0 ‘zbek3ST0n tarixi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8- sinfi uchun darslik

115
Qoraqalpoq yozma 
adabiyoti

---

Ajiniyoz
azob-uqubatlarga duchor etildi. Xususan, Sirdaryo bo‘ylaridagi qo- 
raqalpoqlar har yoqqa tarqab ketdi. Ularning bir qismi Toshkent 
atrofiga (Chirchiq bo‘ylariga), boshqa bir qismi esa Qizilqum orqali 
Xorazmga (Orol dengizining janubiy sohillariga) ко‘chib ketdi. Mana 
shu ko‘chishlarning guvohi bo‘lgan Jiyen Jirov „Darbadar el" nomli 
doston yozib, unda qoraqalpoqlarnirLg mashaqqatli davri tarixini haq- 
qoniy bayon etdi. Baxshi sifatida „Alpomish", „Qirqqiz" kabi dos- 
tonlami zo‘r mahorat bilan kuyladi.
Qoraqalpoq adabiyotining ko‘zga ko‘ringan vakillaridan yana biri 
Kunxo‘ja Ibrohim (1799-1880) edi. Uning ayniqsa „ O'roqchilar 
„Cho'ponlar", „El bilan“ kabi she’rlari xalq orasida mashhur edi. 
Bir asarlarda qoraqalpoq xalqining Xiva xonligi tobeligiga tushib 
qolgan davrdagi og‘ir ahvoli, erksiz turmushi va hukmron tabaqalar 
kirdikorlari katta mahorat bilan fosh etilgan.
Ajiniyoz Qo‘siboy o‘g ‘li (taxallusi Zevar) ham 
(1824—1878) qoraqalpoq xalqining atoqli shoirlaridan 
biridir. U boshlang‘ich ta’limni Mo‘ynoqdagi eski maktabda o‘qidi. 
Keyin Xivadagi Sherg‘ozixon madrasasida ilm oldi. Ajiniyozdan yuz- 
dan ortiq she’r va dostonlar meros qoldi. She’rlarida Vatan, inson- 
parvarlik g ‘oyalarini kuyladi. Shoirning ,,B o ‘za- 
dostonida esa qoraqalpoq xalqining boshqa 
yurtlarga ко‘chib ketishga majbur etilganligi kat­
ta mahorat bilan tasvirlangan. ,,Kerak“, ,,B o ‘- 
la d i“, „Bo'lm asa", „ Yaxshi 
„ Yigitlar“ kabi 
asarlarida Ajiniyozning insonparvar g ‘oyalari, 
falsafiy qarashlari ifodalangan. Asarlari xalq 
orasida keng tarqalgan, „ Qiz Mengesh bilan ay- 
tishuv “ (1878) asari mashhur. Uning hayoti ha- 
qida shoir Ibroyim Yusupov „Ajiniyoz“ asarini 
yaratgan. Uning asarlari o‘zbek tilida nashr etil­
gan („Tanlangan asarlar“ va boshqalar).
Aj iniyoz