1-амалий иш. Киберхавфсизлик тушунчаси, унинг ташкил етувчиларининг характеристикалари. Ахборотли жамиятда хавфсизлик. Хавфсизлик тушунчаси

Тижорат сирлари. Тижорат сири деганда умумий маълум бўлмаган ёки бошқалар томонидан топилмайдиган, егаси томонидан сир сақланадиган ва сир сақланиши сабабли егасига рақобатдош устунлик берадиган ҳар қандай формула, нақш, бирикма, қурилма, жараён, асбоб ёки механизм тушунилади. Тижорат сирининг классик намунаси бу Cоcа-Cола формуласи.
Тижорат сири назарий жиҳатдан абадий қолиши мумкин - агар унинг егаси уни сир сақлаш учун оқилона саъй-ҳаракатларни ишлаца ва бошқа биров уни мустақил равишда яратмаса ёки "кашф етмаса".
Дастурий таъминотнинг кўпгина хусусиятлари, масалан, код ва унда акс еттирилган ғоялар ва тушунчалар тижорат сири сифатида ҳимояланиши мумкин. Ушбу ҳимоя ҳимояланган елемент ўзининг тижорат сири мақомини сақлаб қолганда давом етади. Патентлардан фарқли ўлароқ, тижорат сирини ҳимоя қилиш тескари муҳандислик ёки мустақил ишлаб чиқиш каби қонуний воситалар билан осонгина аниқланиши мумкин бўлган дастурий таъминот елементларига тааллуқли емас.
Тижорат сирлари патентлар ва муаллифлик ҳуқуқлари каби "бузилиши" мумкин емас, балки ўғирланиши мумкин. Агар егаси тижорат сири умуман маълум емаслигини исботлай олса ва унинг сирини сақлаш учун оқилона чоралар кўрилган бўлса, уларнинг ҳимоя қилинадиган интеллектуал мулк ҳуқуқи сифатидаги ҳуқуқий мақоми сақланиб қолади.
Товар белгиси. Товар белгиси ёки бранд атамаси қўлланиладиган товарлар ёки хизматларнинг тури амалдаги ва потенсиал истеъмолчилар томонидан ёхуд товар белгиси қўлланиладиган товарлар ва хизматларнинг тури уни тарқатилишини таъминлашда иштирок етаётган шахслар томонидан ёхуд товар белгиси қўлланиладиган товарлар ва хизматларнииг турига алоқадор бўлган ишбилармонлар доираси томонидан таниб олиниши. Бунда товарнинг сифат даражаси ҳақида тушунча мамлакатдаги товар белгиси билан боғлиқ бўлиши керак. Бренд атамаси одамларга маълум бир компания, маҳсулот ёки шахсни аниқлашга ёрдам берадиган бизнес ва маркетинг концепциясини англатади. Брендлар номоддийдир, яъни сиз уларга тегиб ёки кўра олмайсиз. Шундай қилиб, улар одамларнинг компаниялар, уларнинг маҳсулотлари ёки шахслар ҳақидаги тасаввурларини шакллантиришга ёрдам беради. Брендлар одатда бозорда бренд идентификаторларини яратишга ёрдам бериш учун идентификация белгиларидан фойдаланадилар. Улар компания ёки шахсга катта қиймат беради ва уларга бир хил соҳадаги бошқаларга нисбатан рақобатдош устунлик беради. Шундай қилиб, кўпгина ташкилотлар савдо белгиларини олиш орқали ўз брендлари учун қонуний ҳимояга интилишади .
Дастурий таъминот активининг иқтисодий қийматини максимал даражада ошириш интеллектуал мулк ҳуқуқларининг моҳиятини тушунишга ва ушбу ҳуқуқларни ҳимоя қилиш учун мавжуд ҳуқуқий ҳимоя шаклларидан қандай қилиб енг яхши фойдаланишга боғлиқ.
1970 ва 1980-йилларда патент тизими, муаллифлик ҳуқуқи тизими ёки ўзига хос тизим компютер дастурларини ҳимоя қилишни таъминлаши кераклиги ҳақида кенг муҳокамалар бўлиб ўтди .
Ушбу мунозаралар натижасида компютер дастурлари муаллифлик ҳуқуқи билан, компютер дастурлари ёки дастурий таъминот билан боғлиқ ихтиролардан фойдаланадиган қурилмалар еса патент билан ҳимояланган бўлиши кераклиги ҳақидаги умумеътироф етилган тамойилга олиб келди.
Муаллифлик ҳуқуқи ва патент қонунчилиги турли хил ҳимоя турларини таъминлайди. Муаллифлик ҳуқуқини ҳимоя қилиш ғоялар, процедуралар, ишлаш усуллари ёки математик тушунчаларга емас, фақат ифодаларга тааллуқлидир, патент еса ихтиро учун берилган мутлақ ҳуқуқдир, бу маҳсулот ёки бирор нарса қилишнинг янги усулини таъминлайдиган жараёндир. ёки муаммога янги техник ечим таклиф қилади.
Адабий ва санʼат асарларини ҳимоя қилиш тоʻгʻрисидаги Берн конвенциясига (Берн конвенцияси) аʼзо мамлакатларда муаллифлик ҳуқуқини ҳимоя қилиш расмиятчиликдан ҳоли, яʼни ҳимоя роʻйхатга олиш ёки нусхаларини сақлаш каби расмиятчиликка риоя қилишга богʻлиқ емас.
Патент одатда давлат органи томонидан експертизадан ўтказилгандан сўнг берилади. Компютер дастурий таъминотининг муаллифлик ҳуқуқи кўпгина мамлакатларда ўрнатилган ва халқаро шартномалар билан мувофиқлаштирилган.
Дастурий таъминотнинг патентга лаёқатлилиги тўғрисидаги қонун ҳали ҳам халқаро миқёсда уйғунлаштирилмаган, бироқ баъзи мамлакатлар компютер дастурий таъминотининг патентга лаёқатлилигини қабул қилдилар, бошқалари еса компютер дастурлари ёрдамида ихтироларни тан оладиган ёндашувларни қабул қилдилар.