1 -mavzu: Kirish. Tarixshunoslik fani va uning vazifasi. O‘zbekistonda qadimgi davr tarixini o‘rganilishi O‘zbekistonda o‘rta asrlar tarixining o‘rganilishi. Amir Temur va temuriylar davri tarixshunosligi Reja

 
Toshkentdagi Usmon mus’hafi
Islom ilmi birdaniga yetuk holda shakllanib qolmagan. Muhammad payg’ambar (s.a.v) 
vafotidan keyin bir oz muddat o’tkach, islomning asosi bo’lmish Qur'oni Karimni kitob holatiga 

---

keltirib, unga tartib berish, so’ngra Qur'onga, 
payg’ambar 
ko’rsatmalariga 
muayyan 
misollar 
bo’yicha bildirilgan fikrlar, mulohazalari, amaliy 
qarorlariga tayanib, islomiy dunyoqarashni hamda 
islom ibodati, axloq huquq me'yorlarini, ya'ni shariatni 
va fiqhni yaratish zarurati tug’ildi. 
Islom bizga yetib kelib, bir ikki avlod davomida xalq 
ongida mahkam o’rnashgunga qadar, Qur'onga tartib 
berilgan fiqh maktablari (mazxablar), shariatning 
ko’pchilik me'yorlari belgilangan va jadal sur'atlarda 
rivojlanishi, boyishi, takomillashuvi davom etmoqda 
edi. Bu davrda islom olimlarining asosiy e'tibori payg’ambar hadislarini to’plab, ular negizida 
ibodat, axloq va huquq, ya'ni shariat masalalarini yoritishga qaratilgan edi. 

Yuksak madaniy, ilmiy-intellektual salohiyatga ega bo’lgan Markaziy Osiyo xalqlari 

islomni qabul qilgach, ular orasidan yetishib chiqqan olimlarning bir qismi islom ilmini 
rivojlantirish bilan shug’ullana boshladi va ulardan eng buyuklari o’z sohalarida yetakchi 
o’rinlarga chiqib oldi. 
Hadis ilmida tan olingan 6 ta buyuk muhaddisning to’rttasi Markaziy Osiyodandir. Ular 
orasidan 
uchtasi 
Muxammad 
ibn 
Ismoil 
al-Buxoriy 
(824-898), 
Abu
O’zbekiston hududidan yetishib chiqqan. 
Imom al-Buxoriy to’plagan xadislar «Al Jome' as-saxix» yoki «Saxixi Buxoriy» deb ataladi
va dunyo musulmonlarining 90 foizi uchun Qur'ondan keyingi eng mo'tabar va asosiy manba 
hisoblanadi. Al-Buxoriy, at-Termiziy, an-Nasoiy xadislari to’plamlari va boshqa asarlari ham 
kamida 12 asrdan buyon necha avlodning dunyoqarashi, axloqi, imon-e'tiqodi, hayotga 
munosabati – ma'naviyati shakllanishiga, takomillashishiga bevosita yoki bilvosita ta'sir ko’rsatib 
kelmoqda. 
O’rta Osiyo xalqlarining Arab xalifaligi tarkibiga kirishi arafasidagi va undan keyingi ahvoli 
haqida gap borganida so’zsiz arabcha, forscha va qadimgi turkiy-runiy yozuvlarga murojaat 
qilamiz.
Tarixda uch joydan O’rta Osiyo xalqlari tarixiga doir hujjatlar arxivi topilgan: hozirgi 
Turkmanistonning Niso shahrida - Parfiya davlati (miloddan avvalgi I asr) hujjatlari, 
Tuproqqal`ada (III asr) Xorazm davlati hujjatlari, Mug’ togida (Samarqand) So’g’diyona hujjatlari 
(VII asr) topilgan.
Arab tarixshunosligi to’g’ridan-to’g’ri fol’klor (xalq ijodi) va adabiy an`analar bilan, 
shuningdek, ilohiyot qur`on an`analari bilan uzviy bog’liqdir. Arabcha tarixiy asarlarning 
mazmuni islom jamoalari tarixi, bu jamoalarning siyosat va aql-idrokda faol toifalari vakillarining 
hayoti, faoliyati bilan bog’liqdir. 
Qur`on matni bilan aloqador ko’pgina muammolar aks etgan filologik (adabiy), tarixiy, diniy 
asarlar tasvirlarda aks etgan bo’lib, ularda qur`on suralari va oyatlari birma-bir sharhlanadi. 
Bunday tafsirlarning hajmi va salmog’i ancha kattadir. Bunday kitoblar VIII asrgacha barmoq 
bilan sanarli bo’lgan bo’lsa, 750-1050 yillar davomida ellikka yaqin shunday asarlar yaratildi. 200 
yildan ziyod vaqt davomida yozilgan qur`on tavsiflari Tabariyning (838-923) fundamental