1-мавзу: “Ходимлар меҳнатини ташкил этиш” фанининг предмети ва вазифалари

7-жадвал
Гуруҳли иш вақти фотографиясининг кузатув варақаси

Жорий вақт		Ишчиларнинг исми, шарифи
соат	минут	Боев Х.	Тўраев Т.	Шарипов Д.	Чориев К.	Орипов Х.	Шодиев Ю.	Саидов Б.	Аҳмедов Д.
Бошланиши
8	00
	03	Т/Я	Т/Я	Т /Я	Т /Я	Т /Я	Т /Я	Т /Я	Т /Я
	06	ИХ	ИХ	ИХ	ИХ	Т/ Я	Т/ Я	Т/ Я	Т/ Я
	09	ОП	ОП	ОП	ОП	ИХ	ИХ	ИХ	ИХ
	12	ОП	ОП	ОП	ОП	ОП	ОП	ОП	ОП
	15	ОП	Оп	ОП	ОП	ОП	ОП	ОП	ОП
	18	ОП	ОП	ИА	ИА	ОП	ОП	ОП	ОП
	21	ОП	ОП	ОП	ИА	ОП	ОП	ОП	ОП
	24	ИА	ОП	ОП	ОП	ОП	ОП	ОП	ОП
	27	ОП	ИЧА	ИЧА	ОП	ОП	ИА	ИА	ОП
	30	ОП	ИЧА	ИЧА	ОП	ОП	ИА	ИА	ОП
	33	ИХ	ИХ	ИХ	ОП	ОП	ОП	ОП	ОП
	36	ОП	ОП	ОП	ОП	ОП	ОП	ОП	ИА
	39	ОП	ОП	ОП	ИЧА	ИЧА	ОП	ОП	ОП
	42	ОП	ОП	ОП	ИЧА	ОП	ИЧА	ИЧА	ОП
	45	ИЧА	ОП	ОП	ОП	ОП	ОП	ОП	ОП
	ва ҳ.к

Кузатувчи ҳамма ходимларни олдиндан белгиланган кетма-кетликда, олдиндан келишиб олинган оралиқ вақтда кўздан кечириб чиқиши ва ҳар бир объект ишчи ҳолатини қайд этиб қўйиши керак. Бунда ҳар бир объект ёнида олдиндан танлаб қўйилган пункт асқотади, кузатувчи шу пункт рўпарасига борганда объектнинг ҳолатини қайд этади. Бундай пунктларни қайд қилиш пунктлари дейилади.
Маршрут схемаси кузатиш шарти ва мақсади қандайлигига – объектлар қандай жойлашганига боғлиқ. Бироқ ҳамма ҳолларда ҳам айланиб ёки кўздан кечириб чиқишни очиқдан-очиқ қулай ёки ноқулай шароитда ўтказиб, танлаш тасодифийлигини бузиш ярамайди.
Кузатиш объектларининг сони кам, ҳаммаси кузатувчининг кўриш доирасида бўлганида уларнинг ҳолатини битта пунктдан туриб, лекин айланиб юришдаги сингари олдиндан танлаб қўйилган кетма-кетликда қайд этилади.
Фотокузатувнинг таҳлили айрим ишчининг иш кунини фотография қилишга ўхшайди. Иш куни вақтининг баланси ҳар бир кузатувчи ишчи бўйича тузилади. (8-жадвалга қаранг.)
8-жадвал
Иш вақти сарфини кузатишнинг гуруҳли фотографияси ўтказилиши натижасида олинган маълумотлар таҳлили

Иш вақти сарф турлари	Боев Х		Тўраев Т		Шарипов Д		Чориев К		Орипов Х		Шодиев Ю		Саидов Б		Аҳмедов О
	ҳақ	норм	ҳақ	норм	ҳақ	норм	ҳақ	норм	ҳақ	норм	ҳақ	норм	ҳақ	норм	ҳақ	норм
Т/Я мин. %	40 8,3	20 4,1	`20 4,1	20 4,1	30 6,2	20 4,1	25 5,2	20 4,1	25 5,2	20 4,1	30 6,2	20 4,1	25 5,2	20 4,1	25 5,2	20 4,1
ОП мин. %	390 81,2	440 91,6	400 83,3	420 87,5	390 81,2	430 89,5	400 83,3	430 89,5	400 83,3	430 89,5	400 83,3	430 89,5	400 83,3	430 89,5	400 83,3	430 89,5
ИХ мин. %	20 4,1	10 2,0	20 4,1	20 4,1	15 3,1	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	15 3,1	10 2,0	15 3,1	10 2,0
ДО мин. %	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	15 3,1	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	15 3,1	10 2,0	15 3,1	10 2,0
ШЭҚ мин. %	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0	10 2,0
ИЧ мин %	-	-	10 2,0	-	10 2,0	-	15 3,1	-	15 3,1	-	10 2,0	-	15 3,1	-	15 3,1	-
ИЧА %	10 2,0	-	10 2,0	-	10 2,0	-	10 2,0	-	10 2,0	-	10 2,0	-	-	-	-	-
Жами	480	480	480	480	480	480	480	480	480	480	480	480	480	480	480	480
%	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0

Жадвалда кўрсатилган маълумотлардан фойдаланиб, ҳар бир объект бўйича шахсий фотографияни ўтказиш натижасида аниқланган кўрсаткичларнинг ҳаммаси ҳисоблаб чиқилади. Ва ниҳоят охирида, ҳар бир гуруҳ аъзоси томонидан зое кетказилган иш вақтини, ходим ва ишлаб чиқаришнинг айби билан содир бўлган танаффусларни йўқотишга, ҳеч бўлмаганда уларни камайтиришга ҳамда қолган (ОП, ТЯ,ИХ) иш вақти сарфи самарадорлигини янада оширишга қаратилган чора-тадбирларни ўз ичига олган, ҳар томонлама асосланган реал режалар тузиб чиқилади.

Гуруҳлар фотографиясини ташкил этиш эвазига эришилган натижалардан корхона раҳбариятини, цех бошлиқларини, усталарни, ходимларни, шунингдек, аниқланган танаффуслар ҳамда зое кетган иш вақти сарфлари ҳақида кузатилган цехларга, бўлимларга хизмат кўрсатувчи ходимларни ҳам хабардор қилиш зарур.


12.5. Иш вақти сарфини кузатишнинг бригада фотографияси
Баъзан ишлаб чиқариш ёки хизмат кўрсатиш жараёнларида меҳнатнинг мазмуни ва технологик жараёни иш бригада шаклида ташкил қилинишини талаб этади. Масалан, меҳнатни ташкил этишнинг бригада шакли металлургия саноатининг домна, мартен ва термо печларида хизмат қилишда, кимё саноатининг аппаратура жараёнида, машинасозлик корхоналарида жиҳозларни йиғишда, тўқимачилик ишлаб чиқаришида йигирув машиналарида съемларни олишда, йигирув ишлаб чиқариши машиналарини тозалашда, ускуналарни капитал ва ўртача таъмирлашда, шунингдек, мураккаб машина ва агрегатларга хизмат кўрсатишда кенг қўлланилади.
Иш вақти сарфини кузатишнинг бригада фотографияси бир иш жойида умумий бир ишни ёки хизматни биргаликда бажараётган ходимлар гуруҳи фаолиятини кузатишдан иборат. Бунда бригада аъзолари параллел бажараётган иш ёки хизмат тури бир вақтда қайд этилади.
Иш вақти сарфини кузатишнинг бригада фотографияси, ҳар бир бригада аъзосининг иш ёки хизмат билан қай даражада бандлигини ва улар бажараётган вазифалар (хизматлар) вақт жиҳатидан мосланганлигини ўрганишга мўлжалланган. Бригада фотографияси ҳар бир бригада неча кишидан иборат бўлишини тўғри аниқлаш, бригада ичида вазифаларни оқилона тақсимлаш ва вазифалар қандай кетма-кетликда бажарилишини белгилаш, шунингдек, самарали ўзаро ёрдамлашишни ташкил қилиш имконини ҳам беради.
Бригада фотографияси учун зарур бўлган кузатув варақасининг биринчи бетидаги анкета маълумотлари гуруҳлар фотографияси кузатув варақаси маълумотларидан деярли фарқ қилмайди. Лекин бу фотокартанинг иккинчи бети бўлган кузатув варақаси эса гуруҳлар фотографиясидан бир оз фарқланади. Бу ерда иш вақти сарфи оператив вақт, тайёргарлик-якунловчи вақт, иш жойига хизмат кўрсатиш ва ҳар хил сабабларга кўра юзага келадиган танаффуслар алоҳида ажратилган ҳолда, бу вақтлар иш жараёнида рўй бериши билан бирга ёзилиб борилади.
Бригаданинг иш куни фотографияси кузатув варақаси 2-бетининг намунавий шакли 9-жадвалда келтирилган.
9-жадвалдан бригадада бажарилиши лозим бўлган вазифа иш вақтини кузатиш давомида бригада аъзолари орасида қандай тақсимланганлиги кўриниб турибди. Иккинчи ходим ишга 7 минут кечикиб келган, биринчи ва учинчи ходим ишга ўз вақтида келган ва иш жойларига асбоб-ускуналарни тахлаб қўйган, иккинчи, учинчи ва тўртинчи ходим (охирги ходим ҳам ишга ўз вақтида келган) тўқув жиҳозини йиғиш учун керакли айрим қисмларни қабул қилиб олган, биринчи ва учинчи ходим бригадир билан суҳбатлашган, биринчи, иккинчи, учинчи ва тўртинчи ходим тўқув жиҳозини йиғиш билан банд бўлган. Шу билан бирга иккинчи ходим иш вақти сарфини кузатиш давомида иш жойини бир марта ташлаб кетган.
Иш вақти сарфини кузатишнинг бригада фотографиясини ўтказишга тайёргарлик босқичида кузатувчи бригаданинг иши билан танишиши, бригада таркибига ва ишлашнинг ташкилий-техникавий шароитларига қисқача тавсиф бериб чиқиши керак. Бу маълумотлар, одатдагидек, кузатув варақасининг биринчи бетига ёзиб қўйилади.
9-жадвал
(кузатув варақасининг 2-бети)