubha qolmadi.
141

---

38-§. Qo‘qon xonligida madaniy hayot
__ 
, . 
Xonlikning savdo va hunarmandchilik mar-
U m arxon v a m adaniy 
, 
. , t1 
~ t 
, ,
4., 
A
muhit 
kazi DoMgan Qo qon, Marg lion, Andijon,
Namangan, Toshkent va boshqa shaharlari, 
ayni paytda madaniyat markazlari ham edi. Chunonchi, birgina Qo‘qon 
shahrida 120 ta maktabxona, 40 ta madrasa va masjid, Marg'ilonda 
80 ta maktabxona, 10 ta madrasa va masjid faoliyat ko!rsatgan. Bu 
yerda XVIII—XIX asrning birinchi yarmida ilm-ma’rifat sohasida 
mashhur ijodkorlar yetishib chiqdi. Qo‘qon xoni Umarxon esa ilm, 
madaniyat, adabiyot rivojiga, madrasalarda o‘qish-o‘qitish ishlarini 
yaxshilashga, tnrli kasb-hunar maktablarining ochilishiga e’tibor berdi.
Umarxon va uning umr yo‘ldoshi, mashhur o‘zbek shoirasi 
Nodiraning sa’y-harakatlari natijasida XIX asr boshlarida Qo‘qon 
ilm-ma’rifat markaziga aylandi va bu yerda Qo‘qon adabiy muhiti 
shakllandi.
Umarxonning o‘zi .,Amiriy“ taxallusi bilan ko‘plab she’rlar yoz- 
di. Uning atrofida 70 dan ortiq shoir to‘plandi. 1821-yilda Fazliy 
Namangoniy, Umarxon amriga binoan, 63 shoirning she’rlarini o‘z 
ichiga olgan „Majmuayi s ho iron" to‘plamini tuzdi. 10 ming misradan 
ortiq o‘zbek, fors-tojik tilidagi g‘azal, muxammas, tuyuq janrlaridagi 
she’rlar to‘plangan devon yaratildi.
Arab va fors tillaridagi kitoblar o‘zbek tiliga tarjima qilindi. No- 
yob kitoblar iste’dodli xattotlar tomonidan ko‘chirildi va nozik tas- 
virlar bilan bezatildi.
Amir Umarxon davridagi yirik shoirlardan 
biri Maxmur (asl ismi Mahmud) XVIII asr 
oxirida tug‘ilib, 1844-yili vafot etdi. Qo‘qondagi Madrasayi Mirda 
ta’lim oldi. Keyin qo‘shinda sipohilik qildi. Maxmurning hajviy she’r- 
lari devoni saqlangan bo‘lib, unda 69 ta asar (3717 misra) jamlangan. 
U milliy adabiyotda ijtimoiy hajviyani yuksak pog‘onaga ko‘tardi. 
Hajviy asarlarida xalqqa jabr yetkazgan amaldorlami keskin tanqid 
ostiga oldi. Xususan, „Hapalak" she’rida Hapalak qishlog‘idagi xalq 
hayotining ayanchli manzarasini aks ettirsa-da, aslida bu she’r butun 
xonlik hududidagi xalq hayotining manzarasini ifodalar edi. Mazkur 
she’rda quyidagi satrlar bitilgan edi: