№1 лаборатория иши мустақил қЎзгатувчи ўзгармас ток моторли эмт

Мустақил қўзғалувчан ўзгармас ток моторини ишга тушириш ва 
тормозлаш 
Моторни ишга тушириш жараёнида унинг токи ва моментини ростлаш 
ёки чегаралашнинг энг оддий усули якор занжирига ростланмайдиган 
қаршилик R
Қ1
ни улаш билан амалга оширилади. 
Моторнинг ишга туширилиши сунъий тавсиф 1 бўйича бўлиб, бунда 
якор занжирига R
Қ1
қаршилик уланган бўлади ва бу қаршилик ишга тушириш 
қаршилиги дейилади (3.9 – расм). Моторни ишга тушириш вақтида унинг токи 

---

ва моменти берилган рухсат этилган қийматлари I
1 
= I
рух
, М
1 
= М
рух
билан 
чегараланади. Тезлик ошиб борган сари моторнинг ЭЮК ошиб боради, 
якордаги ток эса камайиб боради ва тезлик 

1
қийматига етганида қаршилик 
R
Қ1
якор занжирдан узилади яъни R
Қ1
нинг учлари ўзаро туташтирилади. 
Мотор табиий тавсиф 2 га ўтиб ишлай бошлайди, бу ўтиш вақтида ток ва 
моментларнинг тегишли ўзгаришлари берилган қийматдан ошиб кетмаслиги 
керак. 
МҚ ЎТМ нинг реверс ёки тескари улаб тормоз режимларида ишлаши 
якор ёки қўзғатиш чулғамларига берилаётган кучланишнинг қутбларини 
ўзгартириб, якор занжирига қўшимча R
Қ2
қаршилик улаб амалга оширилади ва 
мотор 5 тавсифда ишлайди. 
Катта қувватли моторларни ишга туширишда электр энергия сарфини 
камайтириш ва ишга тушириш жараёни вақтини камайтириш мақсадида якор 
занжирига қаршиликлар секцияси уланади. 
 
3.9 – расм. МҚ ЎТМ ини ишга тушириш ва тескари улаб тормозлаш 
тавсифлари 
 
3.10 – расмдаги схема бўйича моторни динамик тормозлаганиш 
режимига ўтказганимизда, тезлик 

тур
қийматига етганда яъни моторнинг 2 
тавсифи ижрочни органнинг механик тавсифи 3 билан кесишганда, якор 
занжирига R
Қ
қаршилик параллел уланади ва мотор 4 тавсиф бўйича ишлайди. 
R
Қ
нинг қиймати электр юритманинг секинлашиш темпи ёки моторнинг 
коммутация шароитларидан келиб чиққан ҳолда аниқланган I ёки M 
қийматлари асосида ҳисобланади. 
- I
Қ
0 I
C
I
2
I
1
= I
Қ
I, M
- M
Қ
М
С
М
2
М
1
=М
Қ
1 
2
3 
4 
5 

---

3.10 – расм. МҚ ЎТМ ни динамик тормозлаш схемаси 
Рекуператив тормоз режимида моторни тармоққа улаш схемасида ҳеч 
қандай ўзгариш рўй бермайди, мотор валидаги статик момент йўналишининг 
ўзгариши натижасида мотрнинг тезлиги салт юриш тезлигидан ошиб кетади 
ва мотор тармоққа паралел ишлаётган генератор сифатида ишлайди.
R
Қ
I
Е 
ҚЧ R
ҚҚ
I
Қ
+ U
Қ
-