1. Tilga doir izohli lug‘atlar.
2. Ikki tilli lug‘atlar.
3. Qomusiy lug‘atlar.
Shuni ta’kidlash lozimki, bizning filologiyamizda turkiy tilda lug‘at tuzish ishi nisbatan keyingi asrlarda yuzaga kelgan. Asosan, arab va fors tillarida yaratilgan lug‘atlardan ilmiy istifoda qilib kelingan.
Tilga doir izohli lug‘atlar ma’lum bir tildagi so‘zlarni izohlashni nazarda tutadi va bunda ularning ma’nolarini tushuntirish uchun misol sifatida adabiy parchalardan foydalaniladi. Ikki tilli (ba’zan ko‘p tilli) lug‘atlarda ham adabiy parchalardan misol sifatida foydalaniladi. Qardosh xalqlar tillari uchun tuzilgan lug‘atlarda bunday misollar ko‘proq uchraydi. Masalan, Sulaymon Buxoriyning “Lug‘ati chig‘atoiy va turki usmoniy” (“Chig‘atoycha-turkcha lug‘at”)da (XIX asr) deyarli barcha mumtoz shoirlar ijodidan namunalar keltirilgan. Qomusiy lug‘atlar, asosan, matnda uchraydigan tushunchalar haqida ma’lumot beradi. Lekin ma’lum ijodkor va uning faoliyati haqidagi qomusiy lug‘atlar matn tarixi tadqiqi yoki ijod fenomenologiyasi bo‘yicha ehtiyojlarni qondirishga katta yordam beradi.
Shuni ham ta’kidlash lozimki, har bir fan nazariyasi shu soha terminlari (istilohlari)ga asoslanib ish ko‘radi. Matnshunoslik to‘laligicha filologiya ilmi – tilshunoslik va adabiyotshunoslikning yutuqlari asosida ish olib boriishini e’tiborga olsak, adabiy manbashunoslik va matnshunoslik terminlarini, hozircha, tilshunoslik va adabiyotshunoslik sohasi terminlari orasidan terib, o‘zlashtirish kerak bo‘ladi. Ular jumlasida quyidagi nashrlarni keltirishimiz mumkin:
Lingvistik terminlar lug‘ati (Ахманова О.С. Словарь лингвистических терминов. –М.: Советская энциклопедия, 1966). –607 с.
Adabiyotshunoslik terminlari lug‘ati (Ҳомидий Ҳ., Абдуллаева Ш., Иброҳимов С.).-Т.:Ўқитувчи, 1970.–300 б.
Adabiyotshunoslik terminlari lug‘ati (Ҳотамов Н., Саримсоқов Б. Адабиётшунослик терминларининг русча-ўзбекча изоҳли луғати. – Т.: Ўқитувчи, 1983. – 376 б.)
Do'stlaringiz bilan baham: |
