1-mavzu. Jismoniy tarbiya mashg’ulotlarida qo’llaniladigan jismoniy tarbiya metodlari reja

Qismlarga bo’lib o’zlashtirishning pedagogik afzalligi quyidagilardan 
iborat.  
Bu metodda harakat faoliyatini o’zlashtirish jarayoni engillashadi. O’quvchi 
muljallangan maqsadga asta-sekinlik bilan, xususiy tajribalar ni tuplash orqali keladi 
va ulardan zarur bo’lgan harakat faoliyati shakillanadi. Diqqat butun harakat 
aktidagi har qaysi detalning roli ni tushungan holda bir joyga tuplanadi, har bir 
dakika esda qoladi - bularning hammasi ayrim bo’laklarni puxta o’zlashtirishga olib 
keladi, faoliyatni to’la egallash engil sharoitda utadi, ta’limning – o’qitishning 
muddati qisqaradi. Ayrim hollarda metodning samaradorligi, eng avvalo, mashqning 
sifatiga bog’liq bo’ladi, ba’zan harakat madaniyati ning oshishi bilan kuzga 
tashlanadi. Yo’llanma beruvchi mashqlarning ko’pligidan darslar nisbatan turli 
tuman bo’lib, ta’lim jarayoni kizikarli utadi.
Harakat malakalarini qismlarga ajratish orqali tuplangan katta harakat zaxirasi 
vazifalarini muvaffaqiyatli hal qilishga yordam bera di va shug’ullanuvchilar 
harakat tajribasini boyitadi.
Bo’laklarga ajratib o’qitish metodi yo’qotilgan malakalarni tezda tiklanishiga 
ta’sir ko’rsatadi. Koordinatsiya jixatidan uta qiyin mashqlarni o’zlashtirishda bu 
metodni baxosi yo’q, kerak bo’lganda ayrim bo’g’inlarga, ajartib oligan muskul 
guruxlariga aloxida ta’sir etish imkoni yuqori bo’ladi.
8
Lekin savodsizlarcha qismlarga ajratish undan kelib chikkan holda favkulodda 
tanlangan yo’llanma beruvchi mashqlar, ulardan noto’g’ri foy dalanish harakat 
malakasining shakillanish jarayoniga uta salbiy ta’ sir ko’rsati shi mumkin. Harkatni 
to’la o’zlashtirish metodi harakat faoliyatini ta’limning yakuniy vazifasida nimadan 
iborat bo’lsa, shunga yakin ko’rinishda o’zlashti rishni nazarda tutadi. Bu metod har 
qanday harakat aktini o’qitishning yakuniy etapida bo’laklarga ajratib o’qitish 
metodidan so’ng qo’llaniladi. Jismoniy mashq texnikasini takomillashtirish uni to’la 
bajarish orqali amalga oshiriladi. To’la o’zlashtirish harakat faoliyatini bajarib 
8
Теория и методики физического воспитания: Учеб. для пединститутов/ Под ред. Б.А.Ашмарина. — М., 
1990.

---

qurish, sinash (oprobirovanie) eng kulay usuldir. Aksariyat harakat faoliyatlari 
shunchalar soddaki, ularni bo’laklarga ajratib uki tish vaqtni bexuda sarflash 
demakdir, shuning uchun harakat holatini to’la o’rgatish ama liyotda ko’proq 
qo’llaniladi. Ayrim harakat faoliyatlarini biz hali il miy ravishda bo’laklarga ajrata 
olmaymiz, shuningdek, o’zini to’la okla gan yo’llanma beruvchi mashqlar tizimini 
ishlay olgani mizcha yo’q. Qisman reglamentlashtirilgan mashq metodi. kuzda 
tutilgan vazifa ni bajarish uchun o’quvchilarga faoliyatni nisbatan erkin tanlashga 
yo’l qo’yadi. Bu metoddan, koida bo’yicha takomillashtirilgan etapda foydalaniladi, 
bunda o’quvchi etarli darajadagi bilim va bajara olishga ega bo’lganligi hisobga 
olinadi. Bu guruxchaga kiruvchi o’yin va Musobaqa metodlari turli belgilarga ega 
bo’lib turib, ularning bitta umumiy ligi mavjud: ularni qo’llashda doimo o’quvchilar 
orasida rakobat(birbirini maglub qilish) hissiyoti usutun bo’ladi, o’quvchilarda o’z 
kuchini, u yoki bu faoliyatini bajarishda ustunligini isbotlash uchun intilish yuzaga 
chiqadi.