1. Analitik ximiya páni hám oniń metodlari. Analitik ximiya pániniń awil xojaliq pánleri menen baylanisliǵi

Jinsiy bezleriniń gormonlari

Jinsiy gormonlardi islep shiǵariwshi tiykarǵi bezlerge – tuximdanlar kiredi. Bulardan tisqari ol sari dene, joldas hám judá az muǵdarda bolsa da buyrek usti bezi poslaq qavatinda hám islep shiǵariliwi aniqlanǵan.

Uruǵdanlarda payda bolatuǵin, yaǵniy erkeklik gormonlardi androgenler, tuximdanlarda payda bolatuǵin jinsiy gormonlar bolsa estrogenler dep, uliwma atlar menen aytiladi. Bul gormonlar organizmde jinsiy aktivliktiń hámme tárepleme, organizmniń uliwma jaǵdayina, ekilemshi jinsiy belgilerdiń payda boliwina hámde toqimalarǵa spesifik tásir kórsetiw qasiyetine iye boladi.

Erkek haywanlarda, tiyisli gormonlar jeterli dárejede islep shiǵarilǵanda, jinsiy organlar kórinisinde hám ósip baradi, ekilemshi erkeklik belgileri (dene duzilisi, dawis tembri ózgeredi) rawajlana baslaydi.

Urǵashi haywanlarda hám sol jaǵdayda (yaǵniy gormonlar islep shiǵarilǵanda) ózlerine tán qasiyetler payda bola baslaydi. Bul gormonlar urǵashi haywanlar jinsiy apparatiniń ózlerine tán qasiyetlerin hámme waqittta tonusta saqlaydi. Urǵashi jinsiy gormonlar minsrasiya kóriw siklina, matkiniń shilimshiq perdeleriniń ósiwinw, sut bezleriniń jetiliwine hám joqari nerv aktivligine tásir kórsetedi.

Uliwma haywan organizminde barliq prosessler jinsiy gormonlardiń payda boliwi hám orayliq nerv sistemasi hám oniń joqari bólimi, yaǵni ulken yarim sharlari qabati járdeminde barliq waqitta basqarilip turadi. Payda qilinǵan gormonlar bolsa haywan organinzmde baratuǵin zatlar almasiwi prosessine judá ulken tásir kórsetedi. Soǵan qaramastan, haywanlardi semirtiriw hám ishki haywanlardan toliq paydalaniw maqsetinde aldinǵi waqitlardan beri haywanlardi kesiw, yaǵniy jinsiy bezlerdi alip taslaw usillari qollanip kelingen. Bunday jaǵdaylarda jas mallar jinsiy jaqtan jetilispeydi. Olardiń ekilemshi jinsiy belgileri áste aqirin joq bola baslaydi (atrofiya payda boladi).

Bul prosessler haywan organizminde judá kushli tásir etip, hár turli fiziyalogiyaliq, bioximiyaliq ózgerislerge alip keliwi ótken ásirdiń ortalarinda aniqlanǵan.

Jinsiy gormonlar ximiyaliq tabiyati jaǵinan steroid birikpeler boladi. Soniń ushin hám olardiń tiri organizmlerde sintezleniwinde tiykarǵi shiyki zat sipatinda xolesterin hámde progesterone jumsaladi.