1-mavzu: Kimyoning asosiy qonunlari. Asosiy tushunchalar. Reja: Kimyo fanining qisqa tarixi. Fanning mаqsаd va vazifalari

moddalar, moddalarning xossalari va ularda bo'ladigan o’zgarishlar haqidagi 
fandir. 
Insonlar bundan bir necha ming yil avvaldanoq rudalardan metallar ajratib 
olishda, metallarni qotishmalarini tayyorlash, shisha pishirish va shunga 
o'xshashlarda kimyoviy hodisalardan keng foydalanib kelganlar. Kimyo xalq 
xo‘jaligining barcha sohalarida keng qo‘llanilmoqda. 
Kimyo oldida turgan vazifalar, ayni paytda ilmiy-texnika taraqqiyoti va 
jamiyatimizning tinimsiz o`sib borayotgan ehtiyojini to`liq qondirish, moddalar 
to`g`risida to`plangan bilimlarni hamda yutuqlarni insonlarning turmush 
faoliyatlarini yaxshilashga tadbiq qilish bilan uzviy bog`liq.
Bularga eng avvalo; 
-kundalik amaliy faoliyatimizda keng foydalaniladigan moddalar va 
materiallarni nabiiy xomashyolardan olish uchun chiqindisiz va ekologik zararsiz 
texnologiya yaratish (metallar, qotishmalar, yoqilg`ilar, o`g`itlar va boshqalar) 
joriy qilish; 
-xossalari 
oldindan 
ma`lum 
bo`lgan 
sun`iy 
moddalarni 
yaratish 
(plastmassalar, dorivor preparatlar); 
-kimyoviy jarayonlar energiyalaridan foydalanish (minatyur va uzoq 
muddatli tok manbalarini yaratish). 
Umuman olganda kimyoning eng asosiy vazifasi, insoniyat uchun kerakli 
materilalarni tabiiy xomashyolardan olish uchun zarur – metallar, keramika, 
bog`lovchi moddalar, chinni, shisha, o`g`itlar, farmatsevtik materiallar, kauchuk, 
plastmassa, sun`iy tola, yoqilg`ilar, kompozitsion materiallar, oziq-ovqat 
mahsulotlari va ko`pgina boshqa materiallar olishga qaratilgandir.
O’zbekistonda kimyo fani va sanoatining rivojlanishi. Toshkent Davlat 
universiteti (hozirgi O‘zbekiston milliy universiteti)ning kimyo fakultetini tashkil 
etilishi bilan bog‘liq. Hozirgi kunda O‘zbekiston Fanlar akademiyasi qoshidagi 
kimyoga doir ilmiy-tekshirish institutlarida va Respublikamizdagi ko‘p sondagi 
oliy o‘quv yurtlarining kimyo va kimyoviy texnologiya kafedralarida olimlar, 
mutaxassislar kimyo fani va sanoatining eng muhim muammolarini tadqiq qilish 
bilan shug‘ullanmoqdalar. Respublikamizning kimyo fani va sanoati rivojiga hissa 
qo‘shgan 
va 
qo‘shayotgan 
akademiklar 
O.S.Sodiqov, 
S.Yu.Yunusov, 
K.S.Ahmedov, M.N.Nabiev, X.U.Usmonov, M.Asqarov, Z.Salimov va boshqa 
yirik kimyogar olimlarning ilmiy ishlari xorij davlatlarida ham mashhurdir. 
O`zbekiston Respublikasi kimyo fani va kimyo sanoatining rivojlanishi 
uchun hamma sharoitlarga ega. Yirik xomashyo zahiralari mavjud; bularga tabiiy 
gaz, gaz kondensati, fosforit, sil`vinit, osh tuzi, marmar, ohaktosh, neft va 
boshqalar kiradi. Bunday xom ashyolar bo‘lganligi uchun mamlakatimiz yirik 
kimyo sanoatlariga ega. Kimyo korxonalari kompaniyalarida 40 mingdan ortiq 
yuqori malakali ishchilar ishlaydi. Bugungi kunda izlab topilgan neft` konlarining 
soni 160 dan oshib ketdi. Ustyurt, Buxoro-Xiva, Janubiy-g`arbiy Xisor, 
Surxondaryo, Farg`ona kabi mintaqalarda neft va gazning yirik zahiralari 
mavjudligi aniqlandi. O`zbekiston – kimyoviy ma`danlarga, gaz, neft, oltin, mis, 

---

rux kabi metallarga boy bo`lgan diyordir.
Xom ashyoning ko‘pligi yetakchi kimyo sanoati korxonalarini–Olmaliq 
―Ammofos‖ ishlab chiqarish birlashmasi, Chirchiq elektrokimyo ishlab chiqarish 
birlashmasi, Navoiy ―Azot‖ ishlab chiqarish birlashmasi, Farg‘ona sun‘iy tola 
zavodi, Namangan kimyo zavodi, Toshkent lok-bo`yoq materiallari va 
plastmassalarni ishlab chiqaradigan va qator boshqa kimyo korxonalarini vujudga 
keltirish imkonini yaratdi. Hozirda kimyo sanoati rivojlangan hududlar — Olmaliq, 
Chirchiq, Farg‘ona, Qo‘qon, Navoiy kabi yirik kimyo sanoati markazlari ishlab 
turibdi. Bundan tashqari, Respublikamizning oily o`quv yurtlarida muhandis-
texnik xodimlar, kimyogarlar va ishchi kadrlar tayyorlash bo`yich tinimsiz ishlar 
olib borilmoqda. Har yili yirik kimyo korxonalariga, oquv muassasalariga minglab 
yoqori malakali kadrlar tayyorlab bermoqda. 
Xozirgi vaqtda kimyo va kimyoviy ishlab chiqarish xalq xo‘jaligida g‘oyat 
muxim axamiyat kasb etmoqda. U tabiatda bo‘lmaydigan maxsulotlarni sintez 
qilishga, ulardan turli-tuman mashina va asboblar yaratish uchun, turar joy binolari 
qurish va xalq iste‗moli mollari ishlab chiqarish uchun foydalanishga imkon 
bermoqda. Tabiatdan faqat xom ashyo, ruda, toshko‘mir, neft, gaz va 
boshqalargina olinmoqda. Tabiiy xom ashyoni kimyoviy yo‘l bilan qayta ishlab 
xalq xo‘jaligi uchun zarur mineral o`g`itlar, pestitsidlar, metallar, metallarning 
qotishmalari, plastmassalar, bo`yoqlar, dorivor moddalar va boshqalar 
tayyorlanadi. Kimyo sanoati sintetik kauchuk, sintetik tola, sun‗iy yoqilg‘i, dori-
darmonlar va boshqa juda ko‘p moddalarni ishlab chiqaradi.
Ko‘plab miqdorlarda asosiy kimyo sanoatining maxsulotlari - kislotalar, 
ishqorlar, tuzlar ishlab chiqariladi. Kimyoning imkoniyatlari bitmas-tuganmasdir. 
Faqat neftning o‘zidan 20 mingdan ortiq, toshko‘mirdan esa bundan ham ortiq 
organik moddalar olish mumkin.
Kimyo fani tabiiy maxsulotlarni tejab ishlatish, uzluksiz ishlab chiqarishni 
ta`minlash, ishlab chiqarishning qo‘shimcha maxsulotlari va chiqindilaridan 
foydalanish masalalari bilan ham shug‘ullanishi lozim.