1-2 Maruza. Atom spektroskopiyasi usullari. Atom-emission spektroskopiya

Kimyoviy siljish 
Hozirgacha biz atrofida elektron bo’lmagan yalang’och, ideal erkin 
yadrolarni doimiy magnit maydonidagi hatti harakatini qaradik. Tabiiyki, real 
moddalarda yadro atom va molekulalarning tarkibiga kiradi va ularning 
elektronlari bilan o’zaro ta’sir qilishadi. Magnit maydonida yadroni o’rab turgan 
elektron buluti aylanma harakatga keladi, bu aylanishning yo’nalishi shunday 
bo’ladiki uning natijasida hosil bo’lgan magnit maydonining yo’nalishi, doimiy 
magnit maydonining yo’nalishiga teskari bo’ladi. Odatda bu hodisaga diamagnit 
aylanish deyishadi. Demak, yadro joylashgan nuqtadagi lokal (yakuniy) magnit 
maydonining kattaligi 
lok
B
an
qi
hosil
elekt
doimiy
lok
B
B
B
lg
.


(6.9)
bu yerda 
doimiy
B
- elektromagnit yoki solenoid hosil qilgan doimiy magnit 
maydonining kattaligi, 
an
qi
hosil
elekt
B
lg
.
- doimiy magnit maydonining ta’sirida 
elektronlar hosil qilgan magnit maydonining kattaligi. Elektronlar hosil qilgan 
magnit maydoni 
)
(
lg
.
.
qi
hos
elekt
B
, 
doimiy
B
ga to’g’ri proporsional bo’lgani uchun 
doimiy
qi
hos
elekt
B
B


)
(
lg
.
.
(6.10) 
bu yerda -doimiy kattalik bo’lib unga ekranlanish doimiysi deyiladi. (6.10) 
hisobga olib (6.9) quyidagicha yozamiz:
)
1
(



z
lok
B
B
(6.11) 
m
I
= 
m
I
=
m
I
= -
m
I
= -

E 

---

97
bu yerda 
z
B
- doimiy magnit maydonining z - o’qiga proyeksiyasi. Shunday 
qilib, elektronlarning diamagnit aylanishi, yadroni doimiy magnit maydonidan 
ekranlab turadi. Buning natijasida yadro turgan nuqtadagi magnit maydoni 
lok
B
, 
doimiy
B
dan kam bo’ladi. Har bir alohida olingan atom, o’ziga xos bo’lgan 
ekranlanish doimiysi bilan xarakterlanadi. Lekin, atom molekulaning tarkibida 
bo’lganda tabiiyki, uning ekranlanish domiysi elektron bulutining o’zgarishiga 
qarab birmuncha o’zgaradi. Shuning uchun ham, (6.11) tenglamani umumiy 
ko’rinishda quyidagicha yozish mumkin. 
)
1
(
i
z
i
B
B



(6.12) 
bu yerda 
i
B
- i yadro turgan nuqtadagi magnit maydonining kattaligi, 
I

— i 
yadroni ekranlanish doimiysi. Masalan, ma’lumki kislorod atomining akseptorlik 
qobiliyati uglerodnikiga qaraganda ancha katta (chunki kislorodning 
elektromanfiyligi uglerodnikidan kattaroq), shuning uchun ham, CH bog’ni hosil 
qilgan vodorod atomining yadrosi atrofida elektron bulutning zichligi OH bog’da 
qatnashayotgan vodorod atomi yadrosi atrofidagi elektron bulutning zichligidan 
katta bo’ladi. Shu munosabat bilan 
OH
CH



ekanligini kutish mumkin va shunga 
mos ravishda
)
1
(
)
1
(
OH
z
OH