1-мавзу: “Ходимлар меҳнатини ташкил этиш” фанининг предмети ва вазифалари

Барқарор ишлаб чиқариш шароитида моментлар миқдори

Р	К 01	02	03	04	05	06	07	08	09
3	20000	8890	5180	3330	2200	1480	670	560	250
4	11250	5000	2920	1870	1250	830	540	310	140
5	7200	3200	1870	1200	800	530	340	200	90
6	5000	2220	1300	830	550	370	240	140	60
8	2700	1250	730	470	310	210	130	80	35
10	1800	800	490	300	200	135	85	50	20

12-жадвал

Барқарор бўлмаган ишлаб чиқариш шароитида моментлар миқдори

Р	К 01	02	03	04	05	06	07	08	09
3	30000	13320	7780	5000	8300	2220	1000	840	380
4	16850	7500	4380	2810	1800	1150	810	470	210
5	10800	4800	2800	1800	1200	880	510	300	140
6	7500	3300	1940	1250	830	560	360	210	90
8	4280	1880	1100	700	470	310	180	120	50
10	2700	1200	700	450	300	200	130	75	35

Иш куни давомида кузатув ҳажми аниқлангандан кейин белгиланган моментлар миқдорини қайд қилиш учун зарур бўлган иш жойларини айланиб чиқиш миқдорини аниқлаш керак. Айланиб чиқиш миқдори қуйидаги формула орқали аниқланади:

Бу ерда: Q - айланиб чиқиш миқдори;
М - моментлар миқдори;
Ис - кузатув участкасидаги ходимлар сони.
Масалан, кузатилиши зарур бўлган объектлар (ходимлар) сони 50 нафар бўлиб, керакли кузатувлар миқдори 200 моментга тенг. Унда объектларни айланиб чиқиш миқдори (200:50) 4 га тенг. Бу кўрсатгичлар ҳисоблангандан кейин, объектларни айланиб чиқишлар орасидаги вақтлар (интерваллар) миқдори аниқланади. Кузатиладиган объектларнинг сони 10 тадан ортиқ бўлмаса, бу оралиқларнинг вақт миқдори бир хил, кузатиладиган объектларнинг сони 10 тадан ортиқ бўлса, бу оралиқларнинг вақт миқдори ҳар хил бўлиши мумкин.
Иш вақти сарфларини кузатувчи томонидан объектларни бир марта айланиб чиқишга кетадиган вақт миқдори эса, одатда, тажриба орқали ҳам аниқланиши мумкин.
Масалан, бу вақт миқдори 15 минутдан иборат бўлсин. Унда кузатувчига объектларни тўрт марта айланиб чиқиши учун 60 минут ёки бир соат керак. Мабодо, иш вақти сарфини бир иш куни давомида моментли услуб орқали кузатиш ташкил этилиши кўзда тутилган бўлса, унда ихтиёримизда 480-60қ420 минут вақт қолади. Бу ҳолда тўрт марта айланиб чиқишнинг ҳар бири орасидаги вақт давомийлиги ўртача 420:3қ140 минутга тенг бўлган учта оралиқ (интервал) мавжуд бўлади. Агарда ҳар бир айланиб чиқиш оралиғидаги вақт миқдори (интервали) бир-бирига тенг бўлмаса, унда бу вақт миқдорларини қуйидагича, яъни 100, 180,140 минутли қилиб тақсимлаш мумкин. Энди объектларни ҳар бир айланиб чиқишнинг бошланиш ва тугалланиш вақтларини аниқлашимиз мумкин. Биринчисининг бошланиши 7⁰⁰ (иш куни бошланиш), тугалланиши 7¹⁵; иккинчисининг бошланиши 8⁵⁵, тугалланиши 9¹⁰; учинчисининг бошланиши 12¹⁰, тугалланиши 12²⁵; тўртинчисининг (тушликка чиқиш танаффуси билан ҳисоблаганда 12³⁰ дан то 13³⁰ гача) бошланиши 15⁴⁵, тугалланаши 16⁰⁰ (иш кунининг тугаши).
Иш жойларини ҳар бир муайян вақт орасида эмас, балки тасодифан танланган вақт орасида айланиб чиқиш керак. Буни иш куни давомида ёки бошқа бир вақт давомида бажариш мумкин, чунки айланиб чиқишлар кузатув натижасида олинган маълумотларни ишнинг қандай пайтида олиш мужалланганлигига боғлиқ.
Иш куни сарфини моментли услуби орқали кузатиш натижасида олинган маълумотлар (натижалар) юқорида қайд этилганидек, махсус кузатув варақасига ёзилиб борилади. Унинг олд томони (биринчи бети) умумий маълумотларни ёзишга, яъни кузатув ўтказиладиган ишхона, цех ёки участканинг номи, кузатилаётган ходимлар сони ва мутахассислиги, кузатув вақтида ёзиб олиш керак бўлган айланиб чиқиш ва киши моментлар миқдорини, кузатув санаси ва кузатувчининг исми, шарифи ва насилномасини ёзиб қуйишга жой ажратилган.
Кузатув варақасининг орқасида махсус аломатлар тизими ёрдамида кузатувни ўтказиш натижасида олинган маълумотлар ёзилади. Кузатувнинг ҳар бир моменти нуқталар ва чизиқлар ҳамда штрихлар билан белгиланади. Дастлабки белги 4 та нуқта билан қўйилади. Бу нуқталар квадрат контурини ҳосил қилиши керак. Улардан кейингиси чизиқлар билан белгиланади. Бу чизиқлар ўз навбатида чегарани ва диоганални ҳосил қилади. Белгилар миқдори ўнтага етганда диоганалли квадратлар ҳосил бўлади ҳамда белгилар шу таҳлитда давом эттирилади. Ёки бўлмаса, дастлабки белгилар 4 та штрих билан қуйилади, бу 4 та штрих белги боғланиб, 5 тага етгандан кейин, белгилар шу тахлитда давом эттирилади (13-жадвал).
Бундай усуллар моментлар сонини тезлик билан санаб чиқиш имконини беради.
Иш куни давомида ёки унинг айрим қисмида (иш бошланишида, тушликка чиқиш олдидан, тушликдан қайтгандан кейин, иш тугаши олдидан ва ҳ.к.) иш вақти сарфлари моментли услуб орқали кузатилганда ҳар бир кузатишнинг бошланиши (янгиланиши) ҳар хил услублар (лоторея ўйини каби қуръа ташлаш йўли билан, махсус жадваллар ва формулалардан фойдаланиш) орқали амалга оширилади.
Масалан, шулардан лоторея усули қўлланилганда, теннис ўйини учун мужалланган шариклардан 20 таси олинади. 2,3,4,5 ва 6 рақамлари ёзилган теннис шариклари махсус халтача ичига солиниб, аралаштирилади.
Агар иш кунининг бошланиши соат 8 ⁰⁰ бўлса, соат 7 дан 50 минут ўтганда махсус халтачадан битта теннис шариги чиқарилади ва у шарикда 4 рақами ёзилган бўлса, демак, иш вақтини дастлабки кузатишни соат 8 дан 4 минут ўтгандан кейин бошлаш керак. Бу 4 рақамли шарик яна халтачага солиниб, аралаштирилиб, яна битта шарик чиқарилади. Иккинчи марта олинган шарикда 2 рақами ёзилган бўлса, ундай ҳолда иккинчи кузатувни соат 8 дан 6 минут ўтгандан сўнг бошлаш керак. Кейинги кузатувларнинг бошланиши ҳам шу тартибда аниқланади.

13-жадвал