1-mavzu. Iqtisodiy tahlilning mazmuni va ahamiyati

Paxta tolasini
sotish hajmining 
o'zgarishiga
+126542
+2684420
+114867
+2925829
omillar ta’siri
4-jadvaldan ko£rinib turibdiki, hisobot yilida sotilgan paxta 
tolasi bazis yiliga nisbatan 2925829 ming so‘mga oshgan. Ushbu 
ko‘payish uch omilning ham ijobiy ta’siri ostida yuzaga kelgan.
Shu jumladan:
1) paxta tolasining yil boshidagi qoldig‘ining oshishi hisobiga 
126542 ming so‘mga sotish hajmi oshgan (254338 — 127796 = 
+126542 ming so‘m);
2) ishlab chiqarilgan paxta tolasi hajmining ko'payishi hisobiga 
sotish hajmi 2684420 ming so‘mga oshgan (4902227 — 2217807 
= +2684420 ming so‘m);
3) paxta tolasining yil oxiridagi qoldig‘ining kamayishi hisobiga 
sotish hajmi 114867 ming so‘mga oshgan (139466 —254333 = 
+ 114867). Bu yerda natija minus o‘miga plus bilan chiqarilgan, 
sababi qoldiq kamayishi sotish hajmiga ijobiy ta’sir qilib, ко‘pay - 
tiradi shuning uchun natija plus bilan qayd qilingan.
Sotilgan tovar mahsulotining umumiy hajmining tahlilini ko‘rib 
chiqdik. Endi, tovar mahsulotining turi bo‘yicha sotilgan mahsulot 
hajmining tahliliga to‘xtalamiz.
Har bir sotilgan mahsulot turi bo‘yicha hajmining o‘zgarishi 
quyidagicha aniqlanadi:
LQiPr EQ0P =
+AQp, 
bunda: Q,, Q
0 - mos holda hisobot va bazis yillarida sotilgan 
mahsulot miqdori;
R p Ro — mos holda hisobot va bazis yillarida sotilgan 1 birlik 
mahsulotning ulgurji bahosi.
Sotilgan mahsulot turi bo‘yicha hajmining o'zgarishi quyidagi 
ikki omil hisobiga sodir bo‘ladi:
sotilgan mahsulot miqdorining o‘zgarishi hisobiga;
ulguiji sotish bahosining o‘zgarishi hisobiga. Ushbu omillar- 
ning sotilgan mahsulot hajmining o‘zgarishiga ta’sirini aniqlash
30

---

uchun «Zanjirli bog‘lanish», «Ko‘rsatkichlar farqi», «Indeks» usul- 
laridan foydalanish mumkin. Biz «Zanjirli bog‘lanish» usulidan 
loydalandik. Buning uchun omillar ta’sirini aniqlashdan oldin 
quyidagi bog‘lanish ko'rsatkichlari aniqlab olinadi:
I. IQ
0P0 — bazis yilida (yoki reja bo‘yicha) sotilgan mahsulot 
qiymati;
II. EQjPg — sotilgan mahsulotning shartli qiymati;
III. SQ
j
P
j
— hisobot yilida sotilgan mahsulotning haqiqiy qiy- 
inuti.
Shundan keyin sotilgan mahsulot hajmining o‘zgarishiga omil­
lar ta’siri quyidagicha aniqlanadi:
1. Sotilgan mahsulot miqdori o‘zgarishming ta’sirini aniqlash 
uchun sotilgan mahsulotning shartli hajmidan (II bog‘lanishdan) 
bazis yilida (yoki reja b o ‘yicha) sotilgan m ahsulot hajmi 
(I bog‘lanish)ni chegirib tashlash kerak: