1 bo`G`inning ko`chirilishi reja: kirish

Intonatsiyaning til va nutqdagi roli: a) gapning intonatsion tugalligini 
ifodalovchi muhim vosita sifatida xizmat qiladi; b) gapning ifoda maqsadiga 
va emotsionalfikka ko‘ra turlarini farqlashda ishtirok etadi; d) sintaktik 
aloqalarni ifodalovchi muhim fonetik vosita sanaladi. 

---

33 
 
So‘z bo‘g’inlaridagi unli tovushlardan birining yoki gap tarkibidagi ayrim 
so‘zning boshqalariga nisbatan kuchliroq ovoz bilan aytilishi urg‘u deyiladi. 
Urg‘u yozuvda (‘) belgisi bilan ifodalanadi: bola, paxta, yumshoq. So‘zning 
urg‘u tushgan bo‘g’ini urg‘uli bo‘g’in, qolganlari urg‘usiz 
bo‘g’in deyiladi.Urg‘u ikki xil bo‘ladi: So‘z urg‘usi so‘z tarkibidagi ayrim 
unli tovushning kuchliroq aytilishidir: qalam – qalamdon – qalamdonda. 
O‘zbek tilida so‘z urg‘usi, asosan, so‘zning oxirgi bo‘g’iniga tushadi. 
So‘zlarga qo‘shimcha qo‘shila borishi bilan urg‘u ham ko‘cha boradi: g‘alla, 
g‘allakor, g‘allakorlar, g‘allakorlarga.
O‘zbek tilida so‘z urg‘usi birinchi va o‘rta bo‘g’inlarga tushadigan so‘zlar 
ham bor: hamma, kimdir, albatta, afsuski, hatto kabi. 
Urg‘usi turli bo‘g’inga tushadigan ko‘p so‘zlar tilimizga kirib, o‘zlashmoqda: 
ruchka, 
gazeta, 
matematika, 
respublika 
va 
boshqalar 
Urg`u so`z oxiriga tushmaydigan holatlar. 
 O`zbek tilida urg`u, yuqorida aytilganidek, so`zning oxirgi bo`g`iniga tushadi. 
Ammo tilimizda urg`u oxirgi bo`g`inga tushmaydigan so`zlar ham uchraydi. 
Ayrim qo`shimchalar borki, urg`u qabul qilmagani bois, urg`u oldingi 
bo`g`inlarga tushishi ham mumkin. Bu bilan bog`liq quyidagi holatlarni qayd 
etish mumkin: 
 Aslida o`zlashma bo`lib, bugungi kunda tilimizga nihoyatda o`zlashib ketgan 
quyidagi so`zlarda: ammo, lekin, albatta, afsuski, chunki, hamma, hozir, 
barcha…. 
 Ayrim olmoshlarda: har bir, har qaysi, kimdir, qancha, qani, allakim…. 
 Alohida ohang bilan aytilgan buyruq fe`llari, ayrim sonlarda: gapir, o`tir, 
o`yna, yuring, olti, sakson… 
 Qo`shma sonlarda: o`n bir, yigirma uch… 
 Takroriy so`zlarda: katta-katta, issiq-issiq…