1-§ dintaniw pániniń maqseti hám waziypalari j

P rotestantizm. Protestant latınsha (procetans) – narazı bolıw, kelispewshilik, qarsılıq degen mánislerin bildiredi. Bul aǵımnıń tiykarın salıwshılar bular – M.Lyuter, J.Kalvin esaplanadı. 1517-jılı Germaniyada shirkewdi reforma etiwdi talap etiwshi háreketler baslanadı. Bul háreket tariyxqa «reformaciya» atı menen kirgen. Hárekettiń jol basshısı ilahiyatshı alım Martin Lyuter katolik shirkewin reforma qılıwdı talap etip Vittenberg qalasında 95 statiyadan ibarat tezislerin bayan etedi. M.Lyuter papanıń indulgenciya jarlıqların qaraladı, Germaniya shirkewin Rim papası qaramaǵınan shıǵarıwdı talap etti. 1525-jıl bul háreket dıyqanlar feodal zulımına qarsı urısına aylandı. Dıyqanlar háreketi knyazlar, feodal hám ruxaniyler tárepinen bastırıldı. 1526-jıl SHpeyer reyxstaxı nemis Lyuteri knyazları talabı menen hárbir nemis knyazı ózi hám puqarası ushın qálegen dindi saylaw huqıqına iye ekenligi haqqında qarar qabıl etti. Biraq 1529-jılı 2 SHpeyer reyxstaxı bul qarardı biykar etti. Buǵan qarsı Germaniyada bir neshe qalalar hám 5 knyazi narazılıq yaǵnıy «Protest» bildirdi hám «protestaciya» hújjetke qol qoyıldı. Bul 5 knyazǵa protestanshılar dep at berildi. 1555-jıl bul knyazlar Rim menen kelisim dúzdi hám ol boyınsha endi hárbir knyaz óz puqaraları menen qálegen dini lyutershilik yamasa katolicizm tańlap alıw huqıqına iye boldı. Usı waqıttan baslap M.Lyuter reformaciyanıń bárshe tárepdarları protestantlar, jańa shirkew bolsa protestant shirkew dep atala basladı. Solay etip, xristanlıqta úshinshi tiykarǵı aǵım - protestantizm payda boldı. XVI ásir ortalarında Germaniyadan basqa SHveycariya, Angliya, SHveciya, Daniya hám Norvegiya mámleketleri hám katolicizmnen ajıralıp shıqtı. Protestantlar katolik hám pravoslavlardıń ulıwma xristianlıq táliymatın tán aldı, biraq sonıń menen birge tómendegi 3 jańasha qaǵıydanı járiya etti.

1. 
   Jeke isenim menen qanaatlanıw.
   
2. 
   Dinge iseniwshi barlıq adamlar ruxanıy bolıw múmikshiligi.
   
3. 
   Injildiń joqarı abirayı.
   

Joqarıda atap kórsetilgen xristian dininiń tarmaqlarınan basqa jánede kóplegen kishi sektaları hám orın aladı. Máselen, XVI ásirde Jan Kalvin (1509-1564) jańa diniy baǵdar - Kalvinizmnıń tiykarın saldı hám «Kalvinnıń xristian dinindegi kórsetpeler» atlı miyneti bul aǵımnıń tiykarı boldı. Basqa shirkew reformatorlarınan ayırmashlıǵı Kalvin tiykarǵı dıqqatın Injilge emes, al Tawratqa qarattı. Ol absolyut taǵdir haqqındaǵı táliymatın islep shıqtı. Kalvinizmnıń dawamshıları kalvinistler yamasa reformatorlar dep ataldı hám SHotlandiya, Gollandiya, Arqa Germaniya, Franciya, Angliyada úlken abırayǵa iye boldı. Kalvinistlik shirkewden jáne bir aǵım Presveterianlik (greksheden «eń eski») kelip shıqtı hám onıń tárepdarları puritanlar dep ataldı. 1592-jıl SHotlandiya bul táliymattı tiykarǵı ideologiya sıpatında qabıl etti. 1534-jılı katolik shirkewi karol Genrix VIII, Angliyanıń mámleketlik shirkewi baslıǵı dep járiyalandı, yaǵnıy shirkew karol hákimiyatına boysındırıldı. XVI ásirdiń ortalarına kelip ibadatlardı anglichan tilinde alıp barıw járiyalandı. Ruxanıyler úyleniwi haqqındaǵı qadaǵalawlar májbúriy bolmay qaldı. Protestantlar táliymatinıń eń kóp sanlı dawamshıları baptistler baptizm (grekshe «suwǵa shóktiriw»). XVIII ásir baslarında payda bolǵan bolıp, házirgi kúnde dúnyanıń 130 mámleketinde óz tárepdarlarına iye. Baptistlerdıń tiykarǵı qaǵıydası «hesh kim sonıń ishinde, ata-analar hám adam ushın birden-bir dindi tańlay almaydı. Adam dindi sanalı túrde ózi ixtiyar qılıwı zárúr» dep esaplaydı. XIX ásirdiń 30 jıllarında, awır ekonomikalıq krizis hám ulıwma jumıssızlıq dáwirinde Vilyam Miller (1782-1849) tárepinen adventistler (latınsha-keliw) háreketiniń tiykarı salındı. Adventistler bir neshe shirkewlerge bólingen bolıp, olardıń eń úlkeni «jetinshi kún adventistleri» esaplanadı. Olardıń tiykarǵı ideyası, Isanıń ekinshi ret jerge túsiwi hám insaniyattı qutqarıwı, shaytan hám onıń tárepdarların joq etiwi edi. Olar adamlardı Iisusdı kútip alıw ushın jaqsı, ádepli bolıwǵa shaqıradı. Adventistler dindarlardan óz dáramatlarınıń bir bólegin shirkew esabına ótkeriwdi hám tınbastan propoganda islerin alıp barıwdı talap etedi. Isa payǵambardıń ekinshi mártebe jerge qaytıwı haqqındaǵı boljaw qutqarıw jolı dep esaplanadı.