1-2 Maruza. Atom spektroskopiyasi usullari. Atom-emission spektroskopiya

YaMR SPEKTROMETRLARI 
Aslini olganda YaMR spetrometr tarkibi jihatdan spektrning boshqa sohalari 
uchun mo’ljallangan va ilgari bayon qilingan spektrometrlarga juda o’xshash. U, 
radioto’lqinlar manbai, namuna ushlagich, radiochastotali nurlanish detektori, qayd 
qiluvchi asbob va hokazolardan iborat. Ammo juda kuchli magnit YaMR 
spektrometrining muhim elementi hisoblanadi. Spektrometrning ajratib ko’rsata 
olish qobiliyati 0,5 Gs dan kam bo’lmasligini ta’minlash uchun ikkita qat’iy talab 
bajarilishi kerak: magnit maydonining nisbiy nostabilligi (turg’unmasligi) 10
-8
dan 
ko’p bo’lmasligi va maydon tadqiq qilinayotgan butun namuna bo’ylab bir xil 
bo’lishi kerak. 
Birinchi spektrometrlarda ko’pchilik hollarda doimiy magnitlardan 
foydalanilgan. Yaxshilab temostatlangan bunday magnitlar juda turg’un va bir 
jinsli magnit maydoni hosil qiladi. Lekin ularning ikkita kamchiligi bor edi. 
Birinchidan, bunday holda maydon induksiyasini o’zgartirish mumkin emasdi, 
demak o’rganish mumkin bo’lgan yadrolarning har bir tipi uchun 
radioto’lqinlarning individual kvars generatori talab qilinar edi va ikkinchidan, 
maydonning kattaligi 2 Tl ga yaqin qiymat bilan cheklangan edi. Bunday 
maydonda protonlarning rezonans chastotasi 
90 MGs
atrofida bo’ladi. Kuchli 
maydonlardan foydalanish qanday ustunliklarga ega ekanligini esa biz yuqorida 
ko’rdik. Elektromagnitlar yordamida maydon kattaligini 2,5 Tl gacha yetkazish 
mumkin, lekin ularning tokini zarur bo’lgan 10
-8
aniqlikkacha turg’unlashtirish 
uchun juda murakkab elektronika talab qilinadi. Faqat o’ta “o’tkazuvchan” 
magnitlardan foydalanish kuchli magnit maydonlari hosil qilishga imkon beradi 
(17,6 Tl va undan yuqori). Umuman olganda “o’ta o’tkazuvchan” magnit suyuq 
geliy bilan sovutiladigan bir nechta simli g’altakdan iborat. Past temperaturalarda 
maxsus simning elektr qarshiligi yo’qoladi va undan katta qiymatga ega bo’lgan 
doimiy elektr toki o’tkazsak u doimiy magnit maydoni hosil qiladi. Hozirgi 
vaqtda bunday magnitlar texnik tomondan juda mukammal qilingan, agar 
qimmatligini hisobga olmasak ularni ishlatish murakkab emas. Bunday 
tadqiqotlarda namuna tabiiyki xona haroratida (yoki ixtiyoriy talab qilingan) 
bo’ladi, chunki u magnitning ichidagi issiqlikdan izolyasiyalangan bo’shliqqa 
joylashtiriladi. Namuna turgan joyda elektromagnit hosil qilgan maydonning bir 
jinsliligi qutb qopqoqlarini juda aniq qilib sozlash va maydon gradiyentlarini 
kompensasiyalash uchun maxsus g’altaklarni ishlatish orqali erishiladi. Ko’pincha 
hamma yadrolar tomonidan “sinab ko’rilayotgan” maydonni o’rtachalashtirish 
uchun namuna qo’yilgan ampula magnit maydonida tez aylantiriladi.