1-ma’ruza:
SIFAT. UNING O‘ZIGA XOS MA’NOSI, MORFOLOGIK XUSUSIYATLARI,
SINTAKTIK VAZIFALARI. BELGINI DARAJALAB KO'RSATA OLISHI - SIFAT
DARAJALARI: ODDIY, QIYOSIY VAORTTIRMA DARAJA. SIFATLARNING
OTLASHISHI.
SIFAT
Otga bog‘lanib, uning belgisini bildiradigan va qanday
? qanaqa?
so‘roqlariga javob bo‘ladigan so‘zlarga
sifat deyiladi.
Chiroyli ko‘ylak, baland
bino, devoriy gazeta, qiziq gap, kuzgi ekin
SIFATLARNING MA’NO GURUHLARI
BILIB OLING.
Sifatlar qanday belgini ifodalashiga ko‘ra quyidagi
guruhlarga bo‘linadi:
1) xususiyat sifatlari; 2) rang-tus sifatlari; 3) maza-ta’m sifatlari;
4) hajm-o’lchov sifatlari; 5) hid sifatlari; 6) makon-zamon belgisini
bildiruvchi sifatlar.
Kamtar, egri, qadimgi, yozgi, ichki, keng, tor, quvnoq, chopag‘on, uzun,
qisqa, keng, baland, tungi, xursand, quvnoq, g‘amgin, sho‘x, kamtar,
bulturgi, qishki, kechki, kuzgi, shirin, qizil, katta, odobli, xushfe’l, behisob,
tonggi, kuzgi, xushbo'y, muattar, oppoq, qora, tuzsiz, taxir, badbo‘y
Ma’lum belgi bir necha so‘zlar orqali ifodalanishi ham mumkin. Masalan:
katta, ulug‘, ulkan, buyuk, gigant; chiroyli, go‘zal, xushro‘y, bejirim va boshq.
Bunday so‘zlar muayyan bir umumiy ma’no asosida birlashsalar ham, lekin ular
bir-biridan ma’lum farqlanishga ham ega. Bunday farqlanish ularning boshqa
so‘zlar bilan bog‘lanishida, ma’lum uslubga xoslanishida aniq namoyon bo‘ladi.
Masalan,
odam so‘zi katta,
buyuk, ulkan, ulug‘ sifatlarini qabul qila oladi, lekin
gigant sifati odam bilan bog‘lana olmaydi. Chunki u qurilishlarda binolarning
shakl-belgisini ifodalashga xoslangan. Shuningdek,
ulug‘, buyuk so‘zlari shakl
belgisidan tashqari xususiyat belgisini ham ifodalaydi. Bunday vaqtda ular bilan
ma’nodosh bo‘lib keladi.
Ulkan, gigant so‘zlarida esa bunday ma’no yo‘qligi
uchun ular bilan ma’nodoshlikni hosil qila olmaydi.
Shuning uchun ham sifatlarning ma’nodoshlarini bilish va o‘z o‘rnida qo‘llay
bilishi so‘zlovchining nutqiy mahoratini ko‘rsatadi.
Mashq: 1. Sap-sariq oltinday cho‘girilar, ko‘k beqasam to‘n kiyishib yotgan
ananaslami yegani ko‘zingiz qiymaydi. 2.Mamat olachipor, yashil tepalikdan
pastlikka tomon yayov kel- moqda. 3. Oftob o‘chyapti. Ko‘m-ko‘k osmonda
