0 ‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim yazirligi
Download 387.12 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 0 ‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA 0 ‘RTA MAXSUS TA’LIM YAZIRLIGI R. Karimov, B. Eshchanov, Sh. Otajonov, I. Buribayev
- R. Karimov, B. Esbchanov, Sh. Otajonov, I. Buribayev
- UO ‘K 535(076.5X075.8) KBK 22.34v6.ya73 ISBN 978-9943-05-889-7 © R.Karimov va boshq., 2016 © ChoMpon nomidagi NMIU, 2016
- B IR JN C H I Q IS M I BOB. GEOMETRIK OPTIKA УА FOTOMETRIYA 1 I S H . YIG‘UVCHI LINZANING FOKUS M ASOFASINI ANIQLASH Zarur asboblar
- 0 ‘lchashlar Yig‘uvchi linzaning fokus masofasini aniqlash 1- usuL
- 3-jadval К DA (sm) b (sm) b‘(sm) S (sm) F (sm) 1. DA, Ь! bi
- Adabiyotlar 1. 12-bob 286- 291-betlar; 2. 179 183-betlar; 3. 47— 52-betlar, 7. 389
- 2-jadvai К
0 ‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA 0 ‘RTA MAXSUS TA’LIM YAZIRLIGI R. Karimov, B. Eshchanov, Sh. Otajonov, I. Buribayev OPTIKADAN M ASAIAl AR YA LABORATORIYA ISHLARI TO TLAM I О ‘quv qo ‘llanma Cko‘lpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi Tashkent — 2016 UO‘K 535(076.5)(075.8) КВ К 22.34v6.va73 О 62 О ‘zbekistan Respublikasi Oliy va о ‘rta tnaxsus la ’lim vaziriigi tomonidan 5140200 — Fizika, 5140400 — Astronomiya la ’lim yo'nalishlari bo'yicha lahsil olayotgan talabalar uchun о ‘quv qo ‘llanma sifatida tavsiya etilgan Taqrizehilar: M . Qosimjonov - T D K TI professori. T. Ahmadjonov — 0 ‘zM U dotsenti. R. Karimov, B. Esbchanov, Sh. Otajonov, I. Buribayev О 62 Optikadan masalalar va laboratoriya ishlari to‘plami. 0 ‘quv qollanma/ O'zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vaziriigi — T.: Choipon nomidagi NMIU, 2016, 184 bet. ISBN 978-9943-05-889-7 Ushbu o‘quv qo'ilanma 5 i 40200 — Fizika hamda 5140400 — Astronomiya bakalavr ta’lim yo‘nalishlarining o‘quv rejasidagi Optika faniga tegishli o'quv dasturi taiablari asosida tayyorlangan bo‘!ib, unda amaliy va laboratoriya mashg‘ulotiarini o‘z ichiga olgan ma’lumotlar benlgan. Fizika fanining xususiyatlaridan kelib chiqib, qo‘Uanmadan o‘rin oigan har bir laboratoriya ishi va masalalar bo'yicha nazariy ma’lumotlar, nazariy-amaliy, tajriba xatolikSarini hisoblash usullari hamda talabalar uchun foydali bir qator tavsiyalar berilgan. fqtidorli talabalar uchun ayrim laboratoriya isblarini bajarishda va rnasalalarni yechishda maxsus yaratilgan dastur asosida kompytiter im koniyatiaridan foydalanib, ko'rgazmali pedagogik texnoiogiyalarni qoilash usullariga ham alohida e ’tibor berilgan. Qo'llanma O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta’Hm vaziriigi tasarnifidagi universitetlaming bakalavr ta ’lim bosqichi talabalari uchun moijallangan. UO ‘K 535(076.5X075.8) KBK 22.34v6.ya73 ISBN 978-9943-05-889-7 © R.Karimov va boshq., 2016 © ChoMpon nomidagi NMIU, 2016 S O Z B O S H I Mamlakatimizda qabul qilingan Kadrlar tayyorlash milliy dastu- ridagi asosiy vazifalardan biri bugungi kun talabSariga to ‘la javob beruvchi o ‘quv adabiyotlar yaratishdan iborat. M a’lumki. 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o ‘rta maxsus ta ’lim vazirligi tom onidan tasdiqlashib, bakalavr ta ’lim yo‘nalishlariga joriy etilgan o ‘quv rejadagi fanlar bo'yicha ajratilgan umumiy soat hajmining 35—40% taiaba tomonidan mustaqil o ‘zlashtiriIadigan o ‘quv soatlarini tashkil qiladi. Bu esa fanlar bo ‘yicha maqsadli yomaltirilgan adabiyotlari bilan ta ’minlanganligiga ko‘p jihatdan boghiq. Shu talabdan kelib chiqib, umumiy fizika kursining optika bo‘li- miga tegishli ushbu o ‘quv qodlanm a mualliflaming uzoq yillik pedagogik tajribalari asosida yaratilgan. Umumiy fizika kursining «Optika» bo’limiga oid fizika praktikumi bo'yicha o ‘quv qo'llanmani yaratishda quyidagilarga alohida e’tibor berildi: bar bir laboratoriya ishini bajarishdan maqsad, o'rgani- layotgan fizik hodisa yoki jarayonning qisqacha nazariyasi yoki tafsi- loti, kerakli optik quriima va asboblar, ulam i ishlash prinsiplari, optik sxemalari, laboratoriya isliida qo‘llaniladigan usullar va tajriba odkazish tartibi, odchash natijalarini jadvallarga kiritish, ish tajriba lari va ularni hisoblash usullari, ishchi ifodalar hamda ulardagi kattaliklarni belgilash va boshqalar. Ushbu qodlanmaga kiritilgan har bir laboratoriya ishidan olin- gan tajriba natijalarini hisoblashning bir necha usullari kiritilgan b o ‘lib, ular uchun dotsent R.K. Karimov tom onidan «Beysik» tilida tuzilgan dasturlar mavjud. Shuning uchun ushbu o'quv qohlanma hajmini oshirmaslik maqsadida har bir laboratoriya ishi oxirida tegishli uslubiy ko‘rsatmalar berildi. Undan tashqari, har bir laboratoriya ishiga zarur bolgan adabiyotlar ro'yxati, o‘quv 3 qo'lianmaning oxirida esa asosiy va qo‘shimcha adabiyotlaming to'liq ro‘yxati keltirilgan. 0 ‘quv qo ‘llanrna ikki qismdan iborat bo ‘lib, birinchi qismi Optika fanidan laboratoriya ishlariga, ikkinchi qismida esa talabalar tomonidan amalda bajariladigan laboratoriya ishlarini masalalar y ech ish g a teg ish li m axsus ishlab ch iq ilg a n d a stu r asosida kompyuterda amalga oshirish uhun namunalar berilgan. Qollanmaga kiritilgan laboratoriya ishlarining b a ’zilari iqtidorli va yaxshi o ‘zlashtiradigan talabalar uchun moMjallangan bo‘lib, ular kichik ilmiy izlanish ko‘rinishiga keltirilgan. 0 ‘quv qofilanmada laboratoriya ishlarini bajarish bilan bir qatorda tajribada olingan fizik kattaliklarni bir necha usullar bilan hisoblashga, izlanayotgan natijalarni nazariy yo‘l bilan hisoblash va uni tajribada olingan natijalar bilan solish- tirishga, fizik kattaliklarning xatoliklarini, ishonch intervallarini hisoblashga katta e ’tibor berilgan. Laboratoriya ishlarida olingan natijalarni hisoblash u ch u n «Beysik» tilida tuzilgan dasturlar keltirilgan. Oldin talaba hisoblashlami o ‘zi bajarib, keyin, olgan natijalarini o ‘qituvchi yordamida dasturda olingan natijalar bilan solishtiradi. Natijada, talabaning laboratoriya ishini yaxshi bajargani va hisoblari to ‘g‘ri ekanligi aniqlanadi. 0 ‘quv qofilanmaning ikkinchi qismida iqtidorli talabalarning optikaga doir masalalarni chuqurroq o ‘rganishi uchun «Byesik» tilida dasturlar keltirilgan. Bu qo'llanmadagi deyarli liamma masalalar V.S. Volkenshteynning «Umumiy fizika kursidan masalalar« to ‘p- lamidan olingan. Bu masalalarda bir necha fizik katlaliklar berilgan bo‘lib, bir yoki ikkita fizik kattaliklar topilsin, deyilgan. Lekin bu o‘quv qollanm ada shu masalaga tegishli ancha ko‘p fizik kattaliklarni topish (hisoblash) mumkin. Bu esa talabalarning chuqurroq bilim olishiga imkoniyat beradi. B IR JN C H I Q IS M I BOB. GEOMETRIK OPTIKA УА FOTOMETRIYA 1 I S H . YIG‘UVCHI LINZANING FOKUS M ASOFASINI ANIQLASH Zarur asboblar: Pasaytiruvchi transform ator, kichik kuchla- nishli lampa (yorug'Iik manbayi), optik taglik, yig‘uvchi linza, ekran. Ishning maqsadi: Optik asboblarning asosiy qismi bo ‘lgan shaftof shishadan yasalgan linzaning tshlash asoslari va parametrlari bilan tanishish. Tajribada linzadan buyum va tasvirgacha bo‘lgan masofalami o lchash, uning fokus masofasini aniqlash. Yig'uvchi linza fokus masofasini bir necha usullar bilan aniqlash. Linzalar: Linzalar asosan buyum ning tasvirini hosil qilish uchun qo ‘llaniladi. Ko‘proq, radiuslari /fi va R> (1.1-shakl) bo ‘lgan sferik sirt bilan chegaralangan, sferik linzalardan foydalaniladi. Linzani chegaralab turuvchi sirtlar qavariq, botiq, yassi bo'lishi mumkin. Linzaning o ‘rtasi ikki chekkasiga nisbatan qalin bo £lsa qavariq yoki yig'uvchi linza deyiladi. Yupqa. linzaning qalinligi egrilik radiuslariga ( R\ va Ri) nisbatan kichik bo'ladi. Linzaning chegaralab turuvchi sferik sirtlarining markazlaridan 0\ va Oi ( 1.1 -shakl) o ‘tuvchi to ‘g‘ri chiziq uning bosh optik o ‘qi boiadi. Buyumning tasvirini hosil qi- lishda va linzaning ifodasini keltirib chiqarishda gomotsentrik (bitta nuq- tadan tarqaluvchi) nur dastalaridan foydalaniladi. Bunday nurlar bosh optik o ‘qqa nisbatan kichik burchak- larda (paraksial nurlar) tarqaladi. IJlar uchun burchaklam ing sinus va tangenslarini. burchaklarni o ‘zi 5 1.2-shak. bilan almashtirishga inikon beradi. Natijada keltirib chiqarish ifodaJari ancha soddalashadi. Ko‘pchilik darsliklarda shu usuldan foydalanilgan. Agar parallel nur dastasini yig'uvchi linzaga tushirsak, linzaning ikkinchi tomonida nurlarning yo‘nalishi bir nuqtaga to ‘planadi ( 1.2- shakl). U shbu nuqta F harfi bilan belgilanib, fokus masofasi deyiladi. Bosh optik o'qqa perpendikuiyar bo‘l- gan va fokus masofasidan o ‘tuvchi tekislikka fokal tekislik deyiladi. Fokus m asofa va fokal tekisligi linzaga nisbatan simmetrik joylashgan boiadi. Yig‘uvchi linzaning fokus masofasini aniqlaymiz. Egrilik radius- lari R\ va Ri bolgan sferik sirtlaming markazlari C- va C 2 nuqtalarda joylashgan linza yordamida buyumning tasvirini qanday hosil qilishini ko‘ramiz (1.3-shakl). Shishadan yasalgan linzaning sindirish ko‘rsatkichi n, linza joylashgan muhitning sindirish ko‘rsatkichi m bo‘lsin. Linzadan a masofada, bosh optik o‘qda joylashgan nuqtaviy manba (gomolsentrik nurlar) tasvirining vaziyati, ya’ni b ni aniqlaymiz. Uning uchun S manbadan tarqalayotgan ikkita nurning linzadan 0 ‘tgandan so‘ng kesishgan nuqtasini topish kerak (1.3-shakl). Ikkinchi nurning yo‘nalishi bosh optik o ‘qqa nisbatan kichik burchak bilan tarqalayotgan bo‘I sin (paraksial nurlar). Bosh optik 1.3-shakl. 6 o‘q bo'yicha tarqalayotgan num ing yo'nalishi linzadan o ‘tganda o‘zgarmaydi. Ikkinchi num ing yo‘naiishini linza o ‘zgartiradi. Bu numing linzadan sinib ohishi prizmadan o ‘tgan nur kabi bo'ladi. Pnzmadan o'tgan numing og‘ish burchagi 7 va prizmaning sindirish burchagi в quyidagi munosabatlar bilan aniqlanishi bizga m a’lum. 7 — i) + h — П — h. 9 — n + Гг Bu yerda n va n burchaklar prizmaning birm chi yon tomoniga tushgan num ing tushish va sinish burchaklari; n va n lar uning ikkinchi tomonidagi mos burchaklar. Ikk in ch i n u rn in g iinzaga tushish b u rch ag i n kichik deb hisoblasak, sinish qonuniga asosan quyidagini yozishimiz mumkin: mu = nn Naiijada, 7 = nrz = mil ( 1. 1) \ -1 в ( 1.2) tenglikni hosil qilamiz. 1.3-shakldan quyidagi tenglik ko'rinadi: v = (p\ + (p?., 0 = «i + (Xz ( 1.3) Bundan, (1.2) ga asosan: (pi + (pi = (n/n0 — 1) (on + az) (1.4) tenglikni hosil qilamiz, Linzani yupqa deb faraz qilinsa, u holda Pi va P2 nuqtalar ustma- ust tushadi va ular bosh optik o’qqa nisbatan h balandlikda joylashadi. фи (fn, ai va ocz burchaklaming kichikligi tufayli quyidagi tenglik- larni yozishimiz mumkin: h/a = tgqh = (pi; 02 = h/b; m — h /R -; «2 = h/R i (1.5) (1.5) ifoda inobatga olinsa, (1.4) ifoda quyidagi ko‘rinishga ega bo'ladi: I + ! = 'n-no ' ( u ± ) a b l "0 J ( 1 . 6 ) Agarda buyum linzaga nisbatan cheksiz uzoqda {a = °° ) joylashgan bo‘Isa, u holda tasvir linzaning fokusida (b = l 7) hosil bo la d i va ( 1.6) ifoda quyidagi koTinishda bo‘ladi: Shunday qiiib, har qanday linza o ‘zining fokus masofasi, sindirish ko‘rsatkichi va egrilik radiuslari bilan tavsiflanadi. Tajriba davomida linzaning sindirish ko'rsatkichi o ‘zgarmaydi (n — const). Shu sababli, agarda linzani hosil qiluvchi sferik sirtlaming radiuslari hir-biriga teng bo'Isa (R< = R2), unda (1.7) ifodadan quyidagicha bog‘lanish kelib chiqadi: Natijada, siminetrik sirtlar yordamida yaratilgan linzaning fokus masofasi egrilik radiusining yarmiga teng bo‘lar ekan. (1.6) va (1.7) ifodalardan vupqa linza ifodasini yozish mumkin: Yig‘uvchi linza uchun F ning ishorasi musbat, sochuvchi linza uchun manfiy bo‘ladi. Tajribani o ‘tkazish uchun zarur asboblar optik taglikka o ‘ma- tilgan (1.4-shakl). Optik taglik uchburchak shaklidagi yaxlit temirdan yasalgan. U gorizontal tekislikka parallel o‘matish uchun (1) boltlaiga qo‘yilgan. Yorug‘lik manbayi sifatida past kuchlanishli yoritgich 1am- padan (La) foydalaniladi. Buyum vazifasini lampa oldidagi tirqish (T) bajaradi. Optik taglik bo‘yicha, fokusini aniqlash zarur b o ig an linza (L) va tirqishning tasvirini ko‘rish uchun ekran erkin harakat qiladi. Ishni bajarish oldidan quyidagi narsaga amal qilish kerak: 1. T irqish, linza va ek ran n in g m arkazlari bir o 'q d a jo y la- sh ish i; (1.7) ( 1 . 8 ) Eksperimentai uskuna 8 1.4-shaki 2. Tirqish, linza va ekran tekisiiklari bir-biriga parallel bo‘lishi va optiJk taglikka tik joylashishi lozim. 0 ‘lchashlar Yig‘uvchi linzaning fokus masofasini aniqlash 1- usuL Lam pa pasaytiruvchi transform ator orqali tok m an- bayiga ulanadi. Lam padan m a’lum masofada joylashgan ekranda, optik taglik b o ‘yicha linzani surib tirqishning aniq tasvirini hosil qilamiz. Shu vaziyatdagina linzadan tirqishgacha bo'lgan (a) masofa va ekrangacha bo'lgan (b) m asofani aniqlaymiz. Olingan raqain- larni 1-jadvalga yozamiz. Tajriba 5 m arta takrorlanadi. Raqam lanii bunday yozish tartibi, olingan natijalar asosida, linzaning fokus masofasini E H M da hisoblash dasturi yordam ida bajarish uehun qulaydir. 2 - usul. Linzaning fokus masofasini aniqlash uchun, tirqish, ekranda uning tasvir kattaliklari va linzadan ekrangacha b o ‘lgan masofani son qiymatlari oiinadi. Tirqish va ekran oralig‘ida linzaning shunday vaziyatini topish kerakki, ekranda tirqishning katta tasviri hosil bo'lsin. Chizg'ich yordamida tirqish va uning ekrandagi tasvir kattaliklarini oTchaymiz. Optik taglikdan linza va ekran orasidagi (b) masofani aniqlaymiz. 9 1.5-shak.l. l-jadval К a; sm 4 sm F, sm 1 aj b, 2 b2 3 ______ ^ ______ _____ h 2 -jadval К I, sm 4 sm i>, sm F, sm 1 1, Ц b, F, 2 к L, b, f 2 3 к b ____ b, f , 1.6-shaklda AOB va A'OB' uchburcbaklar bir-biriga o ‘xshash bo‘lganligi tufayli quyidagi tenglikni yozish mumkin: ^ = f yoW a = b{ ( 1-10) a ning ushbu qiymatini (1.9) ifodaga qo ‘yib, soddalashtirishdan :so‘ng, quyidagi ifodani hosil qilamiz: 0 ‘lcliashlami 10 marta takrorlab, olingan natijalar 2-jadvalga yoziladi. 3-usuI. Bu usulda ekranda tirqishning (buyumning) kichiklashgan va kattalashgan tasvirlari hosil qilinadi. Tirqish, ekran, tirqishning to 7.6-shakl. ekranda kichik tasviri va katta tasviri hosil bo‘lgandagi linzaning vaziyatlarini bilgan holda, uning fokus masofasi aniqlanadi. Tushu- narli bo'lish uchun ekranda tirqishning kattalashgan va kichiklashgan tasvir chizmalari alohida keltirilgan (L7-shakl). Tirqish va ekran orasidagi masofa (A), to ‘rt fokus ( F) maso- fasidan katta b o ‘lsin, ya’ni A>F. U holda linzaning ikkita vaziyatini topish mum kin. 1-holda tirqishning kattalashgan tasvirini, 2-holda esa kichiklashtirilgan tasvirini hosil qilish uchun linzaning vaziyati har xil. Shu ikki vaziyat orasidagi masofani S bilan belgilasak, u vaqtda: A = a + b Natijada, 2 ( 1. 12) formuladagi a va b ning qiymatlarini (1.9) ifodaga qo‘yib, soddalashtirishdan so‘ng quyidagi ifoda hosil bo'ladi: C = b - b f = b - a b = (A + C) ( 1 . 12 ) 4 A Linzaning fokus m asofasini aniqlash uchun tirqish va ekran orasidagi masofa hamda linzaning ikki vaziyati orasidagi masofalar yetarii ekan. Bu usul umumiy bo'lib, u yupqa va qalin linzalar uchun ham o'rinlidir. 11 Navbatma-navbat. ekranda tirqishning kichik va katta tasvirlarini bir necha maria hosil qilib, olingan natijalam i 3-jadvalga yoziladi. Bu yerda EHM da hisoblashni qulaylashtirish uchun A =D A deb olingan. 3-jadval К DA (sm) b (sm) b‘(sm) S (sm) F (sm) 1. DA, Ь! b'i s . F, 2. DA, ь2 Ь'2 F; 3. DA, Ьз b', S, F, (1.13) ifoda yordamida linzaning fokus masofasi aniqlanadi. U chta usul bilan yig‘uvchi linzaning fokus masofasi aniq- langanidan so‘ng, ushu linza yordamida 2-ishda keltirilgan sochuvchi linzaning fokas masofasini aniqlash mumkin. Bu laboratoriya ishidan olingan o ‘lchash natijalarini EHM da «Beysik» tilida luzilgan L101 dasturi yordamida ko‘rish mumkin. Adabiyotlar 1. 12-bob 286- 291-betlar; 2. 179~ 183-betlar; 3. 47—52-betlar, 7. 389—392-betlar; 10. 8—9-betlar. 2-ISH . SOCHUVCHI LINZANING FOKUS MASOFASINI ANIQLASH Zarur asboblar: optik taglik, yorugMik manbayi sifatida ishlatila- digan kiehik kuchlanishli lampa, ekran, yig‘uvchi va sochuvchi linzalar. Ishning maqsadi: sochuvchi linzaning fokus masofasini aniqlash. Agar linzalarning ikki chekkalari o ‘rtasiga nisbatan qalinroq bo'isa, ular botiq yoki sochuvchi linzalar deyiladi (2. 1-shakl). Sochuvchi iinza yordamida buyumning haqiqiy tasvirini hosil qiiib boMmavdi. Shuning uchun buyumning tasvirini ko‘z bilan ko‘ra oimaymiz. Quyida sochuvchi iinzada buyumning tasviri qanday hosil bo'lishini ko‘rib chiqamiz. 2, 1-shakIga asosan, buyumning hosil b o lg an tasviri: 1) kiehik; 2) mavhum; 3) to‘g‘ri. Buyum va uning tasviri linzaning bir tomonida joylashadi. Shuning uchun ham linzaning asosiy ifodasini 2.1-shakl. 13 ( 1.9) sochuvchi linzalarga qodlaganda fokus masofa va linzadan tasvirgacha (ekrangacha) bo'lgan masofalar manfiy ishora bilan olinadi: 1 1 1 (2,1) F a b yoki F = a b a — b (2.2) 0 ‘lchashlar O ichashlam i bajarish uchun yuqorida keltirilgan 1 -laboratoriya ishi uchun tayyorlangan eksperim ental qurilm adan (1.4-shakl) foydalaniladi. 1-usul. Sochuvchi linzaning fokus masofasi yig‘uvchi linza yordamida aniqlanadi. Buning uchun yig'uvchi linza Li yordamida ekranning Ei holatida yorug‘lik manbayi (yoki tirqish) S ning tasviri Si hosil qilinadi. llosil bo ‘lgan Si tasvir Li linzadan di masofada yotgan bo'lsin (2.2~shakl). Agar optik taglikka ekranning Ei holati bilan Li linza orasiga Li sochuvchi linzani (d masofada) joylashtirsak, ekranda Si tasvir 14 yo'qoladi. S manbayi tasvirini yana hosil qilish uchun ekranni E; holatga ko'chm sh kerak bo'ladi. Ekranning E2holatidan L> yig‘uvchi linzagacha boMgan masofani d2 deb belgilaymiz. Ei ekranda hosil bo'lgan Si tasvir L2 sochuvchi linza uchun buyum (nuqtaviy manba) vazifasini bajaradi va uning L2 sochuvchi liuzada hosii bo'lgan tasviri S2 b o ia d i. Sochuvchi linzadan ekranning birinchi joylashgan nuqtasigacha (Ei holat) bo'lgan masofani «a» bilan, sochuvchi linzadan ekran joylashgan ikkinchi nuqtagacha (E2 holat) bo‘lgan masofani «Ь» bilan belgilaymiz va ulaming qiymatlarini sochuvchi linzaning fokus masofasi ifodasiga (2.1 va 2.2-ifbdalar) qo‘yib, fokus masofa Ehisobiab topiladi. OMchash natijalari 1 -jadvalga kiritiladi. d, dj va d2 o'lchashlar kamida besh marta o £zgartirilib takrorlanadi. l-jadval T /r d a, *2 a b Г E ,rt 1. 2 . 3. 4. 2-usul. Bu usulda fokus masofasi aniqlanayotgan sochuvchi linza bilan birgalikda fokus masofasi aniq bo'lgan yig'uvchi linza olinadi. Agarda yig‘uvchi linzaning fokus masofasi n o m a’lum b o ‘Isa, u 1- laboratoriya ishidagi 1- yoki 2-usullar yordamida aniqlanadi. Buning uchun oMchashlar kam ida besh m arta takrorlanadi va yig'uvchi linzaning fokus masofasining 0 ‘rtacha qivmati aniqlanadi. Sochuvchi linzaning fokus masofasini ikkinchi usulda aniqlash uchun, unga mumkin qadar yaqin vig'uvchi linza qo'yilib bir murakkab sistema hosil qilinadi (2.3~shakl). Ushbu sistema yordam ida AB — tirqish tasvirini ( A " B " ) ekranda hosil qilib, sochuvchi linzaning fokus masofasini aniqlashga kirishiladi. Murakkab sistemaning fokal tekisligida (A " B " ) tirqish- ning (AB) tasviri hosil boMadi. Yig‘uvchi linza (AB) tirqishning fokal tekisligida (A 'B ') o ‘zining tasvirini hosil qiladi (shtrix chiziq). Yig‘uvchi linza hosii qilgan A 'B ' tasvir sochuvchi linza uchun manba vazifasini bajaradi. Bu m anba sochuvchi linzaning o ‘ng 15 tomonidajoylashgani uchun b ' nmg ishorasim anfiyboladi. Natijada b ' — F (F — yig‘uvchi linzaning fokus masofasi). Endi A 'B ' buyum ning tasviri ( A " B " ) vaziyatda hosil b o ‘ladi. N atijada 1.9-ifodadan foydalanish uchun faqat a — ning son qiymati o'rniga yig‘uvchi linza fokus masofasining o‘rtacha qiymatini manfiy ishorada qo'yish kerak. U holda sochuvchi linzaning fokus masofasini quyidagicha yozish mumkin: i l l 1 1 Fs ~ a + b ~ Fy + b Aniqroq o ‘lchash uchun har gal aw alo yig‘uvchi linza bilan tirqishning aniq tasviri hosil qilinadi va buning uchun b \ o £lchanadi, b ' ~ o ‘lchangandan so‘ng sochuvchi linzani yig‘uvchi linzaga yopishtirib qo ‘yib, uning uchun h, ni topamiz. Ushbu holatda sochuvchi linzaning fokus masofasmi aniqlovchi ifoda quyidagicha yoziladi: 1 l l — —-- 1-- b b (2.4) bu yerda: b' — yig'uvchi linzadan ekrangacha masofa, b — murakkab sistemadan ekrangacha masofa. Tajribani 5—6 m aria takrorlash lozim. OUngan natijalar quyidagi 2-jadvalga yoziladi. 16 2-jadvai К Download 387.12 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling