1 bo`G`inning ko`chirilishi reja: kirish

O‘zlashma so‘zlardagi urg‘u 

---

34 
 
O‘zlashma so‘zlardagi urg‘u tushgan o unlisi aniq talaffuz qilinadi: futbol, 
volleybol. 
Motor, 
fontan, 
vodoprovod 
kabi 
so‘zlarning 
urg‘usiz 
bo‘g’inidagi o unlisi a tovushiga yaqin talaffuz qilinadi. Traktor, doktor kabi 
so‘zlardan so‘z oxiridagi urg‘usiz o unlisi i unlisiga yaqin talaffuz qilinadi: traktir, 
doktir. 
Urg‘u so‘z ma’nolarini farqlash uchun ham xizmat qiladi: olma (meva) – olma 
(harakat), yangi (sifat) – yangi (ravish), qishloqcha (ot) – qishloqcha (ravish). Gap 
(mantiqiy, logik, ma’no) urg‘usi gap tarkibidagi ayrim so‘zlarning kuchliroq 
aytilishidir; urg‘u olgan so‘z har doim kesim yonida joylashadi: Bugun maktabga 
bordim. Maktabga bugun bordim. 
Bo’g’in. So’zning bir nafas zarbi bilan aytiladigan tuvush yoki tovush 
birikmasidan iborat qismi bo’g’in deyiladi. Masalan, otamiz so’zida uch bo’g’in bor: 
o-ta-miz. Birinchi bo’g’in tovushdan, qolgan iktasi tovush birikmalaridan iborat. 
O’zbek tilida bo’g’in unlisiz tuzilmaydi. So’zda qancha unli bo’lsa shuncha bo’g’in 
bo’ladi. Bo’g’in sonini aniqlash uchun unli sanab chiqish kifoya. 
Bo’g’in dastlab ikki belgi asosida tasniflanadi: 
2. Unli yoki undosh bilan tugashiga qarab: a) ochiq bo’g’in b) yopiq bo’g’in 
farqlanadi. 
Unli bilan tugagan bo’g’in ochiq bo’g’in deyiladi: ona, ota, opa. 
Undosh bilan tugagan bo’g’in yopiq bo’g’in deyiladi: mak-tab, rah-bar, shah-
mat. Bir bo’gin bittadan to’rttagacha, o’zlashma so’zda beshtagacha tovushdan 
iborat bo’ladi: ona, bosh, tekst. 
Urg’u, avvalo xosligiga ko’ra 2 xil 
a) So’z urg’usi 
b) Ma’no urg’usi 
So’z bo’g’inidan biriga tushib, uning ma’no va talaffuzini belgilab beradigan 
urg’u so’z urg’usidir. Zatovat, olma-ot, olma-fe’l. Unli tovush urg’u oladi. 

---