1-Bob Xojalik yurituvchi subektlarda auditning xalqaro standartlariga muvofiq auditorlik tashkilotlarining audit otgazish turlari va masalalari

Kompleks ixtiyoriy audit tekshlruvida korxonaning buxgalteriya hisobiga
oid barcha boshlallg'ich huiiatlari tekshiriladi, aktivlar va majburiyatlar
yuzasidan to'liq illventarizatsiya o'tkaziladi. Tematik ixtiyoriy audit
tekshimvida esa korxona buxgaUeriya hisobining faqatgina alohida bir
bo'limi, misol uchun, ish xaqi yuzasidan hisob-kitoblarning to'g'ri
yuritilayotgani, budjet hilall soliq yuzasidan hisob-kitoblar qonun-
hu.ijatlarga asosan olih borilayotgani auditor tekshiruvidan o'tadi.
Majburiy audit - «Auditorlik faoliyati to'g'risidagi qonun" ning
10-moddasiga muvofiq, qonun-hujjatlarda belgilangan tartibda, yuqori
turuvchi daviat muassasalarining talabi bilan korxona rahbariyati
buyurtmasiga asosan auditoriar tomonidan o'tkaziladigan audit tek-
shimvidir. «Auditorlik faloliyati to'g'risidagi qonun"ning lO-moddasiga
asosan, O'zbekiston Respublikasida majburiy audit tekshiruvidan quyi-
dagi iqtisodiy sub'ketlar o'tishlari lozim:
Tashqi audit o’z xususiyatiga ko'ra quyidagi ikki ko'rinishga ega:
1. Tashkiliy-huquqiy shakliga ko'ra: aksiyadorlikjamiyatlari.
2. Faoliyat turiga ko'ra:
- bank va boshqa kredit tashkilotlari;
- sug'urta kompaniyalari;
- investitsiya fondlari hamda yuridik va jismoniy shaxslarning mab-
lag'larini jamlab turuvchi boshqa fondlar hamda ularning boshqaruv
kompaniyalari;
- manbalari yuridik vajismoniy shaxslaming ixtiyoriy badallari bo'l-
rnish xayriya fondIari va boshqa ijtimoiy fondIar;
- mablag'larinillg hosil bo'lish manbalari qonun hujjatlarida nazarda
tutilgan yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan qilinadigan majburiy
ajratmalar bo'lmish byudjetdan tashqari fondlar;
- ustav fondida davlatga tegishli ulush bo'lgan korxonalar.
Majburiy audit dan bosh tortish yoki ulling o'tkazilishiga qarshilik
ko"rsatish korxonadan «Majburiy auditorlik tekshimvini o'tkazilishidan
bo"yin tovlaganlik uchun xo'jalik yurituvchi subyektlard'llljarirna undirish
tartibi to'g'risidagi nizom» ga asosan eng kam ish haqining 50 baravaridan
100 baravarigacha rniqdord'ljarima undlrishga va uning rahbarini qonun
bilan belgilangan tartibda ma'muriy javobgarlikka tortishga sabab bo'ladi.⁷
Audit va taftish o’rtasidagi xususiyatlar⁸

1. 
   Tashqi audit o'z xususiyatiga ko'ra quyidagi ikki ko'rinishga ega:
   (1) ixtiyoriy audit; (2) majburiy audit.Ixtiyoriy audit kompleks va
   tematik asosda tashkil etilishi mumkin.
   Majburiy audit - «Auditorlik faoliyati to'g'risidagi qonun" ning 10-
   moddasiga muvofiq, qonun-hujjatlarda belgilangan tartibda, yuqori
   turuvchi davlat muassasalarining talabi bilan korxona rahbariyati
   buyurtmasiga asosan auditorlar tomonidan o'tkaziladigan audit
   tekshiruvidir. Majburiy audit tekshiruvidan o'tishdan bosh tortish qonun
   - hujjatlarda belgilangan tartibda javobgarlikka tortilishga sabab bo'ladi.
   
2. 
   Ichki auditorlar mustaqilligini ta’minlash maqsadida ular direk-
   torlar kengashi tarkibidagi audit qo'mitasiga yoki bevosita korxona
   rahbariga hisobot beradilar. Bundan maqsad, ichki auditorlaming koixo-
   naning bo‘limlari rahbarlariga nisbatan mustaqilligini ta ’minlashdan
   iborat.
   Icliki auditorlaming korxona yuqori organlariga bevosita chiqa olish
   imkoniyatlari ularga korxonaning istalgan bo'limi faoliyatini o‘rganish
   imkonini berish bilan bir qatorda ulaming tavsiyalariga bo'lim rahbarlari
   tom onidan alohida e’tibor qaratilishini ta’minlaydi. Icliki auditorlar
   korxonaning istalgan bo'limiga nisbatan mustaqil hisoblanadi. Ammo,
   ular keng jamoatcliilik oldida tashqi auditorlar darajasidagi mustaqillikka
   ega emaslar. Chunki ular audit tekshiruvidan o‘tishi lozim bo'lgan
   korxonaning xodimlari hisoblanadilar va shu korxonaga moliyaviy
   jihatdan bog'liqlar.
   

   Maqsadiga ko’ra
   Audit	Taftish
   Korxona moliyaviy hisobotlarining haqqoniy ma’lumotlarni aks ettirayotgani yuzasidan fikr bildirish, mijoz bilan hamkorlik qilish	Kamchiliklarni aniqlash va ma’sul shaxslarni javobgarlikka tortish, yuqori turuvchi organlar buyruqlarini bajarish
   Xususiyatiga ko’ra
   Tadbirkorlik faoliyati	Ijrochilik faoliyati
   Boshqaruv aloqalariga	ko’ra
   Gorizantal aloqalar, mijoz bilan munosabatlarda teng huquqlilik, uning oldida hisobot berish	Vertikal aloqalar, yuqori organ tarafidan tayinlanish va faqat shu organga hisobot berish
   Amaliy masalalar
   Mijoz moliyaviy holatini yaxzshilash, passivlarni jalb etish, mijozga maslahat orqali yordam berish	Aktivlarni saqlash suiistemolchilikning oldini olish
   Huquqiy asoslariga ko’ra
   Auditorlik faoliyati to’g’risidagi qonun, Auditorlik faoliyatining standartlari	Yuqori turuvchi organlar tomonidan ko’rsatmalar, yo’riqnomalar
   Xizmatga haq to’lovchi Subektga ko’ra
   Auditorni jalb etgan mijoz	Yuqori turuvchi organlari
   Tekshiruv yakuniga ko’ra
   Mijozga taqdim etiladigan hisobot va xulosa	Yuqori turuvchi organlarga taqdim etiladigan taftish akti

3.