1-§. Fanning mazmuni, vazifalari, predmeti va uslublari. Kimyoviy va mexanik texnologiyalar haqida tushuncha

Isteʻmol koeffitsienti (IK) – bu massa birligini yoki tayyor mahsulot hajmini 
ishlab chiqarishga sarflangan har bir turdagi xom ashyo yoki energiya miqdori. 

---

Xom ashyo uchun isteʻmol koeffitsienti (IK) t/t, nm
3
/nm
3
, energiya uchun kVt · s/t, 
kVt ·h/nm
3
bilan ifodalanadi. 
Mahsulotning hosil boʻlish darajasi reaktsiyaga kirgan modda massasini 
boshlangich xom ashyo massasiga nisbati sifatida aniqlanadi. 
Bir bosqichli
A → B (8.1) 
sxemasiga muvofiq boradigan jarayon uchun tayyor mahsulotning A 
moddadan hosil boʻlish darajasi quyidagicha boʻladi: 
(8.2) 
bu yerda G
Ao
– boshlagʻich A moddaning miqdori; 
GA – jarayon paytidagi A moddaning miqdori. 
Mahsulotning chiqishi – olingan mahsulot miqdorini maksimal mahsulot 
miqdoriga nisbatiga teng. Bu yerda B moddaning chiqishi quyidagicha 
(8.3) 
bu yerda, G
B
– jarayon paytidagi real mahsulot miqdori; 
G
B max 
– olingan B mahsulotning maksimal miqdori. 
Qaytmas jarayonlar uchun mahsulotning hosil boʻlishi mumkin boʻlgan 
miqdori reaktsiya ucnun olingan modda miqdoriga G
Ao
toʻgri keladi, yaʻni 
mahsulotni chiqishini olingan butun mahsulot miqdorini reaktsiya ucnun olingan 
modda miqdoriga nisbatiga teng deb qarash mumkin: 
(8.4) 
Qaytar reaktsiyalar uchcun 
(8.5) 
hosil boʻladigan mahsulotning maksimal miqdori
G
B max
kimyoviy muvozat paytida 
hosil boʻladigan modda miqdoriga G
B muv.
teng boʻladi: 
(8.6) 
Selektivlik – maqsadli mahsulot massasining maʻlum bir ishlab chiqarishda 
olingan mahsulotning umumiy massasiga yoki τ vaqt ichida hosil qilingan xom 
ashyo massasiga nisbati hisoblanadi. Selektivlik jarayonning yoʻnalishlaridan 
birining ustunligini tavsiflaydi, xom ashyoni qayta ishlash bir nechta tayyor 
mahsulotlarning shakllanishiga olib keladi. 
x
A
 =  
G
Ao
- G
A
G
Ao
ƞ
B
 =  
 G
B
 
G
B max
 
ƞ
B
 =  
 G
B
 
G
Ao
 
A 
B 
ƞ
B
 =  
G
Bmax
 
G
B muv.
 

---

Agar quyidagi parallel jarayo borsa, 
A→B; A→D (8.7) 
Hamda maqsadli mahsulot B boʻlsa va qoʻshimch mahsulot D hisoblansa 
hamda ularni miqdorlarini mos ravishda G
B
va G
D
bilan belgilansa, selektivlik: 
(8.8) 
yoki 
(8.9) 
Shunday qilib, selektivlikni maqsadli modda miqdorini B
mahsulotning hosil 
boʻlish miqdori A ga nisbati deb qarash mumkin. 
Mahsulotning hosil boʻlishi, mahsulotning chiqishi va selsektivlik oʻzaro bir–
biri bilan bogʻlahda, shuning uchun quyidagini yoʻzish mumkin: 
(8.10) 
va yuqoridagi (8.2) va (8.4) tenglamalar asosida quyidagilarni yoʻzish mumkin: 
(8.11) 
yoki 
ƞ
B
= σ
B
· x
A
(8.12)