1 bo`G`inning ko`chirilishi reja: kirish

37 
 
Sof o’zbekcha so’z o’zagida 3 tagacha bo’g’in bo’lishi mumkin. Boshqa bo’g’in 
tipi o’zlashma so’zga xos O’zbek tilida ajratish muhim amaliy ahamiyat kasb etadi. 
Undan savod o’rgatishda sheriy vazn o’lchovini belgilashda hamda yozuvda bir 
satrdan ikkinchi satrga kochiridan foydalaniladi.
Tilshunoslikdagi bo’g’in adabiyotshunolikdagi hijo tushunchasiga har doim ham 
to’g’ri kelmaydi. Hijo ham arabcha bo’g’in demakdir. She’rdagi so’zning bir nafas 
zarb bilan talaffuz etiladigan qismi yani she’r o’lchovidagi dastlabki ritmik birlik 
hijodir. Hijo bazan bo’g’indan farqli o’laroq undosh tovushning o’zidan ham 
tuzulishi mumkin.
Vasl bog’i ichra sendek shoxi zolm ko’rmadim, 
Ishq kuyida o’zimdek notovone topmadim.
(Navoiy) 
Baytidagi vasl, ishq so’zidagi i va q undoshi mustaqil hijoni tashkil etadi. 
Ko’p bo’g’inli so’zning oldingi satrga sig’may qoldgan qismi keyingi satrga 
bo’g’inlab ko’chiriladi: To’q-son, si-fat-li, pax-ta-kor kabi. Tutuq belgisi oldingi 
bo’g’inda qoldiriladi: va’-da, ma’ri-fat, mash’-al kabi. 
So’zning bosh yoki oxirgi bo’g’ini bir harfdan bo’lsa, quyidagicha ko’chiriladi:
1) So’z boshidagi bir harfdan iborat bo’g’in yolg’iz o’zi oldingi satrda 
qoldirilmaydi 
2) So’z oxiridagi bir harfdan iborat bo’g’in yolg’iz o’zi keyingi satrga 
ko’chirilmaydi 
O’zlashma so’zning bo’g’ini chegarasida kelgan undan ortiq undosh quyidagicha 
ko’chiriladi: 
1) Ikki undosh kelsa, ular keyingi satrga birgalikda ko’chiriladi 
2) Uch undosh kelsa, birinchi undosh oldingi satrda qoldirilib, qolgan ikki 
undosh keyingi satrga ko’chiriladi 

---

38 
 
Bir tovushni ko’rsatuvchi harflar birikmasi (sh, ch, ng) birgalikda ko’chiriladi: 
pe-shay-von, pi-choq, sin-gil. 
Bosh harfdan yoki bo’g’inga teng qism va bosh harfdan iborat qisqarma, 
shuningdek, ko’p xonali raqam satrdan satrga bo’lib ko’chirilmaydi. AQSH, 16, 
BMT.
Harfdan iborat shartli belgi o’zi tegishli raqamdan ajratib ko’chirilmaydi: 110gr, 
99mm, 25sm. 
Atoqli ot tarkibidagi kiradigan raqam nomi ajratilgan holda keyinga satrga bo’lib 
ko’chirilmaydi: “Navro’z-29, Andijon-9”. 
O’pkadan chiqayotgan havo to’lqiniga birzarb aytiladiga tovush yoki tovushlar 
yig’indisi bo’g’in deyiladi: ki-tob-lar, o-i-la. 
Har bir bo’g’in tarkibida unli tovush bo’lishi shart, demak so’z tarkibida nechta 
unli tovush bo’lsa shuncha bo’g’in bo’ladi. Bo’g’in tarkibida undoshlar 
qatnashmasligi ham mumkin: u-ka, o-na.O’zbek tilida quyidagi bo’g’in shakllari 
mavjud: bir undoshli: ot, bu. Ikki undoshli: Ost, non. To’rt undoshli: sport, start. 
Bo’g’inning amaliy ahamiyati quyidagilarda namoyin bo’ladi: 1) yozuvda bir satirga 
sig’may qolgan so’z keyingi qatorga bo’g’in asosida ko’chiriladi; 2) birinchi sinf 
o’quvchilarini o’qish va yozishga o’rgatish bo’g’in asosida amalg oshiriladi; 3) 
she’riy misralarda bo’g’inlar soni teng bo’ladi 
1. Ko’p bo’g’inli so’zlarning bosh yoki oxirgi bo’g’ini bir harfdan iborat bo’lsa, 
bu bo’g’in oldingi qatorda yolg’iz qoldirilmaydi. Keyingi qatorga yolg’iz 
ko’chirilmaydi: o-nasi, mudofa-a 
2. Ayirish yoki tutuq belgisi oldingi bo’g’inda qoldirilmaydi: va’-da, ma’ri-fat 
3. O’zlashma so’zlarning o’zagidan yonma-yon kelgan ikki undosh birgalikda 
keying satrga ko’chiriladi 

---