0 ‘zbek3ST0n tarixi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8- sinfi uchun darslik
Download 248 Kb. Pdf ko'rish
|
8-sinf-O\'zbekiston tarixi-2019
- Bu sahifa navigatsiya:
- Qoraqalpoq-Rossiya, Qoraqalpoq-Xiva munosabatlariga oid faktlar ro‘yxatini tuzing. Oydostbiy qo‘zg‘olonming sababi va oqibatlari haqida so‘zlab be ring.
- 31- §. Qoraqalpoqlarda madaniy va ma’naviy hayot Turmush tarzi
Xo‘jalik hayoti
asr oxirlarida Amudaryo quyi tarmoqlarida Qalliko‘1, Kegayli, XIX asr o ‘rtalarida Chimboy, Qo‘ng‘irot dehqonchilik vohalari vujudga keldi. Dehqonchilikda omoch, mola, ketmon, belkurak, o'roq kabi mehnat qurollaridan foydalanilgan. Qoraqalpoqlar iqtisodiy hayotida chorvachilik ham muhim o‘rin tutgan. Chorvadorlar ho‘kiz va tuya qo‘shilgan aravalarda poda va otarlari bilan yil davomida sero‘t yay- lovlarga ко‘chib yurganlar. Qoraqalpoqlar iqtisodiy hayotida baliqchilik va ovchilik ham mu- bim ahamiyatga ega bo'lgan. 4. 5. 6 . Qoraqalpoq xalqining shakllanish jarayoni haqida nimalarni bilib oldingiz? „Qoraqalpoq" atamasi qanday kelib chiqqan? Yurtimizda dastlab „qoraqalpoqlar" deb tilga olingan hujjat kimga tegishli edi? Qoraqalpoq-Rossiya, Qoraqalpoq-Xiva munosabatlariga oid faktlar ro‘yxatini tuzing. Oydo'stbiy qo‘zg‘olonming sababi va oqibatlari haqida so‘zlab be ring. Nega Xiva xoni Qoraqalpoqlarga o‘zini o‘zi boshqarish huquqini berishga majbur bo‘ldi? Ma’lumki, Qoraqalpog'iston Respublikasi bugungi kunda 0 ‘z- bekiston tarkibidagi davlat. 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiya- sining qaysi bobi va moddalarida 0 ‘zbekiston Respublikasi bilan Qoraqalpog‘iston Respublikasi o‘rtasidagi munosabatlar qanday tar- tibda hal etilishi belgilab qo‘yilganligini aniqlab, mazkur modda- laming mazmunini o'rganib keling. 31- §. Qoraqalpoqlarda madaniy va ma’naviy hayot Turmush tarzi Qoraqalpoqlar uzoq yillar davomida ko'chman- chilik turmush tarzidan o‘troqlikka o‘tish jarayo- nini boshidan kechirdilar, Aholining asosiy qismi o'tov va paxsa wylardan iborat ovullarda yashardi. Keyinchalik qo'rg'on (qal’a) va shaharlar vujudga keldi. Qoraqalpoqlar bir necha urug‘lardan iborat bo‘lib, har urug‘ a’zo- si o‘z urug‘ining mustahkamligini ta’minlashga intilardi. Bir urug‘ 8—0 ‘zbekiston tarixi, 8-sinf 113 ichida o‘zaro nikoh taqiqlangan. To‘yda baxshilar dostonlardan qo‘- shiqlar kuylashardi. aytishuvlar avjiga chiqardi. Polvonlar kurashga tushardi. Qoraqalpoqlar qishlovni ko‘pincha dengiz va daryo bo‘ylarida o‘tkazganlar. Arava, qctyiq, sol va ot asosiy transport vositasi bo‘lgan. Qoraqalpoqlar kiyim-kechagida milliylikka alohida e’tibor berganlar. Bu narsa, ayniqsa, ayollar va qiz bolalar savkeli (qalin bo‘zdan tiki- lib, kumush va maijonlar bilan bezatilgan bosh kiyim)da yaqqol na- moyon bo‘lgan. Qoraqalpoqlar Q o’ng'irot, Chimboy, X o ja yli kabi yi- Shaharlar ^ shaharlarni bunyod etganlar. Shulardan Qo‘ng‘irot va Chimboy qoraqalpoqlarning ma’muriy markazlari edi. Bu shaharlar XVII asr oxiri - XVIII asr boshlarida barpo etildi. Xo‘jayli shahri Orol va Xiva oralig‘idagi savdo markazi bo‘lib, bojxona shu shahar- da joylashgan. Shaharlar baland devorlar bilan o‘rab olingan. Sha- har ichkarisida ko‘rkam binolar, saroylar barpo etilgan. Janaqal’a, Oydo'stqal’a, Ernazarqal’a, K o ‘k o ‘zakqal’a, Eshonqal’a kabi qal’a shaklida qurilgan shaharlar qoraqalpoq xalqi tomonidan yaratilgan me’morchilik madaniyati yodgorliklari hisoblanadi. Shaharlarda XIX asr boshlarida 318 ta maktab, Qoraqum eshon, Qalila oxun, Egambergan oxun, Oyimbet eshon mavzclarida, Eshon- qal’ada madrasalar mavjud bo‘lgan. Hunarmandlar 12-13 yoshli bo- lalarni shogirdlikka qabul qilib, ularga hunar sirlarini o‘rgatganlar. Qoraqalpoq yoshlari Xiva va Buxoro madrasalarida ham ta’lim olgan- lar. . . Qoraqalpoqlarning xalq og‘zaki ijodi juda boy. Qoraqalpoq folklor namunalari 20 jildligi- san a va musiqa n[ng nasy,r etilgani fikrimizning dalilidir. Ular so‘z ustalari bo‘lgan chcchanlarni, baxshi (jirov)larni sevadilar. El oqsoqollari, rahbarlari yonidan qissaxonlar arimagan. 0 ‘zbeklaming Afandisi kabi qoraqalpoqlarning qiziqchisi - 0 ‘mirbek laqqisi bor. 0 ‘mirbek laqqi o‘z latifalarida jamiyatdagi kamchiliklar ustidan ku- luvchi xalq qahramoni sifatida gavdalanadi. U adolatsiz amaldorlar, qozilar, so‘zi bilan ishi mos kelmaydigan ruhoniylarning kirdikorlarini fosh qilib, mardlik, to ‘g‘rilik, haqiqat, adolatni kuylagan. Latifalarini yengil mutoyiba, achchiq hajv bilan ixcham ifodalab, tinglovchilarni xursand qilgan. 114 Qahramonlik dostonlari „Qirqqiz", „Alpomish", ,,Qublon“, „Mast- poshsho", ,,Edigey“ dostonlarida qoraqalpoqlarning voqealarga boy tarixi kuylanadi. Masalan, .,Edigcy“ dostonida Amir Temur, To‘xtamish faoliyati bilan bog‘liq voqealar bayon etilsa, „Qirqqiz“da qoraqalpoq xalqining ozodlik kurashi, Xorazm xalqining Eron shohi Nodirshohga qarshi kurashi o‘z badiiy ifodasini topgan. Qoraqalpoqlarning xalq qo‘shiqlarida el-yurt yo‘lboshchilari, qahra- monlari — Maman botir, Esangeldi mahram, Oydo‘stbiy, Emazarbiylar ulug‘lanadi. Qoraqalpoqlar tasviriy san’atidagi o‘ziga xoslik, ayniqsa, ular to ‘- qigan gilam va kashta buyumlarda yorqin ifodasini topgan. Ularga tushirilgan naqshli bezaklar suv ramzini aks ettiruvchi to!lqin ko‘ri- nishiga ega bo‘lgan. Bu bejiz emas edi. Chunki qoraqalpoqlar qadim- dan daryo va ko‘l bo‘ylarida yashab kelganlar. Bundan tashqari, qo raqalpoq tasviriy san’atining yana bir o‘ziga xosligi uning qadama naqshli yog‘och o‘ymakorligida yaqqol namoyon bo‘ladi. Qoraqalpoqlar qo‘shiqchiligi mazmuniga ko‘ra xalq, tarixiy va ma- rosim qo‘shiqlariga bo‘lingan. Ular qo'biz, dutor, g'ijjak, surnay, no- g'ora kabi musiqiy cholg!u asboblari yordamida ijro etilgan. Doston ijrochilari jirovlar, baxshilar va qissaxonlar deb ataluvchi uch guruhga bo‘linganlar. Ular bir-biridan aytadigan dostonlarining mazmuni, ijro etish uslublari, kuy va musiqiy cholg‘u asboblari bilan farq qilganlar. Masalan, jirovlar qahramonlik dostonlarini qo‘biz jo ‘rligida, baxshilar esa dutor va g‘ijjak jo ‘rligida ijro etganlar. Qissaxonlar esa doston qo‘lyozmalarini zo‘r mahorat bilan o‘qib yoki yoddan aytib berganlar. XVIII—XIX asrning birinchi yarmida qora qalpoq adabiyotining ko!zga ko‘ringan bir nechta namoyandalari qalam tebratganlar- kim, ularning nomlari bugungi kunda ham ardoqlanadi. Ulardan biri Jiyen Jirov (1730-1784) mashhur baxshi, hajvchi shoir sifati- da kamol topdi. „Hoy yigitlar, yigitlar“ va „Yuragimda k o ‘p do- g ‘im “ kabi qator she’rlarida jamiyatdagi nohaqliklami, hukmron tabaqalarning kirdikorlarini, xalqqa o‘tkazgan jabr-zulmlarini fosh etadi. Qoraqalpoqlar — erksevar xalq. Shuning uchun ham ular do- imo o‘z erklari uchun ozodlik kurashi olib borgan. Ma’lumki, qo- zoqlarning Kichik Juz xoni Abulxayrxonga qarshi olib borilgan urushda qoraqalpoqlar yengilgan edi. Bu mag!lubiyat natijasida ular Download 248 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling