0‘zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

3-rasm. ASMning takror ishlab chiqarish jarayoniga ta’sir etuvchi ishlab chiqarish infratuzilmasining turlari va funksiyalari¹

Shunday qilib, birinchi navbatda funksiyalaming faoliyat dara- jasiga ko‘ra asosiy va yordamchi funksiyalarga boTinishi, so'ngra korxona ichida, yordamchi xizmatlar ko‘rsatuvchi subyektlaming alohida korxonalarga va asta-sekinlik bilan tarmoqqa aylanib bori- shi sodir bo‘ladi. Yuqorida keltirilgandan shunday xulosa qilish mumkinki, ijtimoiy mehnat taqsimoti natijasida bir-biri bilan uz- viy aloqada bo‘lgan asosiy va yordamchi ishlab chiqarishlaming ajralib chiqishi jarayonida ayrim funksiyalaming alohidalashuvi sodir bo‘ldi. Yordamchi ishlab chiqarish faoliyati subyektlari asosiy ishlab chiqarishdan alohida bo‘lganligi sababli, asosiy ishlab chiqarish faoliyati subyektlari ham alohida agentlari sifatida may- donga chiqadi. Tovar ishlab chiqaruvchilaming maqsadi-asosiy ishlab chiqarish natijasi sifatida mahsulot yaratishdan iboratdir. Tovar ishlab chiqaruvchilar ishlab chiqarish jarayonlarini samarali tashkil eta borib, maqsadga erishish borasida bevosita ishtirok et- maydigan yordamchi faoliyat subyektlariga o‘z vazifalarining bir qismini yuklaydi.

Agrosanoat majmui ishlab chiqarish infratuzilmasining rivoj- lanishi va uning samarali faoliyat ko‘rsatishi ko‘p jihatdan iqti- sodiyotning agrar sektoridagi investitsion jarayonlaming holatiga bogTiq. ^I

0‘zbekiston Respublikasi va uning hududlari fond mab- lag‘laridan (ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan rivojlantirish loyihalari va rejali, atrof-muhit muhofazasi tadbirlari uchnn mo‘ljallangan moliyalashtirishning boshqa manbalarini almashtirmagan holda) quyidagi chora-tadbirlami moliyalashtirish va kreditlashning qo‘shimchamanbalari sifatida foydalaniladi:

1. 
   atrof-muhit muhofazasi ahamiyatiga ega bo‘lgan obyekt- lami qurish, texnik qayta qurollantirish, kapital ta’mirlash va rekonstruksiya qilish, shu jumladan, shahar kanalizatsiya tozalash inshootlari va hududiy ahamiyatga ega bo‘lgan boshqa atrof-muhit muhofazasi tadbirlarini moliyalashtirish;
   
2. 
   nazoratni amalga oshirish uchun asbob-uskunalar, jihozlami xarid qilish, ijaraga olish va yaratish, texnik vositalar hamda avto- matlashgan monitoring tizimlarini barpo etish va takomillashtirish;
   
3. 
   mahalliy tabiatdan foydalanish va ekologiya qo‘mitalarining moddiy-texnik bazasini rivojlantirish, mashinalar, jihozlar, asbob- uskunalar, hisoblash texnikasi, reagentlar va materiallami xarid qilish;
   
4. 
   axborotlami to‘plash tizimini vujudga keltirish, qayta ishlash va saqlash borasida ekologik vaziyat bo‘yicha axborot informat- sion tizimini shakllantirish;
   
5. 
   qo‘riqxonalar, milliy bog'lami barpo etish va rivojlantirish, tabiat yodgorliklarini saqlash;
   

• 6) atrof-muhitni muhofaza qilish va resurslami tejash bo‘yicha
yangi texnika va texnologiyalarni yaratish borasidagi tajriba-kon- struktorlik, loyiha-qidiruv, ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish, hamda ekologik xizmatlar bozorini rivojlantirish;

7. 
   atrof-muhitga ta’sir etish darajasini baholash bo‘yicha tad- birlami amalga oshirish, obyektlaming davlat ekologik eksperti- zasini o‘tkazish;
   
8. 
   ekologik muammolami hal etish uchun korxonalar barpo etish;
   
9. 
   izdan chiqqan alohida tabiiy ekotizimlaming xo‘jalik faoli- yatini tiklash va muhofaza qilish, aholining ekologik xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha chora-tadbirlami amalga oshirish;
   
10. 
    ekologiya va tabiatdan foydalanish bo‘yicha noshirlik ish- lari, ekologik ta’lim va tarbiyani tashkil etish, ekologik bilimlami targ‘ib qilish.
    

Ishlab chiqarish kuchlarini hududiy-tashkiliy joylashtirish tizimida ASM ishlab chiqarish infratuzilmasini shakllantirish shart- larini o‘rganish, uni ikki asosiy tashkil etuvchi - tashqi (shakllan- - tirish omillari) va ichki (rivojlantirish omillari) muhitning o‘zaro bog‘liq va bir-birini taqozo etuvchi miqdor-sifat tavsiflarini ajratib olish imkorrini beradi. Tashqi muhit bir tomondan makroiqtisodiy (ekzogen) omillar ta’siri ostida boTsa, boshqa bir tomondan esa, infratuzilma elementlarini rivojlantirishga ta’sir etuvchi ichki omillar (endogen)ning faollik darajasiga bogTiq boTadi.
Respublikaning shart-sharoitlar ta’siri ostida boTgan ishlab chiqarish infratuzilmasi elementlarini rivojlantirish va shakllan­tirish jarayonida boshqaruv tashkiliy tuzilmasining tarkibi muvo- fiqlashtirilib boriladi. Ishlab chiqarish infratuzilmasining iqtisodiy jihatdan samaradorligi mahsulot birligiga mehnat, pul va moddiy xarajatlar sarfining qisqarishida, pirovard mahsulotlar sifatining yaxshilanishi va yo‘qotishlarning kamayishida namoyon boTadi.
Ishlab chiqarish infratuzilmasi samaradorligining asosiy ko‘rsatkichi boTib, infratuzilma xizmatlari, boTinmalari va obyektlarini barpo etishga sarflangan xarajatlaming qoplanish ko‘rsatkichi hisoblanadi. U quyidagi formula asosida hisoblab to- piladi: