0 ‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim yazirligi
‘lchash natijalarini kalkulyator va EHM
Download 387.12 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 11-ISH . DIFRAKSION UZUNLIKNI FRENEL DIFRAKSIYASI USULI BILAN 0 ‘RGANISH
- -je">2 . 2 r i k "1 i k ---- e ik[ L + \ ry \dxdy = c - e lk l\e 2Lu>-je
0 ‘lchash natijalarini kalkulyator va EHM yordamida hisoblash 1-usul (10.21) ifodadan istalgan m - nchi Nyuton qora halqasining radiusini hisoblash ifodasi Ym =\JR-Xm (10.23) 0 ‘sha halqaning diametri D J = 4R ■ X ■ m (10.24) Yuqorida aytganimizdek, istalgan halqaning diametri jadvaldagi o"ng va chap halqa vaziyatlarining ayirmasiga teng, ya’ni: Dm ~D i(m ) —Bi(m) (10.25) Bunga asosan, (10.24) quyidagicha yoziladi: [D2( m ) - B l ( m ) f - 4 R X m (10.26) (10.26) ifodani quyidagicha yozamiz: yi ~ a + bi ■ Xi (10.27) Bu yerda: b = 4R ■ Я; Xj = mi ; y, = [D2 ( m ) - B{ ( m ) f Jadvaldagi o‘lchashlarga asosan, (10.27) ifoda yordamida eng kichik kvadratlar usuli bilan tenglama koeffitsientlari А, В, m», R lar, ulaming xatoliklari va nisbiy xatoliklari topiladi. mo - yo‘qolgan N yuton halqalarining soni yassi parallel shisha plastinka ustidagi yassi qavariq linza qattiq siqilib qo‘yilgani uchun ikkala shisha ham deformatsiyalanadi. Shu sababdan, mikroskop ostida ko!ringan markaziy minimum nolinchi bo‘lmaydi. Millimetrli qog‘ozgajadval ostida (10.26) ifodaga binoan abstsissa o‘qiga m, lar, ordinata o ‘qiga J mm2 lar joylashtirib, bog‘lanish grafigi 90 chiziladi va ekstropolyatsiya qilib mo topiladi. Kevin o‘sha grafik ustiga yn=A+Bxi nazariy tom ondan olingan grafik chizilib, ular solish- tiriladi ham da A va В koeffitsientlar topiladi. (10.26) tenglama va grafikdan olingan o'lchash natijalarini EHM yordamida ishlash ucbun (10.26) ni quyidagicha yozamiz: [D2(m) —В,(т)]2 =0 + 4 R-X-M(I) (10.28) Belgilashlar kiritib, x(I) = M(I), >•(/) = [£>2 ( / ) - B , ( / ) ] 2 A = 0, B = 4 R Я, y(I) = a+b x(I ) ^ ' ' tenglamaga ega bolam iz. Bu yerda I —L, N, T qiymatlarni oladi. Jadval natijalarini (10.20), (10.21) ifodalarga ishlatib, eng kichik kvadratlar usuli bilan EH M da a=A, b —B, R, Mo, bularning xatoliklari va x(I), y(J), yi(I) larni hisoblash LI 03 dasturda berilgan [ 12 ] . 2-usul (10.21) ifodani m nchi halqa radiusi uchun yozsak, rm=ylR-k-m 1-usuldagi yo'qotilgan halqalarini ham nazarga olsak, n holda rmi= jR \(mi +nk)) va D l i =4-R-X-(mi +m0) (10.30) (10.30) ifodadan istalgan halqalar uchun linzaning egrilik radius- larini hisoblash kerak (quyidagi tenglama): R; D 4A {nij + щ ) (10.31) (10.31) ifoda yordamida yo'qotilgan halqalami nazarga olib, linzaning egrilik radiuslari {R), xatoliklari nisbiy xatoligi, R„ n topiladi. EHM yordamida ishlash uchun (10.31) ifoda quyidagicha yoziladi: R ( I ) = 4 r [ D 2U Y - В г ( l ) f /( / + M O ) 4Я 1 / = L,N ,T (10.32) 91 Jadvaldagi o ich ash natijalari va (10.32) ifodaga asosan EH M da R(I), R, „ , DR, EPSR lami hisoblash L I030 dasturda keltirilgan. 3-usul (10.21) ifodani m va n — nchi halqalar uchun yozamiz: Гт = л! R i m Гп = л/Л-Я-и D2 m= A R l m D2 =A-R-l-n D2 - D 2 =A R l (m -n) & m = 4- R Я- r + I?n (10.33) Belgilashlar kiritib, Xi = EP-m, }’> = PR mi, a — 4 • R ■ Я ■ T y, = a + b ■ xi (10.34) to'g'ri chiziqli tenglamaga ega bolam iz. (10.33) tenglamaga jadvaldagi oichash natijalarini ishlatib I? m bilan D1,, boglanish grafigi chiziladi. Grafikdan R - aniqlanadi. Jadval natijalari va (10.34) ifodaga asosan eng kichik kvadratlar usuliga ko‘ra a=A, Ь=В, R koeffitsientlar hamda ularning xatoliklari topiladi va у I i bilan xi orasidagi boglanish grafigi chiziladi. Bu grafik ustiga yn=A+B-Xi grafik chizilib, ular solishtiriladi. EHM yordamida ishlash uchun (10.33) va (10.34) ifodalar quyidagicha yoziladi: [D2( I ) - R ( I ) f = ARlT + [D2 ( / - T) - £ , ( / - T ) f (10.35) yi =a + b-x(i) I = L,N,T (10.36) Jadvalda olingan olchashlarga binoan (10.34) ifoda yordamida eng kichik kvadratlar usuli bilan A, B, R, KOR, x(l), y(l), SIGA, SIGB, SIGR, EPSA, EPSB, EPSR lam i hisoblash L I031 dasturda berilgan [12]. 4-usul (10.21) ifodani m va n — N yuton halqalari uchun yozsak: Vm = у/R i m Rn = y j R l n D 2 m= A R l r n D 2 = A R l n 92 ( т - п ) = Т D 2 n - D 2 = 4 R A ( m - n ) Ri = п 2 — П2 u m и п 4 R A (10.37) Jadvaldan olinganlardan va (10.37) ifoda yordamida turli m va n lar (halqa nomerlari) uchim linzaning egrilik radiuslari R ,, xatoligi AR, nisbiy xatoligi e r , ./?„•«. lar topiladi. EH M da ishlash uchun (10.37) ifoda quyidagicha yoziladi: W ) = [^2(/)-g ,(/)]2 - [° 2(/ 7 * ...■— (10.38) 4АГ Jadvalda olingan odchashlarga binoan (10.38) ifoda yordamida EH M da R (I) larn i R0-a., DR, EPSR larni hisoblash L I 032 programmadakeltirilgan. Kalkulyator va EHM da olingan hisoblash natijalari solishtiriladi. 5-usuI (10.21) ifodaga binoan: rm = J r A- ш rn = J r - A n , D2 m= 4 R A m D2 m= 4 R A n D2 - D 2 = 4 ■ R ■ (A T(m - n)) (10.39) d L - d I R(m,n) = -^ L _ 1 L (10.40) (10.40) ifoda yordamida turlicha kombinatsiyalar uchun jadvaldagi o ‘lchashlar asosida linzaning egrilik radiuslari, R&n, DR, ел lar hisoblanadi. EH M yordam ida hisoblash uch u n (10.40) ifoda quyidagicha yoziladi: = „ „ .4 0 4A J - I (10.41) ifodada / = L, N, T, J = I + T,N, T jadvalda olingan odchash natijalariga binoan (10.41) ifoda yordamida EHM da hisoblab, egrilik radiusiarini halqalarning turli kombinatsiyalari uchun R(J,I) lar R„r,., DR, EPSR larni hisoblash 93 L1033 dasturda keltirilgan. Kalkulyator va EH M da hisoblangan natijalar solishtiriladi. Bu ishni hisoblash uchun keltirilgan ifodalar va EH M ga kirgan fizik kattaliklar quyidagilardir: К — tajriba soni. L, N - ixtiyoriy boshlang‘ich va oxirgi halqalar raqam i. T ~ qadam. Di(J) — mikroskopda ko'ringan markazdan o ‘ng tomondagi halqalar vaziyati (mm). Bi(l) — mikroskopda ko‘ringan markazdan chap tomondagi halqalar vaziyati (mm). J W — egrilik radiusining o ‘rta qiymati (mm). DR — egrilik radiusining o ‘rtacha kvadratining xatoligi (mm). EPSR — egrilik radiusining nisbiy xatoligi. Bu laboratoriya ishdan olingan o'lchash natijalarini EHM da «Beysik» tilida tuzilgan dastur L1031, L1032, L1033 larda ko‘rish mumkin. Adabiyotlar 1.114—122-betlar; 2.76—96-betlar; 3.75—83-betlar; 7.451—455-betlar; 12. 3-13-betkr. 11-ISH . DIFRAKSION UZUNLIKNI FRENEL DIFRAKSIYASI USULI BILAN 0 ‘RGANISH Har qanday vorug‘lik difraksiyasi hodisalarini yangi prinsiplar ishlatmasdan elektromagnit to iq in nazariyasi asosida tushuntirish mumkin. Y orugiikning biror m uhitda tarqalishi masalasini o‘ziga mos chegaraviy shartlar asosida Maksvell tenglamalari yordamida yechish ko'pdan-ko‘p matematik qiyinchiliklarni tug‘diradi. Asosiy q o n u n iy atlarn i hisoblab to p ish d a taq rib iy u su liarn i q o ‘llash qulayroqdir. Bu usullardan biri Gyugens-Frenel prinsipidir. Buusul yorug'likning difraksion manzarasidagi yorug‘ va soya sohalaridagi intensivlik taqsimotini taqriban hisoblab topish imkonini beradi. Gyugens-Frenel prinsipiga asosan, kuzatish nuqtasidagi yorug‘lik maydonini ikkilarnchiyorug‘lik to ‘lqinlarining inteiferensiyasi natija- si sifatida qarash mumkin. Ushbu ikkilamchi yorugiik to'lqinlari fazodagi nuqtalarning asosiy yorugiik manbayi to iq in in i g‘alayon- lashtirishi natijasida vujudga keladi. 11.1-shaklda ixtiyoriy shakldagi tirqish yordam ida yorug‘lik difraksiyasini hosil qilish sxemasi keltirilgan, Monoxromatik yorugiik toiq in in i tarqatuvchi Q nuqtaviy manba berilgan b o iib , undan tarqalayotgan to ‘lqin yoiiga Atirqishli ekran to ‘siq sifatida qo‘yilgan Q P 11. l-shakl. 95 b o ‘lsin (11.1-shakl). Agar ekrandagi tirqishning oMchami yoruglik to ‘lqin uzunligidan ko‘p raarta katta bo'lsa, tirqish chetidan bar qanday uzoqlikdagi difraksion manzaraning xususivati to ‘siq sifatida islilatilgan ekranning materialiga bogdiq bo £lmaydi. Frenel usuli bo ‘yicha qo'yilgan masalani taqriban yechish uc-hun S tirqishdagi yorug‘lik todqinining E elektr maydon kuchlanganligi ekran bckimagandagi to lqin elektr maydoni kuchlanganligiga teng va ekrarming tirqishdan boshqa nuqtalarida esa nolga teng deb olinadi. Ixtiyoriy ko‘rmishdagi S tirqish yuzasini juda kiehik dAyuzachalarga bo ‘lib chiqaylik. Bu d S yuzaning o ‘lcham i to'lqin uzunligining kvadratiga (A,2) nisbatan ko‘p marta katta (d^>> A2) b o lib , lekin S yuzaga nisbatan ko‘p marta (A>>d,S) kiehik bo‘lsin, Elementar dS qism tomonidan difraksion manzaraning R nuqtasida hosil qilingan dEp elektr maydon kuchlanganligi tirqishning d.S’ qismidagi Ё elektr m aydon kuchlanganligiga va proektsiyasi dSn ga teng bo ‘lgan R nuqtadan kuzatganda ko‘rinuvchi d 5 maydonchaning yuzasiga m utanosib b o ‘lsin. Agar d 5 elem entar yuzadan R nuqtagacha bo‘!gan masofani R bilan belgilasak, u holda R nuqtadagi elektr maydon kuchlanganligining amplitudasi quyidagicha ko‘rinishda aniqlanadi: pikr dEp = k(a)E----- dSn (11.1) R bu yerda k(a) — og‘ish koffitsienti bo£lib, u ikkilamchi to ‘lqinlar amplitudasining to ‘lqin vektori к va kuzatish nuqtasiga o ‘tkazilgan normal orasidagi a — burchakka bog!liqligini bildiradi. Buning ajoyib tom oni shundan iboratki, biz k(a) fimksiyaning aniq ifodasini uning a ~ 0 da maksim um qiymatni oladi va ning o ‘sishi bilan qiymati bir tekisda kamayadi deb, ko‘pgina difraksion g i k r masalalami yechishimiz mumkin. Birinchi ifodadagi---- ko‘pay1ma R ikkilamchi todqinlar amplitudasining dS dan R yo‘nalishda tarqa- lishida kamayishini bildiradi. R kuzatish nuqtasidagi to ‘la elektr maydonni, tirqishdagi barcha elementar d S yuzachalardan kelayot- 96 gan ikkilamchi to lq in la r elektr maydon kuchlanganUklarining yig‘indisidan iborat, va’ni: pikr Ep = sk(a)E— dSn (11.2) (11.2) iibda Gyuygens-Frenel usulining matematik ifbdasidir. Ushhu ifodadagi ifoda yordamida R kuzatish nuqtasidagi elektr maydon kuchlanganligini hisoblash juda murakkab masaladir. Lekin to ‘lqin manbayi bilan kuzatish nuqtasi R oralig‘iga qo‘yilgan to ‘siq-ekran simmetrik xususiyatiga ega bo Isa (doira, to‘g‘ri burchakli to ’rtburchak va hokazo) u hoida hisoblashlar soddalashadi. Frenel o ‘zi taklif etgan va «Frenel zonalar usuli» deb nom olgan hisoblash usuli katta qulayliklarga ega. Simmetriya xususiyati bor boMganda, ikkilamchi to ‘lqinlar manbayi m a’lum qoida bilan gruppalarga (zonalarga) to'pianishi mumkin va R nuqtadagi elektr maydon kuchlanganligini h ar bir zonadagi ikkilam chi to ‘lqin manbalari ta ’sirining yig'indisi sifatida ko'rish mumkin. Agar to ‘lqin sferik to ‘lqin bo‘Isa (yorug‘lik manbayi nuqtaviy). u hoida bir jinsli izotrop muhitda tarqailayotgan toMqin sirti SP to ‘g‘ri chiziqqa nisbatan simmetrik b o lad i. U hoida to ‘lqin sirtini shunday doiraviy kamarlarga ajratamizki, bu doiraviy kamaming ikki chetidan R nuqtagacha bo ‘lgan masofalar bir-biridan X/2 ga farq qilsin. Bu yerda shu muhitda tarqalayotgan yorug‘likning to lq in uzunliigidir. ( 11. 1) ifoda orqali k o ‘rsatish m um kinki, h ar bir zonaning yuzi X2 aniqlik bilan bir-birlariga teng b o ‘lib, h ar b ir keying! zonaning egrilik radius! awalgisiga nisbatan Vn kabi ortadi. Bu yerda n — zonalar tartib raqami. Q o‘shni zonalardan R nuqtaga kelayot- gan tolq in iarn in g fazasi bir-biridan n ga farq qiladi, shuning uchun R nuqtadagi vighndi elektr maydon kuchlanganligi quyida- gicha ifodalanadi: Ep = E] — Ei + Ei — Ел + ... (11.3) Ushbu qator hadlarining qiymati modui jihatdan qator soni oshgan sari qiymati ikki sababga ko£ra kamayib boradi: birinchidan, zonalar nomeri oshgan sari zonalardan kuzatish R nuqtasigacha boMgan masofa oshib borishiga bo'lsa. ikkinchidan zonalarning tartib 97 raqarni oshishi bilan ularning R kuzatish nuqtasidan ko ‘rinish yuzasining kamayishi (zonaiarning og'ish effekti) hisobiga. (11.3) ifodadagi En maydon amplitudasi tartib raqarni yig'indisining yarmiga teng, deb olish mumkin, ya’ni: p _ En - \ ~ En+\ 2 Shuning uchun, quyidagi ifodani yozishimiz mumkin: bunda, Em — kuzatish R nuqtasidan eng uzoqdagi m — zonadan kelayotgan to'lqin amplitudasi. Erkin to'lqin fronti uchun R nuqtadagi maydon amplitudasi markaziy zonadan kelayotgan to ‘lqin amplitudasining yarmiga teng, chunki m — ning katta qiymatlarida Em ning hissasi kichikdir. Agar to'lqin frontining bir qismi to'siq bilan berkitilgan b o lsa, bu holda difraksion masalani yechishda ishiatilayotgan (11.3) yig‘in- dida to‘siq berkitgari zonalarni ifodalovchi hadlarni e ’tiborga oimaslik kerak. Qirrasi to‘g‘ri chiziqli to ‘siq chetidan hosii b o ig an difraksion manzaraning tabiatini hisoblaylik. Soddaiik uchun to'siq qirrasiga yassi frontli to'lqin tushadi, deb faraz qilaylik. Qirrasi to ‘g ‘ri chiziqli to ‘siq yordamida difraksiya hosii qilish sxemasi 11.2-shaklda berilgan. Dekart (X, Y, Z ) koordinatalar 98 sistemasida ko'chish nuqtasi R uchun quyidagi L » d short bajarilsin. Bu holda biz geometrik soya chegarasidagi difraksion tasvirdagi inten- sivlik taqsimotini aniqlaylik. Gyuygens-Frenel prinsipini qo‘llashda S yuza vazifasini X O Y tekislikning to'siq bilan berkitilmagan qismi bajaradi. Bu tekisliknig har bir nuqtasidagi yassi to iq in maydon kuchlanganligini bir xil deb olamiz. Bu tekislikni to ‘siq qirrasiga parallel boMgan tasma (vodka, chiziq) larga ajratamiz. To‘siq yaqinidagi to iq in frontining d S elementlari uchun (kichik difraksion oglshlar deyiiadi) zonalarning o g lsh faktori doimiydir. Shuning uchun R nuqtadagi maydon kuchlanganligiga zonalarning turlicha hissa qo'shishining sababi, bu zonalarning R nuqtadan turlicha masofada joylashganligidir. Elementar cLS yuzadan R nuqtagacha bolgan R masofa quyidagi ifoda bilan aniqlanadi: R = y jl} + x 2 + y 2 = L + (x 2 + y 2 ) / 2 L U holda ( 11.2) ifodadan foydalanib, eni pi ga teng bolg an zonalardan R nuqtaga kelgan to lq in la r maydon kuchlanganligi E p quyidagi ifoda bilan aniqlanadi: 2 , у2 2 . 2 r? i k ~ "1 i k ---- e ik[ L + \ ry \dxdy = c - e lk l\e 2Lu>-je 2 L dx 2 L 0 /г, y =+со 4 ^ - f i i JC=1 y = ^ ° Bu yerda O e o n s t. Bu ifodadagi «у» bo‘yicha olingan birinchi integral doimiy ko'paytuvchini beradi, sababi u to iq in frontining (O X i) polosasining kengligiga bogliq emas. U holda (kXi kenglikdagi to iq in fronti R nuqtada hosil qilgan maydon kuchlanganligi quyidagi ko'rinishda ifodalanadi: X, ikx 2 E p ~ j e 2L dx 0 yoki yangi k x ’/L ^ n ji1 ko‘rinishdagi o ‘zgaravchini kiritsak, u holda Ч\ ‘Щ2 Ep -= l e 2 dr] (11.4) 0 99 ifodani olamiz. Bu ifoda Komyu spiralining kompleks formadagi parametrik tenglamasidir. T o‘g‘ri burchakli X,Y koordinatalar sistemasida Komyu spira lining tenglamasi quyidagi ko‘rinishni oiadi: Al x(r)l ) = J cos(m}2 12)dr\ о ) , (11.5) y(m) = J ып(7П)г /2)dl) 0 Bu tenglamalar Frenel i ntegral lari deyi ladi: K om yu spiralining elem entar yoyini dr? differensial bilan belgilaymiz. Koordinata boshidan pi nuqtagacha bolgan masofani / Ц\! bilan belgilaylik. ц parametrning rj\ nuqtadagi qiymatiga mos keluvchi йу/d x hosilani aniqlaylik. (11.5) ifodaga asosan ц rung drj orttirmasiga quyidagilar mos keladi: , W J ax = cos----- art 2 _„2 , . TCT] . ay =sin— — dr} Y a’ n i, y = tg{^L-) = tga dx 2 Bu yerda a — egri chiziqning sbu nuqtadagi urinmasining og‘ish burchagi. 100 Shunday qilib, Agar ц — 0 boMsa, a — 0 bo‘ladi va Kornyu spirali 0 nuqtada X o‘qiga urinma boMadi. Agar rj = 1 boMsa, a = л/2 bo ‘ladi va Kornyu spirali 0 nuqtada Y o ‘qiga urinm a b o ‘ladi. Shunday qilib, Kornyu spirali fokuslari atrofida ko‘plab urinmalarni kuzatish mum kin. ( 11.6) munosabatga asoslanib, r\ parametm ing beriigan qiymatiga mos nuqtani Kornyu spiralidan topish mumkin. K ornyu spirali yordam ida h ar qanday nuqtadagi yorugMik tebranishining am plitudasini aniqlash m um kin. Buning uchun Kornyu spiralida joylashgan ikki nuqtaning koordinatasini bilib, ularni to ‘g‘ri chiziq bilan tutashtirish kerak. Bu nuqtalardan biri ochiq zonalarning birinchisining boshlanishida, ikkinchisi esa somggisining oxirida joylashgan. Ikki nuqtani tutashtirgan to ‘g‘ri chiziqning uzunligi R nuqtadagi tebranish amplitudasini beradi. YorugMik intensivligining R nuqta koordinatasiga bogMiqligi (X o ‘qi vo'nalishida) 11.4-shaklda beriigan. Geometrik soya chegarasidagi yorugMik intensivligi taqsimoti grafigidan (11.4-shakl) ko‘rinib turibdiki, geometrik soya qismiga o'tganda (X ning manfiy qiymatlar sohasida) yorugMik intensiv ligining qiymati asta-sekin kamayiyb, nolga intiladi. 101 Chegaraning yon tomonlarida yomg‘lik intensivligining almashib turavchi maksimum va minimumlari joylashgan. Ulaming koordina- talari quyidagi ifoda orqali aniqlanishi mumkin: - a . _ n L 2 _ k L 2 a _ 2 L x' ~ T r,i T 7 T bu yerda a — Komyu spiralidagi rnos nuqtadan o ‘tgan urinmaning og'ish burchagi. U shbu m unosabat yordam ida maksimum va minimumlaming koordinatalari, ularning kengligini aniqlash mum- kin. Buning uchun L, X va a, laming qiymatlarini bilishimiz zarur. Yarim tekislikdan hosil bo'lgan difraksiya masalasini yechish usuli bizga cheksiz uzun tirqishdan hosil bo'lgan difraksiyani aniqlash im konini beradi. Tirqish m arkazining qarshisidagi P nuqtada yig'indi vektoming boshlanishi va oxiri Komyu spiralining koordinata boshiga nisbatan simmetrik joylashgan. Tirqishtiing chetiga qarshi bo'lgan F nuqtaga surilsa, yig'indi vektom ing uchi spiralning markazi bo'lgan 0 nuqtaga siljiydi. Vektorning oxiri esa spiral bo'ylab F chiziq tomonga siljiydi. Soyaning ichki tomoniga kirgan sari yig'indi vektoming uchi va oxiri spiral bo'ylab siljib, eng kichik masofada (P" nuqtaga mos keluvchi vektor uzunligida) joylashadi. Bu holda yorug'lik intensivligi minimum qiymatga erishadi. Vektor uchi va oxiri yanada spiral bo'ylab siljishida uning uzunligi uzayib-qisqarib kuchsiz tebranadi va mos ravishda kuchsiz maksimum va minimumlar paydo bo'ladi. Agar P nuqtani qo'zg'almas saqlab, tirqishning kengligini P nuqtaga nisbatan sim metrik ravishda kengaytirib borsak, u holda P nuqtadagi yorug'lik intensivligi maksimumlar va noldan farqli minimumlardan o'tib 102 pulslanadi. Markaziy y o lcha difraksion manzaraning simmetrik o ‘qi bo‘lib xizmat qiladi. Shunday qilib, difraksion manzaraning simme- triya markazini knzatish natijasida tirqish orqali o'tavotgan zonalar miqdori to ‘g‘risida aniq xulosa chiqarish mumkin. Agar tirqishning kengligini asta-sekin oshira boshlasak, difrak sion manzaraning markazida yoruglik intensivligimng minimumi (ikki yorug‘ yo‘lka o ‘rtasida qoro n g l yo‘lka) pavdo b o isa, bu holni pavdo qiluvchi to ‘lqin fronti ikki birlamchi zonadan iborat holadi. T o lq in fronti uchta zonadan iborat b o ‘lsa, difraksion manzaraning markazida yorug‘ yo‘ika paydo b o lad i va uning ikki yonida qorongl yo‘lka paydo bo‘iadi. T o‘rt zonali to lq in fronti difraksion m anza raning markazida yana qorong‘i yo‘lka bilan ikki yondosh minimumni hosil qiladi. Shunday qilib, difraksion m anzara markazi yonidagi m ini- mumlar soni tirqish kengligiga mos kelgan Frenei zonalar sonidan birga farq qiladi. 1-jadvalda difraksion manzara intensivligining turli taqsim otlarining tirq ish kengligiga b o g 'liq b o ‘lgan k o ‘rinishi (difraksion manzaraning markazida kuzatiladigan yakka, juft, uchta va hokazo maksimumli hollar) va ularga mos x, parametrlarning qiymatlari ko‘rsatilgan va berilgan). Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, agar p2<< 1 shart bajariisa, u holda difraksion manzaraning markazida Fra ungofer diftaksiyasi hohdagidek yagona maksimum hosil boladi. Agar rj 2—l b o isa difraksion manzara Frenei difraksiyasi bo lib , markazdagi holat tirqish kengligida joylashadigan zonalar soniga bog'liq. Agar rf >>1 b o isa, manzaraning markazida intensivlik taqsimoti bir tekis bo lib , bu hoi geometrik optikaga mos keladi. Diffraktsion m anzara ko ‘rinishining a va rj param etrlarga bogliqligi 1-jadvalda ifodalangan. Quyidagi p2 2xL L I = 1 shartdan difraksion L<2x2/X uzunlikni aniqlash mumkin (bu kattalikning fizik mohiyatini aniqlashga harakat qiling). 103 Shunday qilib: Z j = —— yoki A bu yerda b — tirqish kengligi. 2Я ’ Difraksion manzaraning koVinishi a n 1 Download 387.12 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling