1. Дори моддаси, дори воситаси, дори шакли ва дори препарати тўғрисида тушунча

pinnatifolius vaboran) dan hamda sintez yo‘li bilan olingan, atseklidin esa
sun’iy moddadir.
M- xolinomimetiklar a’zolar, mushaklar, bezlar, qon tomirlarda
joylashgan M-xolinoretseptorlami qo‘zg‘atib, me’da-ichak, bronx,
qovuq, bachadonning silliq mushaklarini, ko'z rangdor pardasini,
radial mushaklami qisqartiradi, yurakning o'tkazuvchan sistemasida
qo‘zg ‘aluvchanIikning o ‘tishini kamaytiradi, yurakning urishi
sekinlashadi; bezlar faoliyati oshadi — so'lak ko‘p ajraladi, ter
chiqadi, oshqozon shirasi ajralishi oshadi, bronxlarda shilliq
ko‘payadi. Tibbiyotda asosan M - xolinomimetiklami — pilokarpinni
ko'zga, atseklidinni ko‘z va me’da-ichak, qovuqqa ta’siri amaliy
ahamiyatga ega.
Pilokarpin k o ‘zga tomizilganda atsetilxolinga o 'x sh ab
bevosita rangdor pardaning aylanma mushaklariga, kipriksimon
mushaklarning M- xolinoretseptorlariga ta’sir ko‘rsatib, ulami
qisqartiradi, shu tufayli ko‘z qorachig'i torayadi, ko'zning ichki
bosimi pasayadi, akkomodatsiya qisqaradi (mexanizmlari atsetilxolin
ta’siri ifodalanganda keltirilgan). Pilokarpin atsetilxolinga nisbatan
davomliroq ta’sir etadi, chunki xolinesteraza bilan parchalanmaydi.
Pilokarpin ko'z tomchi sifatida ko'zning ichki bosimi oshganda —
glaukomada va boshqa ko'z kasalliklarida qo'llaniladi, ancha zaharli
modda bo'lgani uchun pilokarpin parenteral y o'l bilan deyarli
yuborilmaydi.
Atseklidin pilokarpinga nisbatan kamroq zaharli, pilokarpinga
o'xshash oftalmologiyada tomchi va malham shaklida hamda me’daichak,
qovuq atoniyasida, tug'ish faoliyati susayganda parenteral
yo'llar orqali yuboriladi. Atseklidinni 2 yoshgacha bo'lgan bolalarga
qo'llash man etiladi. Umuman M — xolinomimetiklar bolalar
amaliyotida kam qo'llanadi: moddalar bilan o'tkir zaharlanganda
atropin va atropinsimon moddalar buyuriladi.
Yuqorida keltirilgandek, M-xolinoretseptorlar muskaringa
sezuvchan retseptorlar, lekin muskarin o'ta zaharli bo'lgani uchun
tibbiyotda dori modda sifatida ishlatilmaydi. Muskarin muxomor
qo'ziqorindan olinadi, shunday qo'ziqorinlar iste’mol qilinsa,
k a tta la r va bolalarda o g 'ir zah a rlan ish ro 'y beradi. Bunda
bradikardiya yuzaga keladi, nafas olish bronxospazm tufayli
qiyinlashadi, qorin og'riydi — ichaklar peristaltikasi oshgani
tufayli ichak quldirashi masofadan eshitiladi, bemor qayt qiladi, ichi ketadi, teri tomirlari kengayadi, g ‘araq-g‘araq terlaydi, ≪bemor
o‘z terida cho'miladi≫, ko'z qorachig'i torayib, nina uchidek bo'lib
qoladi, akkomodatsiya spazmi, qo'zg'aluvchanlik oshib, talvasalar
ro 'y beradi. Bronx bezlarining faoliyati ortishi tufayli oldin
shilimshiq, keyin suyuq balg'am ajralishi ko'paya boradi, nafas
markazi falajlanishidan o'lim yuz berishi mumkin. Bunda birinchi
navbatda atropin yuborib yordam beriladi, atropin zaharlanish
belgilarini bartaraf qiladi.
ichi ketadi, teri tomirlari kengayadi, g ‘araq-g‘araq terlaydi, ≪bemor
o‘z terida cho'miladi≫, ko'z qorachig'i torayib, nina uchidek bo'lib
qoladi, akkomodatsiya spazmi, qo'zg'aluvchanlik oshib, talvasalar
ro 'y beradi. Bronx bezlarining faoliyati ortishi tufayli oldin
shilimshiq, keyin suyuq balg'am ajralishi ko'paya boradi, nafas
markazi falajlanishidan o'lim yuz berishi mumkin. Bunda birinchi
navbatda atropin yuborib yordam beriladi, atropin zaharlanish
belgilarini bartaraf qiladi.