1. Elektromexanikaning qonunlari

3. Transformatorning ishlash prinspini tushuntiring
Turmushda foydalaniladigan jihozlarning hammasi ham ayni bir 220 V kuchlanishga mo'ljallangan emas. Bu elektr asboblaridan foydalanish uchun kuchlanishni o'zgartirish kerak bo'ladi. Bunday vazifani odatdan transformatorlar bajaradi. O'zgaruvchan kuchlanishni o'zgartirib beruvchi qurilmaga transformator deyiladi. Transformator umumiy po'lat o'zakka kiydirilgan ikkita izolyatsiyalangan sim cho'lg'amli g'altakdan iborat .
G'alataklarni birini birlamchi cho'lg'am, ikkinchisini ikkilamchi cho'lg'am deyiladi. Birlamchi cho'lg'am yuzasida hosil bo'lgan magnit oqimi ikkilamchi cho'lg'amda ham hosil bo'lishi uchun o'zaklar odatda magnit singdiruvchanligi yuqori bo'lgan ferromagnit materiallardan tayyorlanadi. Bu ferromagnit o'zaklarda aylanma Fuko toklari hosil bo'lib, o'zak qizib ketmasligi uchun o'zak bir-biri bilan ajratilgan plastinalar shaklida tayyorlanadi.
Transformatorni ishlashi

Agar ikkilamchi cho'lg'amdagi kuchlanish n marta oshirilsa (yoki undagi tok kuchi n marta kamaytirilsa), elektr energiyasini uzatuvchi liniya simlaridagi energiya isrofi n² marta kamayadi. Agar elektr energiyasini uzatuvchi liniya simlaridagi energiya isrofi n marta kamaygan bo'lsa, ikkilamchi cho'lg'amdagi kuchlanish √n marta oshirilgan (yoki undagi tok kuchi √n marta kamaytirilgan) bo'ladi. Transformator faqat о ‘zgaruvchan tok zanjirida ishlay oladi, o ‘zgarmas tokda esa dO/dt = 0 bolganligidan chulg‘amlarda EYK vujudga kelmaydi. Ikkilamchi chulg'ami yuklamaga ulanmagan transformatoming birlamchi chulg‘ami 0 ‘zgaruvchan tok manbaiga ulansa, birlamchi chulg‘amdan salt ishlash toki I, = Iu oladi. Uning reaktiv tashkil etuvchisi I0r ~ Iq shu chulg‘amda magnit yurituvchi kuch 24 (MYK) Io-rWi ni vujudga keltirib, u esa o ‘z navbatida, asosiy (Ф) va tarqoq (Фп1) qismlardan iborat deb qaraladigan o‘zgaruvchan magnit oqimni hosil qiladi (Фа 1 to‘la magnit oqimning taxminan 0,1 -ь 0,25 foizini tashkil qiladi).
4 Transforematorlarni ulanish usullari. Uch fazali transformator chulg‘amlarining ulanish usullari. Umumiy maqsadli uch fazali transformatorlaming chulg‘amlari asosan «yulduz» (Y) (1.7, a-rasm) va «uchburchak» (A) ayrimlari esa «zigzag» (Z) usulida ulanadi. Chulg‘amlar Y usulida ulanganda, liniya kuchlanishi U =v3 Uf, liniya toki esa l=If bo‘ladi. Bu nisbatlar simmetrik rejim uchun to‘g‘ridir. Odatda, uch fazali ikki chulg‘amli transformatoming YK chulg‘ami ulanish usulining shartli belgisi kasr suratida, PK chulg‘aminiki esa kasr maxrajida ko‘rsatiladi (masalan, Y/Y, Y/A, Y/Z). Uch fazali uch chulg‘amli transformatorlarda chulg‘arnlarning sxemalari Y K /0‘K/PK ketma-ketlikda, ya’ni Y/Y/A yoki Y/A/A ko‘rinishda belgilanadi. Zigzag usulida ulangan ikkilamchi chulg‘am ikkita teng qismga ajratilib, magnit o ‘tkazgichning heir xil steijenlariga joylanadi va ular o'zaro qarshi ulanadi. Bu holda fazaviy chulg'am g ‘altaklarining EYK vektorlarini geometrik ayirish natijasida hosil bo'ladigan fazaviy EYK, shu fazani hosil qiluvchi har qaysi g‘altak EYK dan ' 3 marta katta bo‘ladi (1.7.b-rasm). Bu g ‘altaklar mos ulanganida esa, fazaviy chulg‘am g‘altaklarining EYK lari geometrik qo‘shilib natijaviy EYK kam boiishidan amalda g'altaklarni teskari ulaydilar. KT- kuchlanish transformatori. Kuchlanish transformatorlari bir fazali va uch fazali qilib tayyorlanadi. Kuchlanish U =3000 V gacha quruq qilinib, U > 3000 V bo ‘lganda esa moyli (moy bilan sovitiladigan) qilinadi. 1.30-rasmda NOM-35 tipli kuchlanish transformatori (b) va uni tarmoqqa ulash sxemasi (a) ko‘rsatilgan. Elektr xavfsizligini ta’minlash maqsadida transformator ikkilamchi chulg‘amining chiqish uchlaridan biri va tr Kuchlanish transformatori (TV) quvvati kichik bo‘lgan kuch transformatoriga o‘xshash. TV ni tarmoqqa ulanishi. W₁/W₂ -birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlar sonining nisbati transformatsiya koeffitsienti deyiladi. TV tarmoqqa parallel ulanadi. Ikkilamchi kuchlanish standart 100 V ga teng. TV nol guruxiga mos ravishda ishlab chiqariladi, ya’ni yuqori va past kuchlanish vektorlarining orasidagi burchak nolga teng. TV ning ikkilamchi chulg‘amiga voltmetr, o‘lchov asboblarining va himoya apparatlarining kuchlanish zanjirlari ulanadi.
bu nisbat doimiy emas, chunki chulg‘amlarda kuchlanish tushuvi mavjud, bu xol xatolikka olib keladi. Yulduz usuli – bu sxema uchta bir fazali TV lar yoki bitta uch fazali beshta sterjenli TV yordamida yigiladi (4-, 5- sterjenlar nol ketma-ketlik oqimi uchun xizmat qiladi). Bu sxema yordamida fazalararo kuchlanishni, faza kuchlanishini va neytral nuqtaga nisbatan kuchlanishni o‘lchash mumkin.