1-mavzu: Kimyoning asosiy qonunlari. Asosiy tushunchalar. Reja: Kimyo fanining qisqa tarixi. Fanning mаqsаd va vazifalari

Nisbiy atom va nisbiy molekulyar massa. Atomlarning va molekulalarning 
massalari nihoyatda kichik, amalda ulardan foydalanish juda noqulay. Atom va 
molekulalarning massalarini grammlarda yoki kilogrammlarda ifodalanishiga 
absolyut massa deyiladi (m- bilan belgilanadi). Atom va molekulalarning absolyut 

---

massalarini eng sezgir tarozilarda ham tortib bo`lmaydi.
Masalan, 
m(H)=1,6604∙10
-27
kg, 
m(C)=1,993∙10
-26
kg, 
m(S)=53,12∙10
-26
kg, 
m(O)=26,56∙10
-26
kg 
Shuning uchun atom va molekulalarning nisbiy massalaridan foydalaniladi. 
Atom massa birligi (m.a.b.) 1961 yildan boshlab atom massasining birligi sifatida 
uglerod birligi qabul qilingan, bu uglerod-12, ya`ni uglerod 
12
C izotopi Atom 
massasining 1/12 qismiga teng va u quyidagicha topiladi: 
m(m.a.b.)=1/12∙m
(C)
=1/12∙1,993∙10
-26
kg=1,66∙10
-27
kg=1,66∙10
-24
Kimyoviy elementning nisbiy atom massasi (Ar)-(r-―relative‖-nisbiy) deb tegishli 
kimyoviy element atom massasining uglerod 
12
C izotopi atom massasining 1/12 ga 
nisbatiga teng. Ar(x)=m
a
(x)kg : 1,66∙10
-27
kg
Bu yerda m
a
(x) - berilgan atomning absolyut massasi. Nisbiy atom massa (Ar)-
o`lchamsiz kattalik. Arning qiymati D.I.Mendeleyevning kimyoviy elementlar 
jadvalida keltirilgan. 
Masalan, oltingugurtning absolyut massasidan foydalanib, uning nisbiy atom 
massasini toppish mumkin: buning uchun oltingugurtning absolyut massasini 
(m(S)=53,12∙10
-26
kg) massa atom birligiga (1,66∙10
-27
kg) bo`lish kerak.
Mr- xuddi nisbiy atom massa kabi, molekula massasini uglerod 
12
C izotopi 
massasining 1/12 nisbatiga yoki massa atom birligi nisbatiga teng. Moddaning 
nisbiy molekulyar massasi ham molekulani absolyut massasi, atom massa 
birligidan qancha katta ekanligini ko`rsatadigan son bo`lib, o`lchamsiz kattalikdir. 
Nisbiy molekulyar massani hisoblashning eng qulay usuli, molekula 
tarkibiga kirgan elementlar nisbiy atom massalarining yig`indisini hisoblash 
usulidir.
Mr(XnYm)=nAr(X)+mAr(Y)