1 bo`G`inning ko`chirilishi reja: kirish

29 
 
5. Urg‘uning til va nutqdagi roli. 
Urg'u so'z tarkibidagi bo'g'inlardan birining boshqasiga nisbatan kuchliroq 
ovoz bilan aytilishi yoki gaplardagi ayrim bo'laklarning, nutq oqimidagi ayrim 
frazalarning maxsus ohang bilan ta’kidlanishidir. Urg'u 83 www.ziyouz.com 
kutubxonasi muayyan til fonetik-fonologik tizimining supersegment birligi sanaladi.
Tilning qaysi sathidagi birliklarga aloqador bo'lishiga ko'ra urg'uning quyidagi 
tiplari o'zaro farqlanadi: 1) so'z urg'usi; 2) sintagma urg'usi; 3) ayiruv (ta’kidlov) 
urg'usi. 
intagma urg‘usi — nutq oqimining ma’no jihatdan muhim bo‘lgan qismini 
(sintagmani) alohida ta’kidlash, ajratish uchun qo‘llangan urg‘u. Sintagmani 
aniqlash mezoni ikkitadir: a) semantik mezon; b) sintaktik mezon. Bu mezonlar 
sintagmaning grammatik-semantik jihatdan yaxlit bir butun konstruksiya 
ekanligidan kelib chiqadi.
Sintagma urg‘usi fraza (gap) ichidagi mazmunan yaxlit, grammatik jihatdan 
bir butun bo‘lganqismni maxsus ta’kidlash, uni shu fraza (gap) ichidagi boshqa 
sintagma- lardan ajratish uchun xizmat qiladigan fonetik vositadir. Buni quyidagi 
nutqiy parcha tahlilida ko‘rib chiqaylik: «Iqtisodiy va siyosiy sohalardagi barcha 
islohotlarimizning pirovard maqsadi yurtimizda yashayotgan barcha fiiqarolar 
uchun munosib hayot sharoitlarini tashkil qilib berishdan iboratdir. Aynan shuning 
uchun ham ma’naviy jihatdan mukammal rivojlangan insonni tarbiyalash, ta’lim va 
maorifni yuksaltirish, milliy uyg‘onish g‘oyasini ro‘yobga chiqaradigan yangi 
avlodni voyaga yetkazish davlatimizning eng muhim vazifalaridan biri boiib 
qoladi.» (Prezident Karimovning 1995- yil fevral oyidagi 0‘zbekiston Respublikasi 
Oliy Majlisining birinchi sessiyasidagi ma’ruzasidan). 
Yuqoridagi 
nutqiy 
parchada 
ikkita 
sodda 
yoyiq 
gap 
bor: 
1 «lqtisodiy va siyosiy sohalardagi barcha islohotlarimizning pirovard maqsadi 
yurtimizda yashayotgan barcha fuqarolar uchun munosib hayot sharoitlarini tashkil 
qilib berishdan iboratdir». «Aynan shuning uchun ham ma’naviy jihatdan 
mukammal rivoinsonni tarbiyalash, ta’lim va maorifni yuksaltirish, milliy uyg‘onish 

---