1. Fanning tadqiqot obyekti, maqsadi va vazifalari

16. Tuproq taksonomiyasi „Taksonomiya” so4zi grekcha „taxis” - tuzilma, tartib yoki lotincha „takso” - baholayman va „nomos” - qonun demakdir. Taksonomik birliklar (taksonlar)- bu qandaydir obyektlar tizimida sinf, daraja yoki o4mini ko4rsatadigan, ulaming batafsillik yoki aniqlik darajasini belgilaydigan, tasniflash yoki tartibga solish birliklaridir. Tuproqshunoslikda taksonomik birliklar – tabiatda mavjud tuproq guruhini tasvirlaydigan, ketma-ketlikda bir-biriga teng tobe bo4lgan (bo4ysunilgan) tizimli toifalaridir. Hozirgi zamon taksonomiyasining negizida tuproq tipi to’g4risidagi Dokuchayevning ta’limoti yotadi, keyinchalik bu tuproq tipi va tuproq paydo bo4lish jarayonining tipi haqidagi ta’limotlarda o4z rivojini topgan. Tip - deyarli bir xildagi tuproq paydo bo‘lish jarayonlari kechadigan hamda o4xshash tabiiy - geografik sharoitlarda katta maydonlarda shakllangan aniq tuproqlardir. Tuproq tiplarining eng muhim belgilari: 1) tuproqda to4planadigan organik moddalar va ular parchalanish, o4zgarish jarayonlarining deyarli bir xil bo4lishi; 2) tuproqdagi mineral va organik-mineral moddalar sintezidagi jarayonlarning bir xilligi; 3) moddalar migratsiyasi; 4) tuproq kesmasi tuzilishining bir xilda bo4lishi hamda 5) tuproq unumdorligini oshirish va saqlab qolishga qaratilgan tadbirlaming yagona yo'nalishda olib borilishi kabilar hisoblanadi. Hozir 0 ‘zbekistonda tuproqlaming 22 tiplari va 59 tipchalari (B.V.Gorbunov, N.V.Kimberg, 1962) ajratilgan. Ulaming ba'zilari avvaldan ma’lum va yaxshi o‘rganilgan boisa-da, ayrimlari kam tadqiq qilingan. Tuproqlar tizimi i tartibida tuproq tipidan quyi (past) boigan taksonomik birliklar: tipcha, avlod (rod), tur, xil va razryadlar ham ajratiladi. Tipcha - tuproq tiplari orasida ajratiladigan taksonomik birlik boiib, asosiy hamda qo‘shimcha tuproq paydo qiluvchi jarayonlaming borishida ayrim sifatiy farqlar bilan xarakterlanadi. Avlod - tipchalar orasida tuproq guruhlarini o‘ziga birlashtiradi. Tuproqlaming genetik xususiyatlari ko‘plab mahalliy sharoitlaming tuproq paydo boiish jarayonlariga ta’siri natijasida yuzaga keladi. Ona jinslarning tuzilishi va xossalari, sizot suvlarining kimyoviy tarkibi kabi omillar natijasida tuproqlarda sho‘rxoklanish, sho‘rtoblanish va karbonatlanish singari jarayonlarning borishi ro‘y beradi. Tur - avlodlar orasida ajratiladigan tuproq guruhlari boiib, tuproq paydo qiluvchi jarayonlarning borish jadalligiga ko'ra ajratiladi. Masalan, podzollanish jarayonlarida gumus to'planishining jadalligi va uning chuquriigi, sho‘rlanish, eroziyalanish darajasi singarilar turlami belgilovchi ko‘rsatkichlar hisoblanadi.