1- mavzu: psixologiya tarixi fanining predmeti va vazifalari reja

tarixiy va genetik usul qo'llaniladi, unga 
ko'ra o'tmish g'oyalarini o'rganish ma'lum bir tarixiy davrda ilm-fan 
rivojlanishining umumiy mantig'ini hisobga olmagan holda va tarixiy va 
funktsional usul yordamida ifoda etilgan g'oyalarning uzluksizligi tahlil qilinadi. 
Biografik usul olimning ilmiy qarashlarini shakllantirishning mumkin bo'lgan 
sabablari va shartlarini, shuningdek, psixologik bayonotlarni tizimlashtirish usulini 
aniqlash imkonini beradi. 
So'nggi o'n yilliklarda taniqli ilm-fan tarixchisi M.Blok tomonidan taqdim 
etilgan 
keskin tahlil usullari tobora ko'proq qo'llanilmoqda. Mamlakatimizda 
ushbu yondashuv M.G.Yaroshevskiy ilmining tarixiy psixologiyasi doirasida 
ishlab chiqilgan. U ushbu ilmiy maktabning paydo bo'lishi va rivojlanishini 
aniqlaydigan 
ijtimoiy-tarixiy 
sharoitlarni 
hisobga 
olishni, 
shuningdek, 
ideogenezni, kognitiv uslubni, raqib doirani, ijtimoiy his-tuyg'ularni va 
psixologiya uchun muhim g'oyalar paydo bo'lishiga olib keladigan boshqa 
determinantlarni o'rganishni o'z ichiga oladi. Psixologiya tarixi uchun manbalar, 
birinchi navbatda, olimlar asarlari, arxiv materiallari, ularning hayoti va faoliyati 
xotiralari, shuningdek, tarixiy-ijtimoiy materiallar va hatto fantastika tahlili bo'lib, 
muayyan vaqt ruhini qayta tiklashga yordam beradi. 
1. 
Yangi davrda psixologiya, boshqa ilmlar singari, ilohiyotning 
diktaturasidan xalos bo'ldi. Ilm-fan, qadimgi davrda bo'lgani kabi, muqaddas emas, 
balki ob'ektiv, oqilona bo'lishga intildi. dalillarga asoslangan, aqlga emas, balki 

---

imonga asoslangan. Psixologiya mavzusining muammolari yana barcha dolzarblik 
bilan paydo bo'ldi. Ayni paytda, ruhni tushunish uchun diniy yondashuvdan 
butunlay voz kechish mumkin emas edi. Shuning uchun psixologiya o'z mavzusini 
o'zgartiradi, ong fani bo'lib qoladi, ya'ni. ongning mazmuni va uni shakllantirish 
yo'llari haqida. Bu ruh va uning vazifalarini tadqiq qilishda psixologiya mavzusini 
ilohiyot mavzusidan ajratish imkonini berdi. 
Shu bilan birga, bu o'tish XVIII asrga to'g'ri keldi.xulq, shuningdek, hissiy 
jarayonlar, shaxsiyat va uning rivojlanishi mavzu kiritilgan emas esa psixologiya 
haqiqiy mavzu, bilim jarayonlari bo'ldi. Tadqiqot sohasidagi bunday cheklov 
birinchi navbatda ijobiy ahamiyatga ega edi, chunki psixologiya yuqorida aytib 
o'tilganidek, muqaddaslikdan xalos bo'lish, ob'ektiv va keyinchalik eksperimental 
fanga aylanish imkonini berdi. 
Psixologiya tarixining manbalari. Psixologiya tarixining manbalari bo'lib 
psixologik bilimlarni to'plashning aks ettiruvchi barcha materiallar eng avvalo 
o'tmish psixologlarning, fayiasuflarning asarlari hisoblanadi. Tibbiyotga ayniqsa, 
psixiatriya sohasiga oid bilimlar, shuningdek, boshqa fanlar tabiatshunoslik, 
jumladan, fizika. kimyo. astronomiya, tilshunoslik, etnografiya, antrapologiya kabi 
fanlarning ma'lumotlari ham psixologiya tarixining manbayi hisoblanadi. 
XX asrda psixologiyaning o‘tmishiga bir necha bor qiziqish kuchaydi XIX 
asrning oxiri. XX asrning boshlarida qiziqish tobora kuchayib bordi. Bu yillar 
psixologiyaning uyg‘onish davri hisoblanadi. 
XX asrning 10-yillarida psixologiyani o‘sha paytda hukmron bo'lgan metod va 
fan sifatida o'rganish tizimi qattiq tanqid qilingan. Bu fanning predmeti sifatida 
fenomenlar yoki ong aktlari, metodi esa o
k
z-o'zini eksperimental nazorat qilish 
to‘g‘risidagi tushunchadan iborat bo'lgan.