1. Masalaning nazariy aspektlari Lotinlashtirish harakatining qisqacha tarixi
Download 365.5 Kb.
|
1447865310 62403
Bu alfavitga ko'ra imlo tamoyillariga ham o'zgartishlar kiritildi. Ammo, nosingarmonistik alfavit va imloga o'tish tozuvdagi kamchiliklarni tugatmadi. Shu sababli 1938-yili alfavitni qayta ko'rib, uni takomillashtirib berish vazifasi yuklangan va A.K. Borovkov,O.Usmon, F.Kamol, B.Avezov kabi mutaxassislardan tashkil topgan komissiya tashkil etildi. Ammo, hali bu komissiya o'z ishini yakunlamasdan turib yangi alfavit islohoti – kiril yozuviga o'tish masalasi ko'tarildi va bu muammo kun tartibidan olib tashlandi. 1934-yilgi alfavit va o'zgarishlaridan keyin vujudga kelgan imlo qiyinchiliklari va chaslkashliklari avtomatik ravishda kiril alfaviti va yangi o'zbek-lotin yozuvida (1993) ham takrorlanib kelayotganini afsus bilan qayd etish kerak. Barcha turkiy xalqlar qatori o'zbek yozuvining lotinlashtirilishi ijobiy hodisamidi yoki salbiymi, olg'a intilishmi yoki orqaga ketishmi, bu savollarning javobini tarix berajakdir. Ammo bu yozuvning qabuli bilan kishilar o'rtasida savodxonlikning keskin oshgani, kitob, gazeta-jurnal nashr etish hamda ta'lim muassalari faoliyati tubdan yaxshilanganini qayd etish zarur. Jumladan, O'zbekiston SSR tuzilgan 1925-yilda, respublikada jami 831 ta maktab bor edi, 1931-33-yillarda esa 4536 maktab mavjud bo'lib, unda 386.643 ta bola o'qir edi (barcha bolalarninng 75 foizi qamrab olingan). 1931-33-yillarda esa Likbez kurslarida esa 465.875 kishi savodini chiqargan1. Xullas, lotin alfaviti o'z davrining talabi bilan joriy etildi va o'z davrining maqsadlariga xizmat qildi. Qayd etish kerakki, Sovet Ittifoqida jami 50 dan ziyod milliy tilning yozuvi lotinlashtirilgan edi. Bu yozuvlarning barchasiga tarix juda oz vaqt ajratgan edi, 1930-yillarning ikkinchi yarmidan boshlab bu yozuvlarga xotima berish boshlandi. Sobiq SSSRdagi rus, ukrain, beloruslar, arman va gruzinlardan boshqa xalqlarning hammasini yangi yozuv islohoti kutib turardi. XULOSA O’zbekistonda 20-asrda amalga oshirilgan yozuv va imlo islohotlari tufayli xalqimiz 3 bora yozuv almashtirishga majbur bo’ldi. Sho’rolar davrida arab yozuvidan lotin yozuviga, so’ngra kiril yozuviga o’tish sof siyosiy sabablarga ko’ra amalga oshirildi hamda madaniyat va umuman mahalliy sivilizatsiyaning eng qiymatli yutuqlari bitilgan yozuvlar xalqning istak va xohishlariga zid ravishda goh “sotsializm qurilishini tezlashtirish”, goh “kommunizm qurilishi talablariga ko’ra” almashtirilaverdi. Eng yomoni har gal yozuv almashganida eski yozuv(lar) qonundan tashqari deb e’lon qilindi va bu yozuvdan foydalanish jiddiy cheklanib qo’yildi. Mustaqillik yillarida joriy etilgan yangi o’zbek alifbosi mamlakat va xalqning globalizatsiya jarayonlari avj olgan davrdagi ehtiyojlarini qondirish maqsadida qabul qilindi. Qonunning preambulasida haqli ta’kidlanganidek, mazkur qonun, “keng jamoatchilik vakillari bildirgan istak-xohishlarni inobatga olgan holda respublikaning har taraflama kamol topishini va jahon kommunikatsiya tizimiga kirishini jadallashtiruvchi qulay sharoit yaratish” uchun qabul qilindi va u bu maqsadga xizmat qilmoqda. Muhimi, qonunning ikkinchi bandida qayd etilganidek, “Lotin yozuvi asosidagi o’zbek alifbosini joriy etish bilan birga O’zbekiston xalqining milliy iftixori bo’lmish bebaho ma’naviy meros bitilgan arab alifbosini va kirillitsani o’rganish ulardan foydalanish uchun zarur sharoitlar saqlab qolinadi”, ya’ni, yangi o’zbek yozuviga o’tish bilan an’anaviy yoki eski yozuvlar qonundan tashqari deb e’lon qilinmagan, balki, aksincha, bu yozuvlarni o’qish-o’rganish va foydalanishni garantiyalash ko’zda tutilgan. Bu qoida ushbu qonunnig jiddiy yutug’idir. Xullas, yozuv va imlo islohotlari qandaydir mafkura yoki siyosiy kuchlarning maqsadlariga emas, xalq va jamiyat manfaatlariga xizmat qilishi lozim, o’shandagina bunday islohotlarni ma’qullash va ijobiy baholash mumkin. Download 365.5 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|