1-mavzu: Kimyoning asosiy qonunlari. Asosiy tushunchalar. Reja: Kimyo fanining qisqa tarixi. Fanning mаqsаd va vazifalari

1.5. Hajmiy nisbatlar qonuni. Gey-Lyussak (1804-1808yy) gaz moddalar 
orasida sodir bo‘ladigan kimyoviy reaksiyalarni o‘rganib chiqib, o`z ishlarining 
natijalarini oddiy hajmiy nisbatlar qonuni yoki ―Kimyoviy‖ qonuni deb e`lon qildi. 
O’zgarmas sharoitda reaksiyaga kirishuvchi gaz moddalarning hajmlari bir-
biriga va hosil bo’luvchi gazsimon moddalar hajmlariga butun sonlar kabi 
nisbatda bo’ladi.
Masalan: H
2
+Cl
2
=2HCl
2H
2
+O
2
=2H
2
O 
3H
2
+N
2
=2NH
3
Birinchi misolda qonun to‘g‘ridek, yani 1 hajm vodorod gazi 1 hajm xlor 
gazi bilan o`zaro tasirlashib 2 hajm vodorod xlorid gazini hosil qilmoqda (1h + 1h 
= 2h), ikkinchi va uchunchi misollarda go`yoki qonundan chetga chiqilayotgandek 
tuyiladi. Jumladan ikkinchi misolda; 2 hajm vodorod 1 hajm kislorod bilan 
tasirlashib 2 hajm suv bug`ini hosil qilmoqda (kutilganidek 3 hajm emas), uchinchi 
misolda esa 3 hajm vodorod 1 hajm azot bilan tasirlashib 2 hajm ammiak gazini 
hosil qilmoqda (kutilganidek 4 hajm emas). 
1.6. Avogadro qonuni. Yuqoridagi holni tushuntirish uchun 1811 yili 
Italyan olimi A.Avogadro tomonidan qonun yaratildi va uning sharafiga bu qonun 
keyinchalik Avogadro qonuni deb yuritila boshlandi. 
Tabiiy bilishning asosiy qonunlaridan biri bo`lmish Avogadro qonuni avval 

---

takidlaganidek 1811-yilda maydonga tashlangan: Bir xil sharoitda (bir xil 
temperatura va bir xil bosimda) va baravar hajmda olingan turli gazlarning 
molekulalari soni o’zaro teng bo’ladi. Avogadro o`z qonuniga asoslanib oddiy 
gazlarning molekulalari ikki atomli bo`lishini hisobga olib, hajmiy nisbatlar 
qonunini oson tushuntirilishini isbotladi. Reaksiyada ishtirok etuvchi gazlarning 
hajmiy nisbatlarini reaksiya tenglamasidagi koeffitsientlar ko`rsatadi.  
Bu qonunni shuningdek, konsentratsiya uncha katta bo‘lmagan holatlarda 
ionlar va ionlashgan gazlar elektronlari uchun ham qo‘llash mumkin.