1. «Jarayonlar va qurilmalar» fanining mazmuni

49. Turli jinsli sistemalarni ajratish jarayonlarhaqida umumiy tushuncha.. 
Bir jinsli sistemalar,Turli jinsli sistema, faza, suspenziya, chang, tutun, emulsiya, ko‘pik, 
tuman, cho‘ktirish, filtrlash, syentrifugalash, filtrlash. 

---

Xar xil fazalardan tashkil topgan aralashmalar turli jinsiy sistema deb ataladi 
Fazalarning fizik xolatiga ko‘ra turli jinsli sistemalar quyidagi guruxlarga bo‘linadi: 
suspenziyalar, emulsiyalar, ko‘piklar, changlar, tutunlar, tumanlar. 
Suspeziya. Suyuqlik va qattiq modda zarrachalaridan tashkil topgan aralashmalar 
suspenziya deyiladi. Qattiq modda zarrachalarining o‘lchamiga ko‘ra suspenziyalar (zarrachalar 
o‘lchami 100 mkm dan ortik); mayin suspenziyalar (zarrachalar o‘lchami 0,5 - 100 mkm); 
loyqasimon-suspenziyalar (zarrachalar o‘lchami 0,5 - 0,1mkm); kolloid eritmalar (zarrachalar 
o‘lchami 100 mkm dan kichik). 
Sanoatda suspenziyalar juda ko‘p uchraydi. Qattiq sochiluvchan moddalarni suyuqlik bilan 
aralashtirish paytida suspenziyalar xosil bo‘ladi. 
Emulsiyalar ikki xil o‘zaro aralashtirilgan suyuqliklardan iborat bo‘lib, bunda birinchi 
suyuqlikning ichida ikkinchi suyuqlikning tomchilari tarqatilgan bo‘ladi. Emulpsiyaga sut eng 
xarakterli misol bo‘la oladi. Sut tarkibida suv va 3-4 xil yog‘ zarrachalaridan iborat. 
O‘z tarkibida gaz pufakchalari tutgan suyuq sistemalar ko‘piklar deb ataladi. Suyuqlik - gaz 
sistemasi o‘zining xossasiga ko‘ra emulpsiyalarga yaqin turadi.
Changlar deb o‘z tarkibida qattiq moddaning mayda zarrachalarini tutgan gaz sistemalariga 
aytiladi. Chang tarkibidagi qattiq zarrachalar o‘lchami 3...70 mkm oralig‘ida bo‘ladi. 
Tutunlar tarkibida o‘lchami 0,3...5 mkm ga teng bo‘lgan qattiq modda zarrachalari bo‘ladi. 
Tutunlar bug‘ yoki gazlarning suyuq yoki qattiq xolatga kondensasiyalanish jarayoni orqali 
o‘tishda xosil bo‘ladi. 
Tumanlar suyuq va gaz fazalaridan tashkil topgan bo‘ladi. Tuman tarkibidagi suyuqlik 
zarrachalarining o‘lchami 0,3... 0,5 mkm ga teng. 
Chang tutun va tumanlar aerodispers sistemalar yoki aerozollar deb ataladi. Quyidagi rasmda 
turli jinsli sistemalarning klassifikasiyasi berilgan. 
Cho‘kish tezligini aniqlash uchun aloxida olingan sharsimon qattiq zarrachalarning 
suyuqlik muxitda erkin cho‘kishini tekshiramiz: cho‘ktirish jarayonlari tindiruvchi qurilmalarda 
olib boriladi. Bu jarayonda cho‘kish tezligini xisoblash muximdir. 
Zarracha dastlab tez cho‘ka boshlaydi, so‘ngra og‘irlik kuchi qarshilik kuchiga teng 
bo‘lgandan so‘ng o‘zgarmas tezlik bilan bir xilda cho‘kadi. Shu o‘zgarmas tezlik cho‘kish tezligi 
deyiladi. Umumiy xolda tezligi quyidagi formuladan topiladi: