№1 лаборатория иши мустақил қЎзгатувчи ўзгармас ток моторли эмт

 Мустақил қўзғалувчан ўзгармас ток мотор тезлигини якор занжиридаги 
кучланишни ўзгартириб ростлаш 
(3.6) ва (3.7) тенгламалардан кўриниб турибдики, моторнинг тезлигини 
ростлаш учун якор занжирига қўшимча қаршиликлар улаб тезликни ростлаш 
билан бир қаторда якор занжирига берилаётган кучланишни ўзгартириш 
ҳисобига ҳам тезликни ростлаш мумкин. Бунинг учун моторнинг якор 
занжири қиймати ўзгарувч ўзгармас ток кучланиши манбаидан таъминланиши 
керак. Асосий электр тармоғи ўзгарувчан ток тармоғи эканлигини ҳисобга 
олсак, бошқарилувчи ўзгарткич сифатида асосан ярим ўтказгичли 
1 
3 2 
4 

---

бошқарилувчи тўғирлагичлар (БТ) қўлланилади. Мотор якори БТ дан 
таъминланадиган электр юритма тизими «бошқарилувчи тўғирлагич – 
мотор» тизими деб аталади (3.5а – расм), бу ерда, Е
ЎЗ
– БТ нинг ЭЮК, R
ЎЗ
– БТ нинг ички қаршилиги, к
ЎЗ
= Е
ЎЗ
/U
б
– БТ нинг кучайтириш коэффициенти, 
U
б
– бошқарув сигнали.
 
3.5 – расм. МҚ ЎТМ нинг якор занжиридаги кучланишни бошқарилувчи 
тўғирлагич ёрдамида ростлаш схемаси (а) ва моторнинг электромеханик 
(механик) тавсифлари (б) 
БТ нинг кучланиши 
U = E
ЎЗ
– IR
ЎЗ
. (3.8) 
МҚ ЎТМ нинг қўзғатиш чулғами алоҳида ўзгармас ток манбаига 
уланган бўлади. 
(3.6) ва (3.7) ларни (3.29) ни ҳисобга олган ҳолда БТ – М тизимининг 
электромеханик ва механик тавсифлари қуйидаги кўринишга эга бўлади: 

= E
ЎЗ
/ (kФ)) – I(R
Я
+R
ЎЗ
) / (kФ) = 

0
– 


; (3.9) 

= E
ЎЗ 
/ (kФ) – М(R
Я
+R
ЎЗ
) / (kФ)
2
= 

0
– 


. (3.10) 
(3.9) ва (3.10) ифодалардан кўриниб турибдики, Е
ЎЗ
ўзгариши билан 
пропорционал моторнинг идеал салт юриш тезлиги 

0
ҳам ўзгаради. 

---

Моторнинг 1 – 7 электромеханик (механик) тавсифлари (3.5б – расм) 
чизиқли ва ўзаро параллел бўлиб ва улар БТ ЭЮК ларининг қуйидаги 
қийматларига мос келади: E
ЎЗ1 
> E
ЎЗ2 
> E
ЎЗ3
; E
ЎЗ4 
= 0; E
ЎЗ5 
= – E
ЎЗ3
; E
ЎЗ6 
= – E
ЎЗ2
; E
ЎЗ7 
= – E
ЎЗ1
. 
Ҳар қандай координаталарини ростлашда сифат кўрсаткичлари юқори 
бўлиши талаб қилинадиган электр юритмаларда «бошқарилувчи тўғирлагич