1-mavzu. Iqtisodiy tahlilning mazmuni va ahamiyati

T M j+lT+JM =SM +JM 2+TM 2.
Bunda: JM t — jo ‘natilgan tovar mahsulotlarining yil boshidagi 
qodig‘i;
JM
2 — jo‘natilgan tovar mahsulotlarining yil oxiridagi qoldig‘i.
Sotilgan tovar mahsulot hajmi (ya’ni pul tushumi hajmi) 
quyidagiga teng bo'ladi:
SM =TM
1+ IT + JM 1-J M 2-T M 2.
Demak, ushbu formuladan ko‘rinib turibdiki, tovarlami sotish- 
dan olingan pul tushumi hajmining o‘zgarishiga 5 ta omil ta’sir 
qiladi. Ushbu omillaming pul tushumi o‘zgarishiga ta’sirini ham 
yuqorida ko‘rsatilgan usullar orqali aniqlash mumkin.
Biz «Hisobga olish usuli»dan foydalanib, paxta tolasini sotishni 
misolda ko‘rib chiqamiz.
Sotilgan paxta tolasi dinamikasining tahlilini amalga oshirish 
uchun tovar balansi asosida tuzilgan quyidagi formuladan foyda- 
lanish zarur:
SM = TMj + IT - TM2
Ushbu formuladan ko'rinib turibdiki, sotilgan paxta tolasi 
hajmining o‘zgarishiga uch omil ta’sir qiladi. Ushbu omillaming 
ta’sirini solishtirish usuli orqali aniqlash tartibiga to‘xtaldik.
Sotilgan paxta tolasi summasining (pul tushumining) o‘zga- 
rishiga yil boshidagi tayyor mahsulot qoldig‘i o‘zgarishining ta’si- 
rini aniqlash uchun hisobot yilining boshidagi tayyor mahsuloti 
qoldig‘idan bazis yilining boshidagi tayyor mahsulot qodig‘ini 
chegirib tashlash kerak:
TM l, - TM1
0 = ±ATMr
28

---

Hisobot yilining boshidagi paxta tolasi qoldig‘i hajmi bazis 
yihning boshidagi qoldig‘i hajmiga nisbatan ko‘p bo‘lsa, sotilgan 
paxta tolasi hajmining o‘zgarishiga ijobiy ta’sir qilib, uning ko‘pa- 
yishiga olib keladi. Aksincha bo‘lsa, uni kamaytiradi.
Sotilgan paxta tolasi hajmi (summasi)ning o‘zgarishiga yil 
oxiridagi tayyor mahsulot qoldig‘i o‘zgarishining ta’sirini aniq­
lash uchun hisobot yilining oxiridagi tayyor mahsulot qoldig‘idan 
bazis yihning oxiridagi qoldig‘ini chegirib tashlash kerak: