1- laboratoriya ishi

11-rasm. Xromatografik detektorlar:
a-katarometr; b-ionizatsion detektor; d-elektron detektor; 1-gaz oqimi; 2-cho‘g‘langan sim; 3-alanga; 4-elektrodlar; 5 - p-nur (elektronlar) tarqatuvchi manba.

12-rasm. Alangali-ionlanish detektorining tuzilishi:
1-gorelka; 2,3- elektrodlar.

13-rasm. Xromatogramma:
A — tekshirilayotgan moddani asbobga kiritish; t — o‘tish vaqti.

Xromatogrammada tahlil qilinayotgan namunaning har bir tarkibiy qismiga mos keluvchi cho‘qqilar bo‘ladi.

Namuna kiritilgan paytdan to cho‘qqi yozib olinguncha o‘tgan vaqt ayni moddaning tutilib turish vaqti deyiladi. Bundan tashqari, harakatchan fazaning tutilib turuvchi hajmi tushunchasidan ham foydalaniladi. Tutilib turish vaqti va tutilib turuvchi hajmi modda­ning sifat belgilaridir.


8-Laboratoriya ishi.
Neft mahsulotlarining spektroskopik usulda aniqlash
Bu usul nioddalarning kimiyoviy tuzilishini va tarkibiy qismining qanday funksional gruppa (guruh)lardan iboratligini aniqlashga yordam beradi. Bu usulda tahlil uchun juda oz miqdorda modda sarflanishi va tahlilning tez bajarilishi, aniqligi bilan boshqa usullardan afzal turadi.
Har qanday birikmaning o‘ziga xos infraqizil spektri bo‘lgani uchun bu spektr shu birikmaning pasporti ham deyiladi.
Har bir molekulada atomlar o‘zaro kimiyoviy bog‘langan va doimiy tebranma harakatda bo‘ladi. Masalan, modda x va y atomlardan tuzilgan bo‘lsa, ularning tebranishi prujinasimon qisqarish yoki cho‘zilish yo‘nalishida bo‘ladi. Bu atomlarning tebranishi matematik jihatdan Guk qonuniga asosan quyidagi formula bo‘yicha topiladi:

bu yerda, v — to‘lqin soni (ya’ni 1 sm uzunlikka to‘g‘ri keladigan to‘lqinlar soni); C — yorug‘lik tezligi; f — bog‘lanish konstantasi (doimiysi); — keltirilgan massa.
Keltirilgan massa quyidagi formula bilan aniqlanadi:

bu yerda, m_x va m_u — x va y atomlarning massasi.
Bunda / = 4n²C²jiv~². Agar barcha konstantalarning son qiymatlarini qo‘ysak, /= 0,06|uv~² tenglamaga ega bo‘lamiz. Misol tariqasida J CI birikmasi uchun / ni hisoblab chiqaylik. Tekshirish ko‘rsatadiki, JC₁ uchun v = 318 sm^-1. (a ni (14) formula asosida topamiz:

So‘ngra = 0,06|j.v^-2 asosida/ni hisoblaymiz:

Endi CO uchun /ni topaylik. CO uchun v= 2170,2 sm^H.



Binobarin, JC₁ bog‘lanishi CO bog‘lanishiga qaraganda taxminan o‘ttiz marta bo‘shdir.
Moddaga elektrmagnit nur ta'sir ettirilganda modda «g‘alayonlangan» holatga o‘tishi ma'lum (chunki, molekulaning energiyasi ortadi). Odatda, modda optik spektr sohasiga muvofiq keladigan energiya yutsa, uning aylanma, tebranma va valent elektronlari energiyasi ortadi. Aylanma energiya molekulaning aylanma harakatidan vujudga keladi. Tebranma energiya molekuladagi atomlarining bir-biriga nisbatan tebranishidan hosil bo‘ladi. Shuni unutmaslik kerakki, molekula va undagi atomlarning aylanma-tebranma harakati odatdagi sharoitda ham mavjud bo‘lib, bu aylanma-tebranma harakat odatiy holatdagi harakat, ularga mos keladigan energiya normal aylanma va tebranma harakat deyiladi. Molekulaga nur energiyasi berilsa, uning aylanma va tebranma harakati ko‘payadi va mos ravishda, energiyasi ham ortadi. Berilgan energiyaga hamda modda tabiatiga qarab aylanma va tebranma harakat kuchayishi kamroq yoki ko‘proq bo‘lishi mumkin. Bunda molekula odatdagi tebranma (yoki aylanma) energiyasi holatdan «g‘alayonlangan» tebranma (yoki aylanma) energiyasi holatiga (yoki pog‘onaga) o‘tadi. Molekulada aylanma va tebranma energiya pog‘onalari bir nechta deb qaraladi. Boshqacha aytganda, nur energiyasi ta'sirida molekula o‘tishi mumkin bo‘lgan aylanma va tebranma holatlar anchagina (17-rasm).
Molekulaning aylanma energiyasini oshirish uchun ancha kichik energiya yetarli (bu rasmdan ko‘rinib turibdi). Bu energiya optik spektrning uzoq infraqizil (ya'ni to‘lqin uzunligi katta bo‘lgan) nurlar sohasiga mos keladi. Molekulaning aylanma spektrlari uncha ahamiyatli emas. Molekulaning tebranma energiyasini oshirish maqsadida (uni energiyasi ko‘proq bo‘lgan tebranma pog‘onaga o‘tkazish uchun) unga yaqin infraqizil sohada yotuvchi (ya'ni to‘lqin uzunligi qisqa bo‘lgan) nur tushiriladi. Shuni eslatib o‘tamizki, tebranish natijasida molekulaning dipol momenti davriy o‘zgarib tursagina molekula spektrning IQ-sohasida nur yutadi. Valent elektronlarini «g‘alayonlangan» holatga o‘tkazish uchun optik spektrning to‘lqin uzunligi