1 bo`G`inning ko`chirilishi reja: kirish

30 
 
g‘oyasini ro‘yobga chiqaradigan yangi avlodni voyaga yetkazish davlatimizning eng 
muhim vazifalaridan biri bo‘lib qoladi».
Har bir gap nutqning fonetik boiinishida bir frazaga teng boiishini hisobga 
olsak, keltirilgan nutqiy parchada ikkita fraza borligi ma’lum bo‘ladi.
Frazalar, ma’lumki, katta pauzalar bilan bir-biridan ajratiladi (pauza ham 
fonetik vosita - intonatsiyaning tarkibiy uzvlaridan biri). Har bir fraza taktlarga 
(sintagmalarga) bo‘linadi.
Demak, sintagmalar frazaning kichikroq (qisqaroq) pauzalar bilan 
ajratiladigan parchalaridir. Yuqoridagi ikki frazadan birinchisida quyidagi parchalar 
- sintagmalar bor: a) «Iqtisodiy va siyosiy sohalardagi barcha islohotlarimizning 
pirovard maqsadi»;b) «yurtimizda yashayotgan barcha fuqarolar uchun munosib 
hayot sharoitlarini tashkil qilib berishdan iboratdir».
Bu sintagmalardan birinchisi alohida urg‘u (sintagma urg‘usi) bilan 
yakunlangan bo‘lib, uning fonetik tabiati quyidagi belgilarga ega: sintagma 
oxiridagi «maqsadi» so'zining so'nggi bo‘g‘ini ochiq bo'lib, bu bo'g'indagi «i» unlisi 
cho'ziq talaffuz etilmoqda (kvantitativ urg'u), tovush toni ko'tarilgan (ton belgisi), 
kuchi esa intensivlashgan (zarb belgisi), bu hoi shu sintagmaning ma’nosini alohida 
ta’kidlash imkonini bergan.
Sintagma urg'usidan so'ng kelgan qisqa pauza birinchi va ikkinchi 
sintagmalami bir-biridan ajratish vazifasini bajargan.
Sintagma urg'usining o'rni kuzatilgan maqsad va nutq situatsiyasiga qarab 
o'zgartirilishi ham mumkin.
Bunday paytda u gapning grammatik jihatlariga ham ta’sir qiladi. Qiyos 
qiling: Bu shifokor — Dilbarning onasi. (Bu shifokor — ega sostavi; 
 
Dilbarning onasi
 — kesim sostavi). Bu — shifokor Dilbarning onasi. (Bu — ega, 
shifokor Dilbarning onasi — kesim sostavi). 
Ayiruv urg‘usi - gap bo‘laklaridan birini alohida ta’kidlash uchun yoki 
so'zlovchining his-hayajoni, voqelikka munosabatini maxsus ifodalash maqsadida 

---