0 ‘zbekist0n respublikas1 oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Jurnaldan)
141- mashq.  0 ‘qing.  Uslubiy tahlil  qiling.  Kerakli o ‘rinlarni 
tuzatib ko‘chiring.
1.  U ning  paydo  b o ‘lishi  bilan  U m id  ham   q an d ay d ir 
yengil  to rtar  edi.  2.  Brigadaga  O lim   Q o‘shoqov  b o sh liq  
b o ‘lib,  unda  Karimjon, Anorxon va m en bor edim.  3.  H ov- 
liga  sepilgan  suv  hidi,  so‘ri  etagidagi  rayhon  hidi  h a m - 
m am izga  huzur  bag‘ishlam oqda.  4.  M uharram   o p a  m e - 
ning zaif tom onlarim ni — chuchuklikka o ‘chligimni  — bilib 
qoladilar.  5.  Bo‘ston.  Patxalim o ‘lgur.  Shu desangiz...  M u - 
hayyo.  Ishpiyon  bu  o ‘lgur  M ehri.  Bu  ishpion  o ‘igur h a m - 
m a m izn i  nerv niy  qilib  q o ‘ygan.  6.  M o l-u   m u lk in g n i 
o ‘zingga  qaytariladi.  7.  Z ararkunandalarga  qarshi  kurash 
m àqsadida  paxtani  har turli  kim yoviy  m oddalar b ilan   d o - 
rilanadi.  8.  Bizning  Q am ishkapada  D o ‘sm atovdek  ilm li 
odam   hech  qachon  kelgan  em as.  9.  Sizning  sh o shilin ch  
¡o‘nashingiz  kerak.  10.  D ostonning  m azm uni,  ru h i,  p a- 
fosi,  shoirning  so‘zdagi  san ’atkorligi  taijim ada  o ‘zin in g  
^adiiy ifodasini  topdi.
142- mashq. Uyushiqbo‘laklaidayo qo‘shma gapda bog‘lovchilami 
p lla sh  bilan bogliq bo‘lgan me’yorlami esga oling. Gaplami o‘qing. 
Bog‘lovchilar uslubidagi xato o‘rinlami tuzating.
1.  A.  Q ah ho r  qisqa  va  m a ’noli  hikoyalari  bilan  m ash - 
lu r   b o ‘lib  ketdi.  (
Inshodan
)  2.  A m m o  lekin,  S h o h ista- 
ionim ,  vahim a  b o ‘lib  qolibsiz.  ( t/.)   3.  A m m o  lekin  b a ri- 
)ir q o 'lg a tushiram iz.  (
U )
  4-.  D o ‘sti  sodiq  yokq  ekan  deb,

o ‘rtanib  kuyma  va  lek,  m eh r  uyin  keng  ochsang  Erkin, 
d o ‘st  b o ‘lur  begona  ham . 
(E.  V.)
  5.  Kim  u  yig‘layotgan, 
N avoiym ikin  va  yo  m ay  kuychisi  X ayyom m ikin,  dod! 
(A.O.)
  6.  Biz  m am lakaiga  ko‘proq  arzon  va  sortli  paxta 
beram iz.  7.  Va  lekin  shu  fursat  qalbim da  hasrat  bilan 
o ‘zbegim  diyorining  kechm ishini  o ‘ylayman. 
(A.O.)
143- mashq. 0 ‘qing.  Mazmunini so‘zlab bering.
N utqning  yozm a  shakli  harflar  orqali  ifodalanadi.  Yo- 
zuv  og‘zaki  nutqqa  yordam chi  vositadir.  Shu  bilan  birga, 
u  ham ,  xuddi  og‘zaki  nutq  kabi, jam iyat a ’zolarining  „eng 
m u him   aloqa“  qurolidir;  uning  ijtimoiy taraqqiyotida  tut- 
gan  o ‘rni  katta.
O g ‘zaki  va  y o zm a  n u tq   teng  em as,  alb atta.  O g‘zaki 
n u tq n in g   im k o n iy ati  keng  b o ‘ladi.  Lekin  yozm a  nutq 
h am   o ‘ziga xos afzalliklarga ega:  u  h ar qan d ay  m asofa va 
d av r  u ch u n   x izm at  qilaveradi.  U ning  yana  b ir  tarixiy 
aham iyati shundaki, jam iy at a ’zolari  ham m a  bilganJarini, 
t o ‘plagan  ta jrib alarin i,  fan -texn ik a  va  m adaniy at  boy- 
lik larin i  yozuv  o rq a li  m ustahkam lab,  avlodlarga  m eros 
qilib  qoldiradi.  Y o zu v -chizu v   tufayli  b a rc h a   yodgorlik- 
la r  asrlard an   asrlarga  o ‘tadi.  Yozuv  ja m iy atn in g   rivoj- 
la n ish   o m illa rid an   birid ir.  K itob  n ash r  etish ,  gazeta  va 
ju rn a lla r  chiqarish   kabi  buyuk  voqealar  bilan  bevosita 
b o g ‘langandir.
Jam iyat taraqqiyotini  yozuvsiz  tasaw u r etib  b o ‘lmaydi. 
U   insonlar  faoliyati  bilan  cham barchas  b o g ia n ad i.  Jam i­
yat  a ’zolari  yozuvni  takom illashtirish  yo‘lida  ko‘p  meh- 
n at sarflaganlar.  H ozirgi yozuv tovushga asoslangan  (fono- 
grafik)  b o ‘lib,  bungacha  piktografik  (rasm)  va  turli  isho- 
ra-belgi  (ideografik)  yozuvlardan  ham   foydalanilgan.
H ozir ham  b a’zi  m intaqalarda ana shu yozuv qoldiqlari 
saqlanib  qolgan.
144- mashq.  0 ‘zbek imlosining asosiy qoidalarini qaytaring, 
har bir qoidaga misol toping. 
Tuzum
 va 
tuzildi
 so‘zlarining o‘zagi 
bitta: 
tuz.
  Lekin  qo'shimcha ikki xil yoziladi. Sababini izohlang.

145- 
mashq.  Quyida berilgan so‘zlami solishtirib o‘qing. Nima 
uchun birinchi qatordagi so'zlaming birinchi bo‘g‘inida i yozil- 
?an?  lkkinchi  qatorda  esa  undoshlar yonma-yon  (unlisiz)  kel- 
gan? Sababini ayting.
146- mashq.  Ko‘chiring. Ajratib ko‘rsatilgan so'zlaming qaysi 
loida asosida yozilganini tushuntiring.
Hoji  Yodgor  B uxoroning javohirraqam ,  iste ’dodli  ko- 
ib la r id a n   b o ‘lg a n .  K o ‘p ro q   q i t ’a l a r   y o z is h   b ila n  
hug‘ullangan.  XVII  asr  Buxoro  xoni  A bdul  Aziz  unga 
-Jofiz  Sheroziy  devonini  k o ‘chirishni  buyurdi.  Bir  kun 
:on  undan:
—  Ey hoji, bu kitobdan bir kunda qancha ko'chirasiz? — 
ie b   so‘radi.
—  H a rak at qilsam,  b ir kunda ikki bayt  k o ‘ch ira m an ,  — 
ie d i hoji.
—  Bir kunda  ikki bayt k o ‘chirsa,  bun d a q a n c h a la r lato- 
Jt  bo r  ekanligi  o ‘z - o ‘zidan  m a’lum.  A gar  sabrlari  b o ‘lsa, 
ir  kunda  ikki  bayt  em as,  bir  m isra  k o ‘ch irsa la r  h am  
layli,  — dedi  xon.
Hoji  Yodgor  devonni  yetti  yil  ko‘chirdi.  B uxoro  xoni 
evonni  ko‘plab  qim m atli  sovg‘alar  b ila n   E ro n   shohi- 
a — Abbosning o‘g‘li Shosulaymonga — yubordi.  S hoh de- 
onni ko‘rib:  ,,B*r necha m am lakat xazinasiga teng tuhfani 
lenga  yuboribdilar  ,  — deb  xursand  bo‘ldi 
(Gaz.)
147- mashq.  0 ‘qing.  Tinish  belgilarining  qo‘yilish  sababini 
ishuntiring.
1.  Olti  narsa kishi yuzini o ‘zgartiradi:  k u tilm agan shod- 
k,  birdan  kelgan  g ‘am ,  g ‘azab,  uyqu,  m astlik  va  qarilik. 
Kaykovus)
  2.  E kranda yozuv paydo b o ‘ldi:  „A zam at xalq 
lana  shu  o ‘ja r  daryoga jilov  solgani  o tla n d i“ .  3.  G o ‘zal,
bilan
biroq
si poh
sitam
kitob
tirak
stul
b ronza
tram vay
stol
kran
trak to r

g o ‘za 1,  g o ‘zalsan,  o ‘lkam.  Y o‘q,  yetm adi  shoirlik  kuchim ; 
xil-xil  lavhang  tasviri  uchun  rang  topolm as  balki  rassom 
ham .  (A/. 
Boboyev
)  4.  „Jangda  shunday  qahram onliklar 
b o ‘lganki,  ulam ing  oldida  m en  nim a  qilibman.  Bu —  har 
bir  kishining  insoniy  burchi!“  — deb  q o ‘ya  qoladilar  da- 
dam .  5.  Biz  q o ‘shnim iz,  derazam iz  ham   quloch  yozib 
tu ra r  ro ‘b a r o \  ,,H uzuri“ da  bir  kun  m en  b o ‘lsam,  „Q a- 
b u lim “ d a  b o ‘lar b ir  kun  u. 
(E.  V)
148- mashq.  0 ‘qing.  Kerakli  o ‘rinlarga  ikki  nuqta  qo'yib 
ko‘chiring va sababini tushuntiring.  Sodda va qo‘shma gaplarni 
ajrating.
1.  B og‘n in g tu rlijo y la rid a h a rx ilm e v a lid a ra x tla r  nok, 
olm a,  o ‘rik,  jiyda  va  hokazo  anchagina. 
(0 .)  2.
  D adang 
m enga  sh u n d ay   degan  „ M o l-u   dunyo  dardi  boshingni 
yeydi...“ 
(Asq.  M.)
  3.  Angladim  m en  sendagi  fikr,  senda 
b o ‘lgan  qarashlar yangi. 
(U.)
  4.  O dam  tabiati qiziq rohatga 
darrov  k o ‘n ikadi-da,  qadriga  yetm ay  qo‘yadi. 
( 0 ‘.  H.)
5. 
O n alar  b o r  qarashidan  b ah o r  n ur  olar.  6.  Q arorim iz 
qat’iy c h o ‘lga boramiz. 7.  N uqta quyidagi o‘rinlarda qo‘yiladi 
1.  D arak  gapdan so'ng.  2.  T in ch  ohang bilan aytilgan un- 
dov  g ap d an   so ‘ng.
149- mashq. 0 ‘qing.  Ko‘chiring. Nuqtali vergulning ishlatilish 
sabablarini  tushuntiring.  Qanday  gap  bo‘laklari  uyushganligini 
ko‘rsating.
1.  Q anday  qilib  ta ’lim  berish  yoki  ta ’Iim  olish,  fikmr 
q an d ay   ifodalash,  bayon  qilish,  so‘rash  va  javob  berisb 
masalasiga  kelganda,  men,  fanlar ichida eng birinchi fan til 
haqidagi  fandir,  ikkinchi  fan gram m atika,  uchinchisi  man- 
tiq,  to ‘rtinchi  fan  poetikadir,  deb  hisoblayman. 
(A.  Foro- 
biy)
  2.  R a 'n o  —  N igoroyim ning  to ‘ng‘ichi;  bu  yil  o ‘r 
yetti  yoshni  to ‘ldiradi. 
(A.  Qod
.)  3.  Solih  m ahdum   xasis 
tam ag ir,  h a r  h olda  sajiyasi  e ’tibori  bilan  uni  yaxshilai 
qatoriga q o ‘yib boim aydi.  Va lekin tabiat xasis emas; tikan- 
d an   gui,  aridan  bol  yarataveradi. 
(A.  Qod.)
  4.  D o ‘rm o n n  
bog‘  desangiz  m ing-ming  to n n a   paxtasi  bor;  pillasi  bor 
,,oq  oltin“ga  kon  desangiz,  shirin-shakar  mevasi  bor;  qoky-i 
qo‘zi,  sigir-buzoq,  parranda-yu  yilqisi  bor. 
{A.  Q.)
284

150- mashq. 0 ‘qing. Kerakli tinish belgilarini qo‘yib ko'chiring. 
Ajratilgan bo‘laklarni aniqlang.
I.  Q o‘ldosh  Sharipov  kanalni  suv  olganda  q ah ra- 
m o n lik   k o ‘rsatg an   yigit  e k s k a v a to rc h i  urush  v a q tid a  
D rezdenda b o ‘lganini  aytib qoldi.  ( 
T.  Po Hat)
  2.  M en  uzoq 
o ‘lkadan  quyoshga  oq  oltinga  boy  zavod-fabrikalari  ko‘p 
uzum   an o r  shaflolilarga  m o‘l  o ‘lkadan  Fargkonadan  kel- 
dim .  (
Q
. 
Rahmonov)
  3.  A n d ijo n   N a m a n g a n   Q o ‘q o n  
M argkilon  o'zbekning  cham ani  b o g ‘i  b o ‘stoni. 
( G \G \)
4. 
Yo‘q  yurtning  osm oni  daxlsiz jo n im   bog‘ingda  gul  te - 
rib  o ‘saver  deym an. 
(M.  Boboyev)
  5.  Pushaym on  yaxshi 
lekin  yom onlik  qilmaslik  undan  yaxshi.  (
Flober
)  6.  H ayot 
ko‘zgu,  u nd a  har  kim  o ‘z  aksini  k o ‘radi.  7.  Inson  u ch u n  
birinchi  baxt  uning  sog‘lig‘i  ikkinchisi  go‘zallik.  (
Aflotun)
8.  Bu  jo y la r  m ening  yerlarim   Biz  ch o rv ado rm iz  d edi 
T o‘maris  kursiga tom on  yurar ekan.  9.  Is bosgan  qiyshay- 
gan  devorlar  orasidan  biznikilar  q a d rd o n   og‘ayniíar  pay- 
do  b o ‘lishib  to ‘p p a-to ‘g‘ri  uyga  qarab   chopishdi.  10.  Egri 
ozadi  to ‘g‘ri  o ‘zadi.
151- mashq.  Gaplarni  ko‘chiring.  Nima uchun qavs ishlatil- 
ganini tushuntiring.
1. 
K o‘kda  gulduragan  to ‘p  tov ush im as  („U rush  xu- 
io s i“ ning  to ‘xtagan  sasi),  bu  — g ‘olib  bahorning  sh o kx 
qahqahasi.  (
U
'.)  2.  Bu yerlarda u  k u y chi,  xayolchan yuradi 
'B olalikdan  chanqoqdi  bilimga,  kuyga),  Fikrida  n e-n e 
go‘zal  rejalar  qurdi.  (
H.O.)
  3.  T elefo n istk a  (suyunib): 
,T o ‘rtinchi!‘\   „T o ‘rtinchi!“ ,  ,,T o ‘rtin ch i!“  ,,Yigirma“ga 
quloq  sol!  (K )  4.  Yigit  taajüubda,  s o ‘radi  qizdan:  —  H am  
»ul-u,  ham   rahm at...  Buncha  saxovat?  Q iz  dedi:  —  M in- 
la td o r b o ‘Idim  m en sizdan  (yuzida  o ‘ynardi  m a’sum  lato- 
at). 
(U.)
260- 
topshiriq.
 Quyidagi jumlalarning tarkibidagi ega va kesim- 
ami hamda qokshma gap turlarini aniqlang.
1. 
C hiranm a  g‘oz,  hunaring  oz.  Yaxshi  otga  bir  qam - 
:hi,  yom on  otga  ming qamchi.  D e h q o n   b o is a n g  kuz  hay- 
la,  kuz  haydam asang  yuz  hayda.  (
Maqollar
)

2. 
Tuya  bir  tanga,  qani  bir  tanga,  tuya  ming  tanga, 
mana  ming  tanga.
  Bu  maqol  bozom irig  arzon-qim m at- 
ligidan tashqari,  insonning imkon darajasi  haqida m a’lumoí 
beradi.  T uyoqlar  borasida  eng  katta,  salm oqli  tosh  bosa- 
digani tuyadir.  Z am o n k i b o ‘ladi shu tuya,  b ir tangaga soti- 
ladi,  biroq  b ir  tan gan in g   qad ri-q im m ati,  k u ch -q u w at; 
ju d a baland.  S hu  sabab,  bir tangaga tuya olishning  imkon; 
yo‘q 
(qani  bir  tanga).
  Tag‘in  shunday  b ir  davr  keladiki. 
tuyaning  narxi  m ing   tangaga chiqib  ketadi.  A m m o  siz shi 
m ing tangaga b o ‘lsa-da,  tuya olish  qurbiga egasiz.
Buning  ikki  sababi  bor:  Pulning  qadri  tushib  ketdi-yu 
moJ-m ulk,  o ‘lm as  jihozning  narxi  balandlashadi.  Ikkin- 
chisi:  siz  yosh  g o ‘dak  bola  edingiz,  qo'lingiz  qisqa  edi 
voyaga yetib pul to p ar,  mol topar,  mulkli, davlatli bo‘ldingiz 
Endi  im koniyatingiz  kengayib,  q o lin g iz   uzunlashdi.  Shi 
sabab  m ing  ta n g a  b o is a -d a ,  tuyani  tap  tortm ay  sotib  olo- 
lasiz 
(mana  ming  tanga).  Ko‘chma  m a ’nosida:
  boylig-i 
kam bag‘allik,  o m ad lig -u   om adsizlik,  to le-y u   tolesizlil 
ko‘zda tutiladi.  (
M .  Sattor)
261- 
topshiriq.
  Navoiy hikmatlaridagi  ergash gapli qo‘shm; 
gap turlarini va  ularni  tashkil etgan sodda gaplarning boglanisl 
usulini aniqlang.
Birovkim qilsa oiimlarga ta ’zim,
Qilur go‘yoki  payg'am barga  ta ’zim.
Ki  h ar  kim   ay o n   etsa  yaxshi  qiliq,
Yetar  yaxshiliqdan  anga  yaxshiliq.
Qila olg‘u n ch a  ta ’zim va odob binosin yiqma,
Hayo  va  h u rm a t  xilvatidin tashqari  chiqm a.
Yaxshilik qila olmasang,  bori yom onlik ham  qilma.
So‘zni  k o kngilda pishqarm aguncha,  tilga keltirm a,
V a h a r n e k i  k o ‘ngulda  bor — tilga surm a.
Ko‘ngul  m ah zanining qulfi  til  va  u  til  kalitin  so‘z bil.

I L O V A
1.  M ehribonim   —  onam   derman.
2.  M en  sevgan  adabiy  qahram on.
3.  Litseyim — sevimli  maskanim.
4.  Biz  vatanparvarlarm iz.
5.  Til  bilish  dil  bilishdir.
6.  0 ‘zbekiston  —  kelajagi  buyuk  davlat.
7.  Vatan  sajdagoh  kabi  muqaddasdir.
8.  O kzbekiston  yoshlari  —  Prezident  farzandlari.
9.  M ustaqillik — oliy  ne’mat.
10. Vatanni  sevmoq  iym ondandir.
11.  Sport — tinch lik  elchisi.
12.  Odil  Y oqubovning  „U lug'bek  xazinasi“  rom anida 
U lug‘bekning toj-u taxt  va  ilm -fanga  m unosabati 
to ‘g‘risidagi fikrlari.
13.  Abdulla  O ripovning  Vatan  va tabiat  m anzaralariga 
)ag‘ishlangan  sh e’riy  asarían  to ‘g‘risida  tah liliy   insho.
14.  P.  Q odirovning  „Yulduzli  tu n lar“  ro m an id a XV asr 
>xiri  va  XVI  asr  boshlaridagi  0 ‘rta  O siyo,  A fgkoniston, 
-lindiston  tasviri.
15.  Bobur  shoir,  nosir  olim  sifatida.
16.  „Yulduzli  tu n la r“  rom anida  ayollar  obrazi.
DIKTANT  VA  BAYONLAR  UCHUN  MATNLAR 
X U L Q -A T V O R
D onishm and  shayxning  huzuriga  bir  m o ‘ysafid  kelib: 
Shayx hazratlari,  endi  m en qarib qoldim ,  k u n  o 4tkazishim  
am   m ashaqqatga  aylanyapti.  Menga  p an d -n a sih a t  qiling, 
hoyad  Olloh  ishlarim ni yaxshi y o lg a  b o sh lasa“ ,  —  debdi.
Shunda shayx m o ‘ysafidga xitoban debdiki:
— 
Birodarim,  agar  sen  esda  tutuvchi  b o klsang  ham , 
otirang  yuqori  m aqom da  b o ‘lsa  ham ,  ikki  n arsan i  esdan 
hiqargin: aw ali  — xalq uchun qilgan yaxshiligingni,  keyin
- birovning senga  qilgan yomonligini.

—  M ardlik va odamiylik haqida ham  so‘z ayting.
—  M in n a t  yukiga  bardosh  b erm o q lik   —  odam iylik 
n ish o n asid ir.  Q o ‘lidan  keladigan  ishni  o ‘zgadan  darig* 
tutm aslik esa mardlikdir.
—  H am ish a  m o ‘min  va  m usulm on  bo‘lib  yurm oqlik 
haqida  h a m   ayting,  shayxim.
—  K ishining aybini  qidirm aslik  —  m usulm onlikdandir. 
Y om o n so ‘zlarni aytmaslik m o ‘m inlikdandir,  — deb shayx 
nasihatiga yakun yasagan  ekan.  (
T.  Malik
)
U STO Z  N AV O IY
N av o   —  kuy,  musiqa,  ta ro n a dem akdir.  Darvoqe,  daho 
A lish er  N avoiyning  q anchalik  jo z ib ad o r  ohang,  kuyga 
ixlosm andligi,  e ’tiqodi  uning  adabiy  taxallusidan  ham   na- 
m oyon  b o ‘lib  turibdi.
N avo iy   asariari  bamisoli  daryoga  qiyos  etgulik.  Daryc 
shag‘illab  oqadi-yu,. tabiat va  zam inni  o ‘zining javhar suvi 
biian  b a h ra m a n d   qiladi,  k o in otni  gulgun  cham anzor-u 
behisob  n o z -n e ’matga  boy  etadi...  Shoirning  nazmiyotini 
kum ush  shaloia,  show aga  o ‘xshatgum   keladi,  billur  sha- 
lola  h am   kishiga  huzurbaxsh  orom   bag‘ishlaydi,  tabiatge 
ko‘rk-u zeb beradi...  Nihoyat,  ulug‘  Navoiyning she’riyatin 
yorqin  quyoshga  timsol  beram an,  negaki,  quyoshning  ish 
g ‘oyat  buyuk,  uning  yo‘li  to ‘g kri!  Q uyoshning yo‘li  zarrir 
p o y an d o z,  javohir  —  zar  sochadi  olam   jamoliga.
H azrati  N avoiyning  serqirra  nazm iyoti  ham   insoniya 
qalbiga  daryoyi  shaloladek,  porloq  va  zarrin  quyoshdel 
so kn m as  sh uu r,  bilim,  aqliy hikm at  va  odam iylikning  ezgi 
fazilatlarini  mujassamlashtiradi. 
(Sh.  Orifiy)
SAXOVAT
1. 
S h u n d ay  buyuk  kishilar b o ‘ladiki,  ular  beadad  m o ' 
ta b ar  tu y g ‘u  va  sehrga  ega  b o ‘ladilar.  Ularning  saxovatl 
dahosi  avlodlar qalbini  ham isha  yoritib  turadi...
A k adem ik   Yunus  Rajabiyning  musiqa  olamidagi  jozi 
bali  sehri  an a  shunday,  kishilarni  ham on  m aftun  qiladi..

Buyuk siymo m erosi rangin ohanglar  Rixsi  Rajabiy,  H asan 
Rajabiy  torlarining  shukuhiga  sarb aland   m a ’ni  va  tin iq  
taron a baxsh etganlar...  Bu  m um toz  iste ’dod sohiblarining 
p o rlo q   sehri  o ‘zbek  xalqi  q a lb id a   s o ‘nm as  n u r  b o ‘lib 
jilolanayapti...
Bu  sehrdan  yoshlarni  doim o  b ah ram an d   qilib  borish, 
ular ongiga  go‘zallikr  nafosat,  s a n ’at  tarbiyasini  singdirish 
o ‘qituvchi va ota-onalarning burchiga aylanm og‘i lozim.
M usiqa  ohanglari  —  qalb  m a lh am i,  ruhiyat  inoyati, 
hissiyotlar,  ehtiroslar  bulog‘i.  U n in g   shaffof  injularidan 
bahram and  boMish  —  har  bir  kishining  m atlabiga  aylan- 
m og‘i  zarur.  (
Sh
. 
Orifty)
2.  Tog‘am   —  M irzakalon  Ism oiliy o ‘zlarini  qam atishga 
sababchi  b o ‘lgan  odam lar  haqida  h e c h  gapirm agan  edilar. 
Faqat  bir  m arta  xastalik  paytlarida,  y o ‘qlab  kirgan  sh o ir 
qo'shnilari  chiqib  ketgach,  „ B u ju d a   bechora  o d am -d a“ , 
dedilar.  „N im asi bechora?“  deb  s o ‘radim .  „Bechoraligi  — 
q o ‘rqoqligidan,  —  dedilar  to g‘am ,  —  q o ‘rqoq  boMgani 
uchun  ham   qam alganim da  ro‘p aram ga  o ‘tirib  olib,  k o ‘z- 
larini m o‘ltillatib yolg'on guvohlik bergan“ .  Eshitganim shu. 
0 ‘sha  shoir  o ‘rtoqlari  tog‘am  b ilan   Berlinga  qadar  birga 
jang  m aydonlarini  kechib  borishgan.  M eni  ajablantirgan 
narsa — tog‘am  qam oqdan chiqqanlaridan  keyin ham  o ‘sha 
shoir  va  boshqa  yolg‘onchi  guv o h lar  bilan  d o ‘stliklarini 
davom ettirganlar. Arazlab, yuzko‘rm as bo 'lib  ketmaganlar. 
Islom dagi  o dam ning  kechirim li  b o ‘lishi  fazilatini  m en  
shunda  kokrganm an. 
{T.  Malik)
3.  Hotamtoyning qo‘rg‘onida qirqta darcha bor ekan.  H ar 
kuni  m uhtojlar shu darchalarga kelisharkan,  H otam toydan 
sadaqa-ehsonlam i  olib,  duo  qilib  ketisharkan.
Bir  kuni  H otam toyning  ukasi  onasiga  nolib  qolibdi:
— 
N im a uchun  ham ma faqat akam ni alqaydi, duo qiladi. 
M en  ham   saxiyman-ku?
Onasi  o ‘g ‘lining  boshini  m eh r  b ilan   silabdi-yu,  javob 
bermabdi.
Ertasiga darchalardan birida tila n c h i  kam pir ko‘rinibdi. 
H otam toy  uyda y o'q  ekan,  ukasi  sad aq a  beribdi.
19 —  G “.  Abdurahmonov,  D. Xo'jayeva
289

Haligi  k am p ir  ikkinchi  darchadan  kelib  so‘rabdi.  Uka 
yana  sadaqa  beribdi.  U chinchi  darchadan  ham   uzatibdi. 
T o ‘rtinchisiga  kelganda  Hotam toyning ukasi:
— Sen qanaqa tilanchisan o ‘zing,  hozir uch marta olding- 
ku?  —  deb  achchiqlanibdi.  Shunda  kam pir  boshidagi  eski 
yopinchiqni olibdi.  U  gado emas,  Hotam toyning onasi ekan.
—  Ana  k o krdingm i,  o‘g‘lim,  —  debdi  o na,  —  m en  shu 
ahvolda  qirqta  d arch ad an   so‘raganim da  ham   akang  lom- 
m im  dem ay sadaqa bergan.  Sen o ‘zingni saxiy deb bilganing 
bilan,  asli  q o n in g d a xasislik bor,  bolam . 
(T.  Malik)
FA Y LA SUF  SH O IR A
Sharq  adabiyoti  tarixida  Robiya,  M axsadiy,  Ismatiy, 
Iffatiy,  S am a rq a n d iy ,  M ehri  kabi  ezgulikni  kuylovchi 
shoiralar  k o ‘p  b o ‘lgan.
Bobur x on ado n ig a  mansub  uning qizi  G ulbadanbegim , 
N urjahonbegim   va  k o ‘p  shoiralar  yetishgan.  U lar  orasida 
Z ebunniso  b o bu riy lar  avlodiga  m ansub  eng  zukko,  eng 
serzavq shoira sifatida elning  hurm atiga sazovor boMgan.
Z ebunniso  X V II  asrda  yashab  ijod  etdi.  U  1630-  yilda 
H indistonning  D ehli  shahrida  Bobur  nabirasining  o ‘g‘li 
Abu Zafar M uhiddin Avrangiz oilasida tug‘ildi.  U ning onasi 
D ilbarbonu  B ob urning   qizi  shoira  G ulbadanbegim ning 
avlodlaridan edi.  Zebunniso hayot yo‘li haqida m a’lumotlar 
juda qisqadir.  U nin g bizgacha yetib kelgan fors-tojik tilidagi 
„Z eb “  va  „ Z e b u n n iso “  taxaliusida  yozilgan  asarlari  shoira 
hayotiga oid  m a ’lum otlarni to ‘ldiradi.
Zebunniso zam onining fozila otinlaridan  Hafiza  Maryam 
q o lid a  o ‘qidi.  M uham m ad Ashraf Isfaxoniy va mulla Jahon 
kabi  fozil  kishilar  Zebunnisoning  adabiyot  va  musiqaga 
b o lg a n   havasini  tarbiyaladi.  U  falsafa,  qonunshunoslik 
sohalari bilan qiziqdi.  Sharq badiiy so‘z san’atining eng nodir 
asarlari  bilan  y aq in d an   tanishdi.  U ning  „In jast“  (,,Bu 
y erda“ ),  „ N a s h u d “  („BoMmadi“ )  radifli  m isralar  bilan 
boshlangan  g‘azallari  Sharqqa,  b u tun  dunyoga  tarqaldi. 
Zebunniso  g‘azallari  chuqur  falsafiy  fikrlarni  targ‘ib  qildi.

Zebunniso haqidagi b a’zi m a’lum otlar H akim xon T o t a ­
lling „Qisqartirilgan tarix“ ,  „Shoiralarm ajlisi“ ,  N odiraning 
„Yetti gulshan“  kabi  asarían orqali  bizga yetib  kelgan.
21-  oktabr  —  Til  bayrami
M IL L A T N IN G   O Y N A SI
M a’rifatparvar  b obom iz  A bdulla  A vloniy  tilga  ana 
shunday yuksak,  lo ‘n d a va aniq ta ’rif beradi.  X alqim iz  esa 
tilim izni,  V atanim izni  uyqash  tarzda  —  ,,o n a  tili“ ,  ,,ona- 
V atan“  deb  e ’zozlaydi.  Bunday  m e h r-m u h ab b atd a  katta 
m a ’no  bor.  Shu  bois  ham   taqdir  taqozosi  bilan  boshqa 
m am lakatlarga  b orib,  yashab  qolishga  m a jb u r  b o ‘lgan 
vatandoshlarim iz  o ‘zbek  tilim izni  o ‘zlari  u c h u n   V atan 
o ‘rnida ko‘radilar,  unga suyanadilar,  un dan   m a d ad ,  kuch- 
qudrat oladilar. Ana shu go‘zal va qudratli o n a tilim iz istiqlol 
tufayli o ‘zining qonuniy o'rnini  topish  im koniga ega b o ‘ldi. 
Bugungi  kunda  o ‘zbek  tilining  g u llab-yashnashi  uchun 
barcha  yo‘llar  ochiq:  son-sanoqsiz  n ashriyotlar,  gazeta- 
jurnallar,  radiostudiyalar,  telestudiyalar,  Til  va  adabiyot 
instituti,  maxsus  A tam aqo‘m...
Tilim iz taraqqiyotida an ch a-m u nch a ijobiy o ‘zgarishlar 
yaqqol  ko‘zgatashlanibturibdi.  Bir misol:  m ustaqillikkacha 
televideniye  yoki  rad io d a n   o kzbek  tilid a   b u rro -b u rro  
gapirayotgan  ingliz,  nem is yoki  fransuzni  o n d a-so n d ag in a 
ko‘rgan  boklsangiz,  h ozir  qariyb  har  kuni  k o ‘rasiz,  eshi- 
tasiz.  Bu  —  faxr emasmi!  Albatta,  odam   qu v o nad igan   hoi. 
Chiroyli  o ‘zbek  tilida  gapirayotgan  xorijlikning  kalom ini 
eshitganingizda,  beixtiyor ustod Abdulla Q ah h o rn in g  ichki 
bir  m ehr bilan  aytgan:  „Juda  boy,  chiroyli  tilim iz  bor.  Bu 
tilda  ifoda  etib  boMmaydigan  fikr,  tuyg‘u ,  h o la t  y o ‘q!“ 
degan  haqqoniy  so‘zlarini  esiaysiz.
Ha,  shunday ajoyib ona tilimiz bor!  Biroq,  biz o ‘z tilimiz
—  o ‘zbek  tilim izga  unga  munosib  tarzda  sad o q at  ko‘r- 
satayotirm izm i,  m unosib  tarzda  h urm atini  joyiga  q o ‘ya- 
yotirm izm i?  Rostini  aytaylik:  ayrim   z am o n d o sh larim iz 
tilim izga  beparvolarcha,  m as’uliyatsizlik  b ilan ,  b a ’zi  hol- 
larda esa bepisand  m unosabatda b o ‘ladilar.  B unga  ishonch

hosil  qilish  uchun,  hech  b o ‘lm asa,  gazeta-jum allar,  ra- 
dio-televideniye  tiliga  bir  e ’tib o r  bering!..  N o to ‘g‘ri  so‘z 
q o ‘llashlar,  siyqa gaplar,  talaffuzdagi  n o ‘noqliklar,  b eo ‘x- 
shov  tarjim alar,  shevaga  xos  so ‘z,  q o ‘shimchalar!
T ilim iz  bayram i  bir  kun  em as,  yil  b o ‘yi  davom  etishi 
kerak!  X alqini  sevgan,  V atanini  sevgan  h ar  b ir  o ‘zbek 
o ‘z in in g   o n a   tilini  non  q ad ar,  suv  qadar,  havo  q ad ar 
qadrlashi,  e ’zozlashi  shart!
S h u n d a g in a   biz  ONA   —  T IL   oldidagi  bu rchim izn i 
bajargan  b o ‘lamiz.